ბენინი
| ბენინიშ რესპუბლიკა | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| დევიზი: Fraternité, Justice, Travail (მაჸალობა, სამართალიანობა, ხანდა) |
||||||
| ჰიმნი: L'Aube Nouvelle (ახალი დღაშ გოთანა) |
||||||
 |
||||||
| ნანანოღა | პორტო-ნოვო | |||||
| უკაბეტაში ნოღა | კოტონუ პრეზიდენტიშ რეზიდენციაშ, თარობაშ დო ხურგაშგალენი საელჩოეფიშ ორენი | |||||
| ოფიციალური ნინა(ეფი) | ფრანგული | |||||
| თარობა | პრეზიდენტე რესპუბლიკა | |||||
| - | პრეზიდენტი | პატრის ტალონი | ||||
| ფართობი | ||||||
| - | გვალო | 114,763 კმ2 (101-ა) | ||||
| - | წყარი (%) | 0.02% | ||||
| მახორობა | ||||||
| - | 2022 ფასებათ | 13,754,688 (74-ა) | ||||
| - | მეჭედალა | 94.8 ად/კმ2 | ||||
| ედპ (ჸუპ) | 2012 წანაშ ფასებათ | |||||
| - | გვალო | $15.586 მილიარდი | ||||
| - | ართ მახორუშე | $1,666 | ||||
| აგი (2013) | 0.476 (დაბალი) | |||||
| ვალუტა | ბჟადალი აფრიკული CFA ფრანკი (XOF) |
|||||
| ბორჯიშ ორტყაფუ | (UTC+1) | |||||
| ქიანაშ კოდი | BJ, BEN | |||||
| Internet TLD | .bj | |||||
| ოტელეფონე კოდი | +229 | |||||
ბენინი (ფრანგ. - Bénin), ედომუშამი ოფიციალური ჯოხოდვალა — ბენინიშ რესუბლიკა (ფრანგ. - République du Bénin, 1975 წანაშახ დაჰომეა) — სახენწჷფო ბჯადალი აფრიკას. ქიანას გიშალი უღუ გვინეაშ ჸურეშ ბენინიშ ჸურეშა. ქიანას ოორუეშე ომძღჷ - ბურკინა-ფასო დო ნიგერი, ბჟაეიოლშე — ნიგერია, ბჟადალშე — ტოგო. ქიანაშ ნანანოღა — პორტო-ნოვო, მარა თარობაშ ორენი - ნოღა კოტონუ რე, ქიანაშ უდიდაში ნოღა.
ისტორია[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
ჯვეშო ქიანაშ ოორუეს გრუმაშ ტომი ოხორანდჷ, თენეფი უკული ბარბაშ ტომქ გეგიშარაჸუ, ნამუთ ამდღარდღარი ნიგერიაშ ტერიტორიაშე მორთჷ. ქიანაშ ობჟათეს ოხორანდჷ ტომეფი - ფონი დო აჯა.
XV ოშწანურას ბენინიშ წყარპიჯის გეკლარჩქინდეს პორტუგალიარეფქ.
XVI—XVII ოშწანურეფს ეკოგაფილქ იჸუ ფრანგი, ჰოლანდიარი, ინგლისარი ვაჭარეფიშ დო დოლმახორეეფიშვაჭარეფიშ ფორტეფქ დო ფაქტორიეფქ.
XVII ოშწანურაშე, ბენინიშ წყარპიჯი დო ელმოლი აკანეფი, ევროპალეფქ აფრიკაშ არძაშე უდიდაში დოლმახორეეფითვაჭარუა რაიონო გინართინეს (თაჸურეშე რე წყარპიჯიშ ჯოხოდვალა — დოლმახორეშ წყარპიჯი).
XVII ოშწანურას, ბენინიშ ასეიან ტერიტორიას დირსხუ სახენწჷფოქ - დაჰომეა. თე სახენწჷფოშ მახორობა ოხაჩქუე ოფუტე მეურნობათ რდჷ დოკაფილი. ოჯარალე დონწყუალა — მაართა რინაშ ჯარალუაშე გინმალი ფეოდალიზმიშა, დოლმახორეშ ღვენჯობაშ ელემენტეფით.
XVIII ოშწანურას, დაჰომეაშ მამართვალეფი აქტიურო რდეს დოკაფილი დოლმახორეეფითვაჭარუათ, ირ წანას ევროპალ ვაჭარეფს მითმეჸიდენდეს, დოხოლაფირი ფასებათ, 20 ვითოში დოლმახორე. თენა XIX ოშწანურაშ ოშქაშეშა იგინძარებუდუ, მუჟამსჟჟთ ევროპული ქიანეფიშ უმენტაშობაქ დოლმახორეეფითვაჭარუა გაუქვუ.
მახორობა[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
მახორობაშ მუდანობა — 10,323,000 (2013 წანაშ კვირკვეშ მუნაჩემეფით).
ონოღე ძინა — 2,9 %.
მახორობაშ თელარაშ ოშქაშე მუდანობა — 59 წანა.
იმუნოდეფიციტური ვირუსით დალახება (აივ) — 1,2 % (2007 წანაშ ფასებათ).
