მექსიკაშ რევოლუცია

მექსიკაშ რევოლუცია
პირველი მოსოფელიშ ლჷმაშ პროქსი-ლჷმეფიშ ნორთი
კვარჩხიშე მორძგვიშა დო ჟილეშე გიმე: უერტისტეფიშ ჯარეფქ ეიბუძოლეს პრეზიდენტი ფრანსისკო მადეროშ მეხჷ, ტრაგიკული დეკადა, 1913 ქომოლკოჩიშ საომანიო სურათი, ნამუთ გერე ცხირილი ჸუდეწკჷმა სიუდად-ხუარესის, თენა შილებე ორდას გვიანი 1930-იანი წანეფიშ ფილმი ვარ-და თიმ ბორჯის რეკონსტრუქცია მადეროშ აკოანჯარაფილი მოხუჯეეფი თხილანა მეხიკოს, 1913 წანაშ ტრაგიკული დეკადაშ ბორჯის ბაღანა ჯარიშკოჩი, არტილერისტი ელ-ნინიო (ანტონიო გომეს დელგადო), 10 წანერი, ნამუქჷთ 1910 წანაშ 2 კვირკვეს, მიჩოაკანიშ ნოღა აკაცინგანს ქაკათჷ ვიტორიანო უერტაშით დუდელი ფედერალურ ჯარეფს ებუძოლირეფი საეგებიოთ მეხიკოშ ობჟათეშე, ორჩანიეთ მორელოსიშ შტატის, მუნეფიშ ჩილეფწკჷმა ართო
თარიღი 20 გერგობათუთა, 1910 – 1 ქირსეთუთა, 1920 (10წ. 1მ. 4დღ.) ორენი მექსიკა შედეგი რევოლუციუონერეფიშ გომორძგუა შედეგეფი რსულას პორფირიო დიასი გექთახუეს ხემანჭუაფაშე დო გეგნიხორუ საფრანგეთიშა, 1911 წანაშ მესი. 1911 წანას ფრანსისკო მადერო გეგშაგორეს პრეზიდენტო, 1913 წანაშ ფურთუთას დოჸვილეს. ვიქტორიანო უერტაქ გექთახჷ მადერო დო პრეზიდნეტიშ პოსტი დეკჷ 1913–1914 წწ. ვენუსტიანო კარანსაქ გაჭყჷ ოორუალეფიშ ალიანსი კონსტიტუციონალისტეფიშ შილაშ გიმე, 1913 წანა. აგუასკალიენტესიშ კონვენცია რევოლუციონერი ლიდერეფს შქას, 1914 წანა. კარანსაშ კონსტიტუციონალისტური არმიაქ გენერალი ალვარო ობრეგონიშ დუდალათ გიორჯგინჷ პანჩო ვილიას სელაიაშ ბურჯაფის, 1915 წანა. კარანსაქ გიმანგარჷ მუში პოზიციეფი მექსიკაშ პრეზიდენტიშ პოსტიშოთ, 1915 წანა. 1917 წანაშ მექსიკაშ კონსტიტუციაქ ნძალაშა გენშართჷ. სონორალი გენერალი ობრეგონიშ, პლუტარკო ელიას კალიესიშ დო ადოლფო დე ლა უერტაშ ებუძოლი კარანსაშ თარობაშ მეხჷ აგუა პრიეტაშ გეგმას, 1920 წანა. დე ლა უერტაშ ობორჯე პრეზიდენტალა, 1920 წანა. პანჩო ვილიაშ ამნისტირება. რევოლუციაშ ლიდერეფიშ, მადეროშ (1913 წ.), საპატაშ (1919 წ.), ვენუსტიანო კარანსაშ (1920 წ.), პანჩო ვილიაშ (1923 წ.) დო ალვარო ობრეგონიშ (1928 წ.) წოროგემაჸვენჯი ჸვილუეფი. ლეიბორისტული პარტიაქ გიმორძგჷ 1920 დო 1924 წანეფიშ გიშაგორუეფს. საბოლათ გეგმიქიმინჷ ერუანული რევოლუციური პარტიაქ (1929) დო რევოლუციაშ უკულიანი რეჟიმიშ კონსოლიდაცია.
კუნთხუეფი
