მუნჭყვიშობურეფი

მუნჭყვიშობურეფი (Elephantidae) — ბჟაშუმუეფიშ ფანიაშ ჭყვამეფიშ წანრკიშ ჩხოლარი. ტანო კაბეტი ჩხოლარეფი. თინეფიშ სიმაღალა 3,5 მეტრის, წონა — 4-5 ტონაშახ ონჭუ. უღჷნა მასიური რსხული, კაბეტი დუდი, კუნტა კინჩხი, ბოჯგიშობური კუჩხეფი, წოხოლანიკუჩხი 5-კითამი რე, უკახალენი — 5 ვარ-და 4-კითამი. ირი კითის ჭიჭე ორქო უღჷ. ჟილენი ლეჩქვიშ დო ჩხვინდიშ არტიანშა მერდუალაშ შედეგო გოჭყაფილოი რე გნძე დო ზღვანდალა ჭყვა. თინა წჷმარინუანს წაწაფიშ დო შურაფიშ, თეწკჷმა მეკონეფიშ ინაყარაფალი ორგანოს. ღვეფს 4-4 კიბირი უღჷნა. კიბირეფი ბორჯიშ გოძვენას გჷთმიცვითუ დო თინეფიშ აბანს იკენს გეჸვენჯი კიბირეფი, ნამუთ ჩხოლარიშ თელარაშ განწეობას 6-შა იმაჟირებუ. ჩქვეფი ვაუღჷნა. ჟილენი შქა მაჭკირალი კიბირეფი წუმოგჷნძორებული რე დო წუმოქიმინჷნა შქალონეფს, ნამუეფიშ სიგჷნძა შილებე 4 მეტრიშახ იჸუასჷნ, წონა — 100 კგ-შახ. შქალონეფი უღნა ხვალე მუმული მუნჭყვეფს, ოიშა-გოშათ ურჷნა დადული აფრიკულ მუნჭყვეფს (თინათ უმოსო კუნტა). მუნჭყვიშობურეფიშ კუჭი უკაჭული რე, კანიშ სისქა 3-4 სმ-შახ უღჷნა. ბოწოწიშ ოფორუე რედუცირებული რე. მაკეობა 628 დღაშახ (კანკალე ჩინებეფით 24 თუთაშახ) იგჷნძორებუ. ხანა ართ ერჩქის, ნამუშ წონა 90 კგ-შახ რე. სქესობურო გამიარებას იჭყანა 17-20 წანაშ ხანშე, გუთმარზჷნა 80 წანაშახ. ჭკომჷნა ცანარეფს, მინშა ჭკომჷნა კაბეტ ნოჸელეფს, ფიჩხეფს, ფურჩელეფს, ჯაშ ქორქეფს. ოჭკომალიშ ოგორალო შხირას 100 კმ-შე უმოსიშ ულა უწიენა. დუდიშულო გითმიჭვარჷნა რზას ტყაურუმუს, ჭყენჭყამ აბანეფს დო შხვა. წყარს ჭყვათ ეტმეჭოფჷნა დო პიჯიშა მითმიბუნა. ცხოვრენა ჯოგეფო, სოდე აკმიშაყარუ 10-შე 100-შე უმოსი ეგზემპლარი.

მუნჭყვიშობურეფი ანდა აბანს მოსპილი რე. ასე ირდიხას თხილანა. გმირინუანა მუნჭყვიშობურეფიშ ჸვილს (შქალონეფს). ხორცი ოჭკომალო ირგებე. ჩინებული რე მუნჭყვიშობურეფიშ 2 გვარიშ აკა გვარობა: აზიური მუნჭყვი (Elephas maximus) ხე ინდოეთის, ბირმას, ნეპალს, ტაილანდის, ვიეტნამს, მალაიზიას, კოკი სუმატრას, შრი-ლანკას. თიში მოთვინიერება დო წვართუა ლექინი რე. მუჭოთ ეშალაფას გემარენჯი გვარობა, მშაღალირი რე „ჭითა კჷრიბიშა“.