ეთნიკური აკოდგინალუა: 60 ერიშე მეტი, არძაშე უმენტაში მუდანობათ რენა ბჟაეიოლარი ევე, ნამუსჷთ ორხველჷ ჭიეჭიე ერეფი ფონი (დოხოლაფირო 65 %), დაჰომეი, ბარბა, სომბა, იორუბა, ბუსა დო შხვეფი.
ნინეფი: ფრანგული ნინა (ოფიციალური), ფონი დო იორუბა (უმენტაშო ქიანაშ ობჟათეს), ქიანაშ ოორუეს ტომეფიშ შხვადოშხვა ნინეფი რე.
რელიგიეფი: ქირსიანეფი 42,8 %, მუსულმანეფი 24,4 %, ვუდუისტეფი 17,3 %, შხვეფი 15,5 % (2002 წანაშ ეჭარუათ). ქირსიანეფიშ უმენტაშობა — კათოლიკეფი, შხვა ქირსიანული დენომინაციეფი — ბაპტისტეფი, მეთოდისტეფი, ღორონთიშ ასამბლეა დო ადვენტისტეფი.
მახორობას ჭარუა-კითხირიშ რჩქინა 15 წანაშ ეშე — 34,7 %, 48 % ქომოლკათა დო 23 % ოსურკათა (2002 წანაშ ეჭარუათ).
გეოგრაფია[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
გეოგრაფიულო ქიანა გორთილიე 5 ორთაშიბურ აკანო: წყარპიჯი აკანი, ზონა პლატო („ლა ტერრე დე ბარრე“), ლაკადამი პლატო ტყალამი სავანეფით ქიანაშ ოორუეს, ქჷნდჷრამი აკანი ქიანაშ ოორუე-ბჟადალს („ატაკორა“) დო ჸოფიერი ნიგერიაშ რზენეფი ქიანაშ ოორუე-ბჟაეიოლს. ქიანაშ ედომუშამი ფართობი 114,763 ვითოში კვ. კმ.
კლიმატი — ქიანაშ ოორუე სუბეკვატორიალური რე, ჟირი სეზონი — სქირე ქირსეთუთაშე მესიშა დო ჭვემამი მანგიშე გერგობათუთაშა. ქიანაშ ობჟათე ნორთის კლიმატი ეკვატორიალური რე, ჭვემეფიშ დო გოლოფაშ ჟი-ჟირი სეზონით.
ქიანა დორშვილიე წყარმალუეფიშ რსხუეფით. ქიანაშ თარი წყარმალუეფი — ვემე დო მონო, ჟირხოლო ონოშე გილანჩურე რე.
ჩანარობა — უმენტაშო მაღალი ოდიარეშ სავანეფიე აკაციეფით, დუმიშ პალმეფით, კარიტეშ ჯალეფით. ქიანაშ წყარპიჯის ტროპიკული იროწვანე ტყა რე, პალმაშ ზეთიშ დო ტიკაშ ნარგეფით.
ჩხოლარეფიშ ორენი ძალამ დიდარიე. სავანას მიარე ანტილოპა დო შხუ მატაცებლეფიე — ჯილოეფი, ავაზეფი, გეპარდეფი. ქიანაშ სავანეფს შეხვადუთ მუნჭყვეფს დო კამბეშეფს.
სასარგებელე დინოხური ქიანაშ დიხას იდვალუაფუ ნაბთობიშ დო მარმარილოშ ნოზირეფი.
ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული გორთუალა[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
ქიანა გორთილიე 12 დეპარტამენტო, ნამუშათ მიშმურს 77 კომუნა.
| № | ჯოხოდვალა მარგალურო | ჯოხოდვალა ფრანგულო | ადმინისტრაციული ცენტრი | კომუნეფიშ მუდანობა | ფართობი, კმ² | მახორობა (2006), ად. | მეჭედალა ად./კმ² | რუქა |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | ალიბორი | Alibori | კანდი | 6 | 25 683 | 355 950 | 13,86 | 
|
| 2 | ატაკორა | Atacora | ნატიტინგუ | 9 | 20 459 | 400 613 | 19,58 | 
|
| 3 | ატლანტიკური | Atlantique | უიდა | 8 | 3 233 | 929 314 | 287,45 | 
|
| 4 | ბორგუ | Borgou | პარაკუ | 8 | 25 310 | 831 842 | 32,87 | 
|
| 5 | კოლინზი | Collines | სავალუ | 6 | 13 561 | 625 933 | 46,16 | 
|
| 6 | კუფო | Couffo | დორბო-ტოტა | 5 | 2 404 | 572 924 | 238,32 | 
|
| 7 | დონგა | Donga | ჯუგუ | 5 | 10 691 | 395 416 | 36,99 | 
|
| 8 | ლიტორალი | Littoral | კოტონუ | 1 | 79 | 701 137 | 8875,15 | 
|
| 9 | მონო | Mono | ლოკოსა | 6 | 1 396 | 387 346 | 277,47 | 
|
| 10 | უემე | Ouémé | პორტო-ნოვო | 9 | 1 865 | 788 508 | 422,79 | 
|
| 11 | პლატო | Plateaux | საკეტე | 5 | 2 835 | 445 497 | 157,14 | 
|
| 12 | ზუ | Zou | აბომეი | 9 | 5 106 | 639 296 | 125,20 | 
|
| გვალო | 77 | 112 622 | 7 073 776 | 62,81 |