პროსათარობო: 1911–1913: მადერისტეფი ფედერალეფი 1913–1914: უერტისტეფი ფედერალეფი 1914–1915: კონვენციონისტეფი ვილიასტეფი საპატისტეფი 1915–1920: კარანსისტეფი მოხუჯეეფი:  ააშ (1910–1913)  გერმანიაშ იმპერია (დოხოლ. 1913–1918)	ანტისათარობო: 1910–1911: მადერისტეფი ოროსკისტეფი მაგონისტეფი საპატისტეფი 1911–1913: რეიესისტეფი ფელიცისტეფი ოროსკისტეფი მაგონისტეფი საპატისტეფი 1913–1914: კონსტიტუციონალისტეფი კარანსისტეფი ვილიასტეფი საპატისტეფი 1914–1915: კარანსისტეფი 1915–1920 ვილიასტეფი ობჟათეშ გჷმადუდიშულაფარი არმია ფელიცისტეფი ნძალეფი აურელიანო ბლანკეტიშ დუდალათ ნძალეფი ალვარო ობრეგონიშ დუდალათ მოხუჯეეფი:  ააშ (1913–1918) გოართ. ომაფე (1916–1918)
მადუდეეფი
1910–1911: პორფირიო დიასი რამონ კორალი მანუელ მონდრაგონი ხოსე ივეს ლიმანტური 1911–1913: ფრანსისკო იგნასიო მადერა † ხოსე მარია პინო სუარესი † პანჩო ვილია მატეო ალმანსა ვენუსტიანო კარანსა ვიქტორიანო უერტა (რეიესის ტყობშე ალურედჷ მადუროშ მეხჷ, 1913 წანაშახ, რეიესიშ ღურაშახ; თიშ უკული, მუთ რეიესი დოჸვილესჷნ, უერტაქ წჷმიჭყუ დორხველი რევოლუცია) აურელიანო ბლანკეტი (თაშნეშე რეიესის ტყობშე ალურედჷ თიშ ღურაშახ) 1913–1914: ვიქტორიანო უერტა აურელიანო ბლანკეტი პასკუალ ოროსკო ( † 1915 წანას) მანუელ მონდრაგონი (1913 წანაშ მანგიშახ) ფრანსისკო ლეონ დე ლა ბარა ფრანსისკო კარვახალი 1914–1915: პანჩო ვილია ემილიანო საპატა ეულალიო გუტიერესი 1915–1920: ვენუსტიანო კარანსა † ალვარო ობრეგონი (1917 წანაშახ)	1910–1911: ფრანსისკო იგნასიო მადერო პასკუალ ოროსკო ბერნარდო რეიესი პანჩო ვილია ემილიანო საპატა რიკარდო ფლორეს მაგონი 1911–1913: პასკუალ ოროსკო (დიასიშ გითოხუაფაშ უკული იბურჯუდჷ დორხველი რევოლუციაშო დო მოგვიანეთ უერტაშ მოხუჯეთ გჷნირთუ, მუჟანსჷთ ვიქტორიანო უერტაშ ხემანჭუაფ ხეშა ქეშიჸოთჷნ) ბერნარდო რეიესი † (დუდენდჷ დორხველი რევოლუციას 1913 წანაშახ, ღურაშახ) ფელიქს დიასი (რეიესიშ მოხუჯე რდჷ, 1913 წანას, რეიესიშ ჸვილუაშ უკული უერტაშ მოხუჯეთ გჷნირთუ) ემილიანო საპატა (ოროსკოშ მოხუჯე რდჷ, სოიშახ ოროსკოქ უერტაშ მოხუჯეთ ვეგჷნირთჷნ) რიკარდო ფლორეს მაგონი (ჭკორი) 1913–1914: ვენუსტიანო კარანსა პანჩო ვილია ემილიანო ზაპატა ალვარო ბრეგონი პლუტარკო ელიას კალიესი 1914–1915: ვენუსტიანო კარანსა ალვარო ობრეგონი 1915–1920: პანჩო ვილია ემილიანო საპატა † ფელიქს დიასი აურელიანო ბლანკეტი † ალვარო ობრეგონი (1917 წანაშე)
ნძალეფი
პროსათარობო: 250,000–300,000	ანტისათარობო: 255,000–290,000

