ეგვიპტე

ეგვიპტეშ არაბული რესპუბლიკა

ეგვიპტე (არაბمصر), ოფიციალურო ეგვიპტეშ არაბული რესპუბლიკა — ქიანა ოორუე აფრიკას დო ბჟადალ აზიას (სინაიშ ჩქონი). ოორუეშე ეგვიპტე ომძღჷ სქირონაშქა ზუღას, ჭითა ზუღას ბჟაეიოლშე, ისრაელს ოორუე-ბჟაეიოლშე, სუდანს ობჟათეშეშე დო ლიბიას ბჟადალშე.

ეგვიპტე რე ართ-ართი არძაშე უმოსი მეჭედას დოხორინელი ქიანა აფრიკას დო ბჟადალი აზიას. მახორობაშ უდიდაშ ნორთი ოხორანს წყარმალუ ნილოსიშ ხოლოს, საჰარაშ უდაბნოშ ტერიტორია ფაქტიურო უხორინელი რე. ეგვიპტეშ მენოღალეეფოშ გვერდიშე მეტი ოხორანს დიდ ნოღეფს ნილოსიშ დელტას.

ჯოხოდვალა[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

ოფიციალურო: ეგვიპტეშ არაბული რესპუბლიკა.
არაბულო: Al-Jumhuriyat Misr al-Arabiyah.
ეტიმოლოგია: ფარაონეფიშ ფარანიშ მახორობა მუნეფიშ ქიანას „კემეს“ უძახჷნა, ნამუთ „უჩადიხას“ შანენს. Aigyptos ანუ „ეგვიპტე“ ჯვეში ბერძენეფქ გიორთვეს. ოეგებიეთ თენა მეღებული რე Hikuptah-შ დამახინჯებით, ნამუთ შანენს „უჟინაშ ღორონთიშ პტაშ შურიშ ოხვამეს“. ამდღანერი არაბულნინამი მახორობა მუნეფიშ ქიანას უძახჷნა „მისრს“. თაურეშერე ჯვეშქორთული „მისრეთი“.
ქიანაშ კოდი: EG.

გეოგრაფია[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

ეგვიპტეშ გეოგრაფიულ რუკა

ქიანა იდვალუაფუ ჟირ კონტინენტის — აფრიკას (ოორუე-ბჟაეიოლ რეგიონი) დო აზიას (ობჟათე-ბჟადალ რეგიონი). ობჟათეშე ომძღჷ სუდანი (თანჯაშ სიგინძა რე 1273 კმ), ბჟადალშე — ლიბია (1150კმ), ბჟაეიოლშე — ისრაელი (255კმ) დო პალესტინა (11კმ). ბჟაეილშე ომძღჷ დინცხფერი ზუღა, ოორუეშე — სქირონაშქა ზუღა. ქიანაშ ტერიტორიაშ დოხოლაფირო 96% ტიოზი (უდაბნო) რე.

არძაშრ უმოსი გჷნძე თანჯა ეგვიპტეს უღუ სუდანწკჷმა — 1273 კილომეტრი, არძაშე უმოსი ჭიჭე — ისრაელწკჷმა 266 კმ. ეგვიპტეს ფართო გიშაულარი უღუ მუჭოთ სქირონაშქა ზუღაშა, თეშ ჭითა ზუღაშა. ქიანაშ აფრიკულ დო აზიურ რეგიონეფს ართიანშე გჷშართჷნს სუეციშ ღარი, ღარიშ სიგინძა რე 160 კილომეტრი (პორტ საიდიშე სუეცშა). თენა აკმარსხუანს სქირონაშქა დო ჭითა ზუღეფს. ღარქ ემუშუ 1869 წანას. 1956 წანას მოხვადჷ ღარიშ ნაციონალიზაციაქ.

ფართობი: 1.001 ვითოში კვ.კმ.
ორთა: გეოგრაფიული რაიონეფი - ნილოსიშ ლეხერი, კატარაშ ქვაბული, ბჟადალ ტიოზი, ბჟაეიოლ უდაბნო. უმაღალაში კინწი - ჯებელ კატერინა 2.638 მ.; უდიდაში წყარმალუ (კმ) – ნილოსი 1.550 (გვალე 6.671); უდიდაში ტობა (კვ.კმ) - ნასერი 5.500 (ხელოვნურ); უდიდაში კოკი - ჯაზირათ შადვანი; კლიმატი - სქირონაშქაზუღური, სქირე.
ორთაშობური რესურსეფი: ნაფთობი, ორთაშობური აირი, რკინაშ მადანი, ფოსფატეფი, მანგანუმი, კირქუა, თაბაშირი, ტალკი, აზბესტი, ტყვია, თუთია.

