დიდი სომხეთი

	დიდი სომხეთი ; Մեծ Հայք; სატრაპია, ომაფე, იმპერია, პროვინცია
	; სომხეთი ტერორისტული ექსპანსიაშ პიკის, ტიგრან II-შ მართუალაშ ბორჯის, ჯვ. წ. 69 წ.
ნანანოღა	არმავირი (ჯვ.წ. 331-210); ერვანდაშატი (ჯვ.წ. 210-176); არტაშატი (ჯვ.წ. 176-77, ახ.წ. 69-120); ტიგრანაკერტი (ჯვ.წ. 77-ახ.წ. 69); ვაღარშაპატი (120-330); დვინი (336-428)
ნინა	სომეხური, ბერძენული, არამეული, ირანული (პართიული, სპარსული)
რელიგია	ზოროასტრიზმი (301 წანაშახ); ქირსიანობა (301 წანაშ უკულ)
ფარაშ ართური	ტალანტი
ფართობი	დოხ. 900,000 კმ² (დოხ. ჯვ.წ. 70); დოხ. 311,000 კმ² (დოხ. ახ.წ. 300)
მახორობა	დოხ. 10 მლნ. (ჯვ.წ. 70); დოხ. 4 მლნ. (ახ.წ. 300)
დუდალაშ ფორმა	მონარქია
დინასტია	ერვანდუნეფი (ჯვ.წ. 331-200); არტაშესიანეფი (ჯვ.წ. 189-ახ.წ. 12); არშაკუნიანეფი (ახ.წ. 52-428)
	შანულამი მაფეფი
- ჯვ.წ. 331-317	იერვანდ III
- ჯვ.წ. 189-160	არტაშეს I
- ჯვ.წ. 95-55	ტიგრან II
- ჯვ.წ. 55-34	არტავაზდ II
- 52-58, 62-88	თრდატ I
- 298-330	თრდატ III
- 389-414	ვრამშაპუჰი
- 422-428	არტაშეს IV
	ისტორია
- სომხეთიშ სატრაპიაშ დორსხუაფა	დოხ. ჯვ.წ. 533
- იჭყაფჷ იერვანდ III-შ მართუალა	ჯვ.წ. 331
- რანდეაშ ხეკულუა	63
- ქირსიანობაქ გჷმიცხადჷ სახენწჷფო რელიგიათ	301
- სომხეთიშ გორთუალა	387
- ქუდახუეს ეკონია არშაკუნიანი მაფა	428

დიდი სომხეთი, დიდი სომხეთიშ ომაფე (სომ. Մեծ Հայք) — სომეხური ომაფე ჯვ. წ. 331 - ახ. წ. 428 წანეფს. ჸოფაშ გოძვენას თის მართუნდჷ სუმი ომაფე დინასტია: ერვანდუნეფი (ჯვ.წ. 331-200), არტაშესიანეფი (ჯვ.წ. 189-ახ.წ. 12) დო არშაკუნიანეფი (ახ.წ. 52-428).

ორდოიანი ბორჯიშე სომხეთიშ ლაკადაშ გეოგრაფიული რეგიონი დოხორელი რდჷ პროტო-სომეხური დო შხვა გამნარყიშ ტომეფით. მარა თინეფს ართოიანი, ცენტრალიზაფილი სახენწჷფო ვაუღუდეს. მაართა ცენტრალიზაფილი სახენწჷფო ნამუთ სომხეთიშ ლაკადაშ ტერიტორიას არსებენდჷნჷ, რდჷ ურარტუ, ნამუთ, თაშნეშე შინელი რდჷ მუჭოთ ვანიშ ვარდა არარატიშ ომაფე. ურარტუალეფი მუნეფიშ ქიანას "ბიანილი"-ს უძახუდეს. ურარტუ პოლიტიკური გოლინაშო ფშხირას ლჷმენდჷ ასურეთიწკჷმა. ჯვ. წ. VI ოშწანურას, ბჟაეიოლიშე გემშეჭკირეს ირანალი კათეფქ (მიდიარეფქ დო უკულ აქემენიანი სპარსალეფქ). სომეხეფით დოხორელი ტერიტორიას გიჭყჷ სომხეთიშ სატრაპიაქ, ნამუთ აქემენიანეფიშ მართუალაშ თუდო რდჷ. სატრაპიას, ხეშულობა უკებუდჷ ერვანდუნეფიშ დინასტიას. თინეფიშ მართუალა იგინძარებუდჷ დოხოლაფირო სუმი ოშწანურაშ გოძვენას. ჯვ. წ. 331 წანას, მაკედონიაშ იმპერიაშ მამართალქ, ალექსანდრექ გავგამელაშ ლჷმას დამარცხჷ ეკონია აქემენიანი მაფა დარიოს III. მიჯალაგჷ აქემენიანეფიშ იმპერიაქ. ალექსანდრეშ ღურაშ უკულ, ჯვ. წ. 323 წანას მაკედონარი დიადოქოსიქ, ნეოპტოლემექ სომხეთი ომართალო მიპალუ, მარა ჟირი წანაშ უკულ დოღურჷ. სომხეთიშ ხეშულობა დირთინეს ერვანდუნეფქ, ნამუეფქჷთ ქუდარსხუეს სომხეთიშ ომაფე.