მექსიკაშ რევოლუცია (ესპ. Revolución mexicana) — მექსიკას, 1910-1920 წანეფს მიმალი ზისხირამი, აკოანჯარაფილი კონფლიქტი, ნამუშ შედეგო ქიმკიკვალჷ 30 წანიანი დიქტატურაქ დო გიჭყჷ კონსტიტუციური რესპუბლიკაქ.

მექსიკაშ რევოლუციაშ დაჭყაფუ

რუკას ეშანილი რე 1910 წანაშ გჷმათუთა - 1911 წანაშ მესიშ პერიოდის მოხვალამირი ლჷმეფი. შანულამი ბურჯაფეფს არდგილი უღუდჷ უმოსო მექსიკაშ ოორუე შტატეფს. დიასიშ მართუალაშო კრიტიკული მარცხი რდჷ სიუდად-ხუარესიშ ლჷმა, ნამუშ უკულ რევოლუციონერეფქ ნოღა სიუდად-ხუარესი გეჭოფეს. რევოლუციონერეფიშ გომორძგუაშო, თაშნეშე შანულამი რდჷ ემილიანო საპატაშ ოურდუმე მოქმენდალა, ნამუსჷთ არდგილი უღუდჷ მორელოსიშ შტატის.

დოხოლაფირო 30 წანაშ გოძვენას მექსიკას მართუნდჷ პორფირიო დიასი, ნამუშ მართუალა შინელი რე "პორფირიატო"-შ ჯოხოდვალათ. დიასი რდჷ ავტოკრატი დო დიქტატორი, თხოზუდჷ პოლიტიკური ოპონენტეფს, მედია ცენზურაშ თუდო რდჷ, სასამართალოს მუ აკონტროლენდჷ. თაშნეშე, ფინანსური მუშნალი, ნამუთ ქიანას უღუდჷ, ვარდჷ ართმანგო გორთილი მექსიკაშ მენოღალეეფს შქას. დიასიშ მოხუჯეეფს უკებუდეს მაღალი პოსტეფი, ფინანსეფით მუნეფი სარგებლენდეს, მუჟამსჷთ მექსიკაშ მახორუეფიშ უმეტაშობაშ ცხოვრებაშ ხარისხი ვაგაუჯგუშებე. 1910 წანაშე მექსიკაშ ეკონომიკას სერიოზული პრობლემეფი უღუდჷ. ერუანული მუშნალქ შანულამო დეჭიჭარჷ, ხეშქირაქ დერკჷ, აგრარული სექტორქ დედაღარჷ. შედეგო, ქიანაშ მასშტაბით ქიმიძინჷ გაფიცვეფქ დო არეულობეფქ. დიასიქ პიჯალა ქუდოდვუ, მუჭოთ დათმენდჷ ხეშულობას დო პოლიტიკური პროცესეფს დეთხიებუდუ. მარა თიქ დოდვალირი პიჯალა ვეშარსულჷ დო 1910 წანაშ საპრეზიდენტო გიშაგორუეფს ქჷმწარინუ მუში კანდიდატურა დო გემორძგუ. დიასიშ თარი ოპონენტი რდჷ ფრანსისკო იგნასიო მადერო, ნამუქჷთ გაყალბებული გიშაგორუეფი ვეჩინჷ. მადერო ოჭოფეს. ჯიხაშე გითულაშ უკულ თიქ ამერიკაშა მიდართჷ. 1910 წანაშ 5 გჷმათუთას, მადეროქ გჷმაბჟინუ პოლიტიკური მანიფესტი, სოდეთ აცხადენდჷ ნამდა გიშაგორუეფი რდჷ გაყალბებული დო უციოთ ოხვილური რდჷ ოურდუმე არყება დიასიშ ავტოკრატიული რეჟიმიშ მეხჷ. მალას ოურდუმე მოქმენდალაქ ქიდიჭყჷ მუჭოთ მექსიკაშ ოორუე, თაშნეშე ობჟათე შტატეფს. ოორუეს, არყებას ხემანჯღვერენდეს პასკუალ ოროსკო დო პანჩო ვილია. თინეფქ აკოშაყარეს მუნეფიშ მოხუჯე აკოანჯარაფილი ნძალეფი დო ქიდიჭყეს რეიდეფი ოთარობე ჯარეფიშ მეხჷ. ობჟათეს, აქტიურენდჷ ემილიანო საპატა, ნამუთ აბანობური გლეხეფიშ დო პარტიზანეფიშ ლიდერი რდჷ. 1911 წანაშ აფუნს, რევოლუციონერეფქ ქიდეკინეს ნოღა სიუდად-ხუარესი. ჸათე პროცესეფიშ უკულ დიასიქ ხეშულობა დათმჷ დო პოსტიშე გეგნოდირთჷ. მექსიკაშ ახალი პრეზიდენტო გინირთჷ მადეროქ.