სახენწჷფო[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

სახენწჷფო სისტემა: დემოკრატიული რესპუბლიკა.
სახენწჷფოშ მადუდე: პრეზიდენტი.
კანონმადვალუ ორგანო: ჟირპალატამი პარლამენტი (454+264 მაკათური).
ადმინისტრაციული რთუალა: ქიანაშ ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ართურეფი რე 28 პროვინცია (Muhafazah).

დემოგრაფია[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

ეგვიპტე რე არძაშე უმოსი დოხორინელი ქიანა რე შქაგურ ბჟაეიოლს დო მასუმა არზაშე უმოსი დოხორინელი აფრიკაშ კონტინენტის, 77 მილიონი მახორუთ (2009 წანაშ პირელიშ მუნაჩემეფით). ეკონია 40 წანაშ მალობას იგინაფუაფუდუ მახორობაშ მალას რდუალა მედიცინაშ წოხლე მიწოკინათ დო ოფუტეშ მეურნობაშ წარმოებელურობაშ გოვითარაფაშ გეშა. მუ ბორჯისჷთ ნაპოლოენქ გეჭოფუ ქიანა, თიშ მახორობა რდჷ ხვალე 3 მილიონი. მახორობაშ 90% ართგურენს ისლამს დო დჷნოსქილედი ნორთიშ უმენტაშობა ქირსიანი რე.

მახორობა: 77,4 მლნ (2003), თენეფს შქას ეგვიპტარი არაბეფი 99,1%, ნუბიარეფი 0,9%. ქიანაშ მახორობაშ რდუალაშ ტემპეფი ძალამი მაღალი რე (ირ 7 თუთას 1 მლნ). მახორობაშ სიინწროე 1 კვ.კმ-ს 74 კოჩის აკმადგინანს.
ნინეფი: არაბული. ინგლისური დო ფრანგული იგურაფუაფუ.
რელიგია: მუსულმანეფი 90%, ქირსიანეფი სოდგარენ 10%.
ნოღეფი (ანთ.) : ქაირო (7.938; აგლომ. 15.892), ალექსანდრია (3.891; აგლომ. 4.443), ალ-ჯიზა (გიზა, 2.598), შუბრა ალ-ჰაიმა (870; აგლომ. 1.070), პორტ საიდი (549), ას-სუვეისი (სუეცი, 4.880).

ეკონომიკა[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

ერუანული პროდუქტი: მოცულობა - 72 მლრდ $ (42-ა აბანი); 1 შურ მახორუშე - 1.200 $; სტრუქტურა (%) - ოფუტეშ მეურნობა 16, ხერეჭუა 34, ნინალა 50.
ექსპორტი: ნაფთობი, ბამბე, ოფეიქარე ნაწარმი, ხილი.
ბიუჯეტი: 21,500 მლნ $.
ვალუტა: ეგვიპტური ფუნტი (EGP).

ტურიზმი[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

დიდი სფინქსი

ეიოშანალი რე თინა, ნამდა ეგვიპტე ხვალე ართი მუსლიმური ქიანა რე, ნამუთ აქტიურო რე ჩართული ტურისტულ სფეროს. თეს დიდი გოლინა უღუ ქიანაშ ეკონომიკას, ღალაშ უმეტაში ნორთი თე სფეროშე მოურს.

კაირო ეგვიპტეშ ნანანოღა ართ–ართი უსკვამაში რე რე ნთელ მოსოფელს. წჷმარინუანს არაბული ოქიანუშ კულტურულ და კომერციულ ცენტრის. ართ–ართი უშხუაში ნოღა რე აფრიკას დო ხოლო ბჟაეიოლს. თენა ეგაფილი რე ნილოსიშ წყარპიჯის, წჷმორინაფილი რე მაღალი ნოდგჷმეფით, თაქ რე უჯგუში სასუმაროეფი, მაღაზიეფი, რესტორანეფი.

კაიროშ ალმახანურ ცენტრო იკოროცხუ ალ-ტაჰრირიშ მოედანი, თაქ რე არძა თარი ოთარობე დო ვასათარობო ორგანიზაციაშ შტაბბინა. ეიოშანალი რე არაბული სახენწჷფოეფიშ ლიგა.

ტურისტეფიშ გურიშ გოჩამაშ ობიექტი რე კაიროშ ერუანული მუზეუმი, სოდე ჯვეშ ევიპტეშ ფარაონეფიშ, ბერძნულ-რომაულ პერიოდიშ ოგანძე რე თხილერი. 155 ვითოშ ექსპონატის შქას რე ფარაონ ტუტანხამონიშ აკარდამაშ განძი.

ეგვიპტეშ ცივილიზაციაქ დიჭყჷ ჯვეშ წანაშ ეჭარუაშ V ანთასწანურას დო ითუ ახალ წანაშ ეჭარუაშ 332 წანას. თენა ალექსანდრე დიდ მაკედონარქ ეჭოფუ (თეშე უმოს ფირჩას თუდო ). ჯვ. წ. III ანთასწანურას ფარაონ ნარმენქ აკაშქუ ჟიდონი დო თუდონი ომეფეფი. ეგვიპტე ირთუ 3 პერიოდო:

1. ჯვეში ომაფე - ჯვ. წ. 3 000 წ. - ნანანოღა მემფისი.