მუნჭყვიშ ყვილშა ძალამი კაბეტი მოთხირი რე. თიში უკაბეტაში მუმახვარე რე იაპონია, მოგვენი მოტხირი ურჷ ჩინეთისჷთ, სოდე მუნჭყვიშ ჭყვილიშ კალმეფი ასეშა პოპულარობათ რგებულენს. აფრიკული მუნჭყვიშე გინორთი, ინდური მუნჭყვეფიშე ხვალე მუმულეფს ურნა თ.ჯ. „ჩქვეფი“. თაშ ნამჷ—და, ჯინორეფიშ თარი ოღანკე რე ძინათებული „ჩხვამი“ მუნჭყვეფი. ართ–ართი ოფიციალური მუნაჩემეფიშ მეჯინათ, ინდოეთის ირწანას ოშობათ [მუმულ] მუნჭყვიშ ჸვილჷნა, ნამუშით მუმული დო დადული მუნჭყვეფიშ მანგობა აკმირცუაფუ. მოგვენი ჯინორუა ტე გვარობაშ ჸოფაშ ეშალაფაშ ოშქურანჯობას გჷთმაჭყანს.

სავანაშ მუნჭყვი (Loxodonta africana) აფხვადჷნა დახე ედომუშამი აფრიკას, საჰარაშ ობჟათეშე. დოსქილადირი გვარობეფი, თინეფს შქას, მამონტეფი (Mammuthus), გოჸინუაშ პერიოდის გეშალეს, ნამუქჷთ დოხოლაფირო 10 000 წანაშ კინოხ გეთჷნ. ვარაუდენა, ნამჷ-და მუნჭყვეფქ ნაანთხალური პერიოდის გორჩქინდესჷნ. მუნჭყვეფშა ჯინორენა თინეფიშ ყვილიშ გეშა, ნამუსჷთ გჷმირინუანა ხაჭუჭეფიშო. მუნჭყვიშობურეფიშ საბოლა ეშალაფაშე ოთხილარო, გენშერეს ერეფოშქაშე ჭითა კჷრიბიშა. ინდური მუნჭყვეფი ლექინი ოწვართალი რენა. თინეფს ტრანსპორტიშორო გჷმირინუანა, რთულას მიორინალი აბანეფს ტანჯალეფიშ გინაღალარო. ინდურ მუნჭყვეფს აფხვადუთ ცირკსჷთ. აფრიკული მუნჭყვეფი ვეწვართჷნა.

კლასიფიკაცია

• Loxodonta — აფრიკული მუნჭყვი
  • Loxodonta africana — სავანაშ მუნჭყვი
  • Loxodonta cyclotis — ტყაშ მუნჭყვი
  • Loxodonta creutzburgi †
• Elephas — აზიური მუნჭყვი
  • Elephas maximus — აზიური მუნჭყვი
  • Elephas beyeri †
  • Elephas chaniensis †
  • Elephas creticus †
  • Elephas cypriotes †
  • Elephas falconeri †
  • Elephas melitensis †
  • Elephas moghrebiensis †
  • Elephas nawataensis †
  • Elephas priscus †
• † Mammuthus — მამონტი, გეშალეს გოჸინუაშ პერიოდიშ დალიას, დოხოლაფირო 10 000 წანაშ კინოხ.
  • Mammuthus columbi †
  • Mammuthus exilis †
  • Mammuthus hayi †
  • Mammuthus imperator †
  • Mammuthus lamarmorae †
  • Mammuthus meridionalis †
  • Mammuthus primigenius †
  • Mammuthus trogontherii †
• Primelephas †
  • Primelephas korotorensis †
• Stegodibelodon †
  • Stegodibelodon schneideri †
• Stegolophodon †
  • Stegolophodon sahabianus †
• Palaeoloxodon †
  • Palaeoloxodon antiquus †
  • Palaeoloxodon mnaidriensis †
  • Palaeoloxodon naumanni †
  • Palaeoloxodon recki †
  • Palaeoloxodon tokunagai †
• Selenotherium †

ლიტერატურა

• Debruyne, R., Barriel, V., & Tassy, P. (2003). „Mitochondrial cytochrome b of the lyakhov mammoth (proboscidea, mammalia): New data and phylogenetic analyses of elephantidae“. Molecular Phylogenetics and Evolution 26 (3): ხს. 421–434. DOI:10.1016/S1055-7903(02)00292-0. ISSN 1055-7903. PMID 12644401. 
• Wikisource: "The Blindmen and the Elephant" by John Godfrey Saxe
• უილიამსი, ჰეთკოტი (1989). Sacred Elephant. New York: Harmony Books. ISBN 0-517-57320-2. 

• ჯანაშვილი ა., ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 9, ხს. 517, ქართი, 1985 წანა.

რესურსეფი ინტერნეტის

• ElephantVoices
• http://elephant.kulichki.net/
• http://mirnov.ru/arhiv/mn793/mn/05-3.php Archived 2016-11-22 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.