მაკედონიაშ იმპერიაშ აკოცჷმაშ უკულ, სომხეთი სელევკიდეფიშ იმპერიაშ (ჯვ.წ. 312–63) გოლინაშ თუდო რდჷ. სომხეთი ჟირო რდჷ გორთილი: დიდი სომხეთო დო სოფენეთ. ჯვ. წ. 189 წანაშე ჟირხოლოს არტაშესიანეფიშ დინასტიაშ წჷმმარინაფალეფი მართუნდეს. სომხეთიქ ტერიტორიული ექსპანსიაშ პიკის მიოჭირინუ არტაშესიანი მაფა ტიგრან II-შ მართუალაშ ბორჯის. თიქ ქიმკირსხუ სოფენე დო ქიდეკინჷ დოდაღარაფილი სელევკიდეფიშ იმპერიაშ ტერიტორიეფი. სელევკიდეფიშ იმპერიაქ ჸოფა ჯვ. წ. 63 წანას გასურჷ. ტიგრანიშ მანჯღვერალათ სომხეთიქ, ბორჯიშ კუნტა პერიოდიშ გოძვენას, გინირთჷ იმპერიათ. ჯვ. წ. 69 წანას დიდი სომხეთი რომიშ რესპუბლიკაქ ქიდიჸუნუ. ჸათეშ უკულ სომხეთიშ არტაშესიანი მაფეფი რომიშ ვასალეფი რდეს. ახ. წ. 12 წანას თინეფი (არტაშესიანეფი) გეგთარაგუეს.

ახ. წ. 52 წანას, სომხეთიშ მაფათ გინირთჷ არშაკუნიანი თრდატ I-ქ. ჸათე ბორჯიშე სომხეთიშო ართიანს ოლიმუდეს რომი დო პართია. სომეხი დიდებუანეფი რდეს მუჭოთ პრო-რომაული, პრო-პართიული თაშნეშე ნეიტრალუტი ორიენტაციაშ. ჸათეშ გეშათ თინეფს შქას კონფლიქტური ურთიართალა არსებენდჷ. 114-118 წანეფს სომხეთი რომიშ პროვინცია რდჷ. უკულიანი პერიოდის სომხეთი, შხვადოშხვა ბორჯიშ გოძვენას, რდჷ მუჭოთ ბიზანტიაშ იმპერიაშ ვასალური სახენწჷფო, თაშნეშე სასანიანეფიშ იმპერიაშ.

301 წანას სომხეთიშ მაფა თრდატ III-ქ ქირსიანობა ოფიციალური რელიგიათ გეგმაცხადჷ. სომხეთიქ გინირთჷ მაართა სახენწჷფოთ მოსოფელს, ნამუქჷთ ოფიციალურო მიღუ ქირსიანობა. 387 წანას, სომხეთი ჟირო გირთეს ბიზანტიაქ დო სასანიანეფიშ იმპერიაქ. თე წანას დოდვალირი ასილისენეშ ზეშ ნძალათ, სასანიანეფიშ იმპერიაქ მიპალუ კაბეტი ნორთი პერსარმენია, ბიზანტიარეფს ქასკიდეს სოფენექ დო მორჩილი სომხეთიქ. 428 წანას ხვისტაშე გეგთარაგვეს ეკონია არშაკუნიანი მაფა.

ლიტერატურა

Lang, David Marshall (1970). Armenia: Cradle of Civilization. Routledge
M. Chahin, The Kingdom of Armenia (1991)