მადეროშ მართუალა

მადეროქ ვეჸუ ეფექტური მამართალქ. თიშ დაღარი მართუალათ უკმაყოფილე რდეს თიში მოხუჯეეფიშ კაბეტი ნორთი. მადეროშ მუთუნნერი ეკონომიკური რეფორმეფი ვამწუჭყაფუ. მადეროშ სააწმარენჯოთ გიშელეს საპატაქ, თაშნეშე ოროსკოქ. მადეროშ ადმინისტრაციაშ კრიტიკოსი რდჷ ამერიკაშ ელჩი მექსიკას, ჰენრი ლეინ უილსონი. მადეროშ მეხჷ გიშელჷ ფელიქს დიასიქ ხოლო, ნამუთ ჸოფილი დიქტატორიშ პორფირიო დიასიშ ჯიმასქუა რდჷ. დიასიშ ნძალეფქ ქიგიანთხეს ოთარობე ჯარეფს, ნამუეფსჷთ ვიქტორიანო უერტა ხემანჯღვერენდჷ. 1913 წანაშ ფურთუთას, უილსონიშ ინიციატივათ ართიანს ქეშეხვადეს დიასიქ დო უერტაქ. თინეფქ ქუდოდვეს ხეკულუა დო მირაგადეს ართოიანი მოქმენდალა მადეროშ მეხჷ. 1913 წანაშ ფურთუთას, ქუმოხვადჷ სახენწჷფო გინორთაქ, ფელიქს დიასიშ, ბერნარდო რეიესიშ დო ვიქტორიანო უერტაშ დუდალათ. მადერო ოჭოფეს დო 1913 წანაშ 22 ფურთუთას, დოჸვილეს. თიწკჷმა ართო დოჸვილეს ვიცე-პრეზიდენტი ხოსე მარია პინო სუარესი დო მარედოშ უკულაში ჯიმა გუსტავო (ტრაგიკული დეკადა).

არყება უერტაშ მართუალაშ მეხჷ დო ამერიკაშ ინტერვენცია

ვიქტორია უერტაშ დესპოტური მართუალაშ მეხჷ მალას ქიდიჭყჷ არყებეფქ, მექსიკაშ შხვადოშხვა აბანეფს. ვენუსტიანო კარანსა დუდენდჷ ოპოზიციური ნძალეფს კოაუილაშ შტატის, პანჩო ვილია ჩიუაუას, დო ალვარო ობრეგონი სონორაშ შტატის. თენეფი თხულენდეს უერტაშ გინორინას დო კონსტიტუციონალისტური თარობაშ გოჭყაფას გიშაგორუეფიშ შედეგო. ემილიანო საპატა ხემანჯღვერენდჷ გლეხეფიშ დო აბანობური პარტიზანეფიშ ბუნეფს მექსიკაშ ობჟათე გვალეფს. საპატა დიხაშ რეფორმას დო გლეხეფიშა დიხეფიშ გინოჩამას თხულენდჷ. კონსტიტუციონალისტური ნძალეფს ხუჯი დუკინჷ ამერიკაშ პრეზიდენტიქ ვუდრო უილსონქ, ნამუსჷთ უერტაშ ხეშულობა ვაუჩინებუ. ამერიკა არყებულეფს ანჯარით ოხვარუდჷ. თაშნეშე, 1914 წანაშ პირელს, უილსონიშ ზოჯალათ ამერიკაშ ოზუღე ჯარეფქ ქიდეკინეს ონიშოლი ვერაკრუსი.