2. შქა ომაფე - ჯვ. წ. 2 000 წ. - ნანანოღა თებე.

3. ახალი ომაფე - ჯვ. წ. XVII-XIV აა. - ნანანოღა თებე.

ეიოშანალი რე ეგვიპტური პირამიდეფი, ნამუეფით ჯვეშ ომაფეს ეიგაფუდუ დო თინეფი ამდღანერ დღაშა რენა მიკოსქილადირი. მაართა პირამიდა რდჷ ჯოსერი, ნამუთ ფარაონ ჯოსერიშ საპატიცემოთ, გინოჩამუშ ყუნათ, ქურუმქ იმჰოტეპქ ეიოგჷ. თიშ სიმაღალა 60 მ.

ქირსეშ დაბადებაშა 5 000 წანას სქირონაშქა ზუღაშე, პალესტინაშე დო ნუბიაშე გეგნიხორეს ურცხო ტომეფქ დო დიხორეს ნილოსიშ წყარპიჯის, ემაღალაფირ აბანს. ინეფქ ეიონწყუეს დორშვილი ქოხეფი დო თინეფქ გინირთეს მაართა ეგვიპტარეფო. მირჩქვანეს ორინჯეფი, მოჸუნდეს მუნაწიი, მეჸუნდეს მეორინჯობას დო ოფუტეშ მეურნობას. გორჩქინდჷ ჟირ ომაფექ - ჟიდონქ დო თუდონქ.

ჯვეში ეგვიპტე[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

ჯვეში ეგვიპტე რდჷ ქიანა აფრიკაშ ოორუე-ბჟაეიოლ ნორთის, ნამუქჷთ ჯვ. წ. 525 წანას რინა მეჭყვიდჷ.

ჯვეშ ეგვიპტეშ ისტორია ირთუ დინასტიაშახ (სოდგარენ ჯვ. წ. 3000 წანა) დო უკულიან პერიოდეფო (გვალო რდჷ 30 დინასტია^[1] ). თე პერიოდეფი იგინძორებუ ჯვ. წ. III - ჯვ. წ. I ვითოშწანეფს.

პერიოდეფი მუშ განშე თაშ ირთუ: ორდოიანი ომაფე (I-II დინასტია); ჯვეში ომაფე (III - VI დინასტია); მაართა გინმაულარი პერიოდი (VII-X დინასტია); შქა ომაფე(XI-XII დინასტია); მაჟია გინმაულარი პერიოდი (XIII-XVII დინასტია); ახალი ომაფე (XVIII-XX დინასტია); გვიანი პერიოდი (XXI-XXVI დინასტია); ასურელეფიშ ნჯღვერობუა (ჯვ. წ.-შა 664-656); სპარსალეფიშ ნჯღვერობუა (XXVII დინასტია), ჩქ. წ.-შა 525-ჩქ. წ.-შა 404); სპარსალეფის მაჟია ნჯღვერობუა (XXVIII-XXX დინასტია, ჩქ. წ.-შა 343-ჩქ. წ.-შა 332); მაკედონარეფის ნჯღვერობუა (ჩქ. წ.-შა 332-ჩქ. წ.-შა 305); პტოლემეეფიშ ნჯღვერობუა (ჩქ. წ.-შა 305-ჩქ. წ.-შა 30).

ალმახანური ეგვიპტე[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

1922 წანაშე ეგვიპტე ზოხორინელი სახენწჷფო რე, 50-იან წანეფს რესპუბლიკათ გინირთჷ გამალ აბდელ ნასერიშ დუდალათ. ხოლო ულირს თინა აწარმენდჷ ლჷმას ისრაელწკჷმა, მარა 1977 წანას ანვარ სადათიშ პრეზიდენტობაშ ბორჯის გაფორმუ თიწკჷმა ომშვიდობე აპიჯაფა. თექ გჷმიჭანუ ეგვიპტეშ გჷშარიცხუა არაბულ სახენწჷფოეფიშ ლიგა. 1981 წანას ექსტრემისტ-ისლამისტეფქ დოჸვილეს სადათი, თიშ აბანი დეკინჷ ჰოსნი მუბარაქიქ, ნამუთ უმოს ზომიერ ღოზის მეჸუნდუ. 1987 წანას ეკანწყუ ურთიართალეფი არაბულ ქიანეფწკჷმა. 1991 წანას მონაწილენდჷ სპარსეთიშ ჸუჯიშ ლჷმას ააშ-იშ განშე. ეგვიპტე ლაჸაფენს თარ როლს ხოლო ბჟაეიიოლიშ ომშვიდობე მოწესრიგებაშ პროცესის.