ვიქტორიანო უერტაშ გინორაგვაფა დო ვენუსტიანო კარანსაშ მართუალა

უერტა კონსტიტუციონალისტური ნძალეფქ დამარცხეს დო მექსიკაშე ონტინეს. 1914 წანაშ 20 მარაშინათუთას, კარანსაქ დუდი პრეზიდენტო გეგმაცხადჷ. მარა კარანსაშ ჸათე ბიჯგის ქაწუდირთჷ პანჩო ვილიაქ. ვილიას ალურდჷ საპატა. ობრეგონქ ხუჯი დუკინჷ კარანსას. 1915 წანაშ პირელს, ობრეგონქ დამარცხჷ ვილია. ვილიაქ, ნამუთ უკმაყოფილე რდჷ ამერიკაშ პოლიტიკათ (ამერიკა კარანსას ოხვარუდჷ), მანწყუ ოურდუმე ექსპედიცია დო გემშეჭკირჷ ამერიკაშ ტერიტორიაშა - მოხურგე შტატი ნიუ-მექსიკოშა. ოურდუმე კამპანიაშ შედეგო დოღურჷ ამერიკაშ 17 მენოღალექ. ამერიკაშ პრეზიდენტიქ ვუდრო უილსონქ, გენერალი ჯონ პერშინგი გოუტუ ვილიაშ სააწმარენჯოთ, მარა ამერიკალეფს ვილიაქ ვაჭოფეს. ვილია იშენ აგინძორენდჷ პარტიზანული ლჷმეფს კარანსაშ მეხჷ, მარა უშედეგეთ. კარანსაშ მანჯღვერალათ, 1917 წანას, მიღეს მექსიკაშ კონსტიტუცია, ნამუთ სერიოზულო ანძალიერნდჷ პრეზიდენტიშ ინსტიტუტის. კონსტიტუციათ გარანტირაფილი რდჷ მოხანდეეფიშ ნებეფი. კონსტიტუციათ, თარობას შეულებუდჷ დინდარი მენოღალეეფიშე დიხეფიშ კონფისკაცია. კონსტიტუციაქ, შანულამო დოკონჩჷ კათოლიკური ეკლესიაშ ნებეფი. კარანსა თხოზუდჷ პოლიტიკური ოპონენტეფს (1919 წანას დოჸვილეს საპატა). 1920 წანას, ოპოზიციაქ, ობრეგონიშ დუდალათ, გეგნარაგუ კარანსა. კარანსაქ მეხიკოშე ინტჷ, მუში მოხუჯეეფიწკჷმა ართო. მარა მალას თინეფს ქიგიანთხეს არყებულეფქ დო კარანსა დოჸვილეს. უკულ, ობორჯე პრეზიდენტო გინირთჷ ადოლფო დე ლა უერტაქ. 1920 წანაშ გერგობათუთას, მექსიკაშ პრეზიდენტო გეგშაგორეს ალვარო ობრეგონი.

ისტორიკოსეფი 1920 წანას მითმირჩქინანა მექსიკაშ რევოლუციაშ დათებუთ. მარა 1934 წანაშახ იშენ უღუდჷ არდგილი არეულობეფს დო ბურჯაფეფს, ოთარობე ნძალეფს დო ნამთინე არყებულეფს შქას. 1934 წანას, პრეზიდენტო გიშაგორილქ იჸუ რეფორმატორი ლასარო კარდენასიქ, ნამუშ მართუალაშ ბორჯის იმანჯჷ შანულამი ინსტიტუციონალური რეფორმეფქ.

ლიტერატურა

• ენციკლოპედია ბრიტანიკა

რესურსეფი ინტერნეტის

ვიკიოწკარუეს^? რე ხასჷლა თემაშენ:

მექსიკაშ რევოლუცია

• მექსიკაშ რევოლუცია კონგრესიშ ბიბლიოთეკაშე Flickr Commons-ის
• Library of Congress – Hispanic Reading Room portal, Distant Neighbors: The U.S. and the Mexican Revolution
• Mexican Revolution – Encyclopædia Britannica
• EDSITEment's Spotlight: The Centennial of the Mexican Revolution, 1910–2010 from EDSITEment, "The Best of the Humanities on the Web"
• U.S. Library of Congress Country Study: Mexico
• Mexican Revolution of 1910 and Its Legacy, latinoartcommunity.org
• Stephanie Creed, Kelcie McLaughlin, Christina Miller, Vince Struble, Mexican Revolution 1910–1920 Archived 7 December 2017 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. , Latin American Revolutions, course material for History 328, Truman State University (Missouri)
• Mexico: From Empire to Revolution, photographs and commentary on the site of the J. Paul Getty Trust
• Mexican Revolution, ca. 1910–1917 Photos and postcards in color and in black and white, some with manuscript letters, postmarks, and stamps from the collection at the Beinecke Rare Book and Manuscript Library at Yale University
• Papers of E. K. Warren & Sons, 1884–1973, ranchers in Mexico, Texas and New Mexico, held at Southwest Collection/Special Collections Library at Texas Tech University
• Mexican Revolution, in the "Children in History" website. This is an overview of the Revolution with a treatment of the impact on children.
• Mexico: Photographs, Manuscripts, and Imprints from the DeGolyer Library contains photographs related to the Mexican Revolution.
• Time line of the Mexican Revolution
• Elmer and Diane Powell Collection on Mexico and the Mexican Revolution from the DeGolyer Library, SMU.
• Collection: "Era of the Mexican Revolution and the Mexican Muralist Movement" Archived 2023-03-06 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. მიჩიგანიშ უნივერსიტეტიშ ხელუანობაშ მუზეუმიშე