ორთაშ ისტორია (პლინიუსი)
ორთაშ ისტორია (Naturalis historia) — პლინიუს უნჩაშიშ (23 - 79) ნაჭარა ენციკლოპედია.
სხუნუა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]„ორთაშ ისტორია“ პლინიუსიშ აკა კაკალია ჩქინშახ მოჭირინაფილი ნახანდი რე. თიშ ფარანიშო თეშნერი ფუნდამენტალურ ნახანდის უორჩანეთ უდიდაში შანულობა უღუდჷ. თე წინგის პლინიუსიქ დუდი მოუშაყარუ ხვალე თი ბორჯიშ მენცარულ რჩქინას ვარინ, დორხველი კილნაგორეფი ხოლო ეჭარუ. ოშინალი რე თი ფაქტი, ნამდა პლინიუსიქ მენცარობაშ „რომანიზაცია“ ხოლო მახვამილუ. თეიშახ თენა წიმინდე ბერძენული დარგი რდჷ. თე ნახანდის პლინიუსიქ ამორსჷ ორთაშ ირი ასპექტიშ ეჭარუა, თიშ უმკუჯინუო ნამდა 37 ტომც ხვალე ორთაშე რაგადი ვარე, ვარინ თიშე, მუსჷთ ასე ხელუანობას უძახჷთჷნ. (ქუაშ დო მეტალეფიშ მოჸონაფაშ ხერხეფი).
დუდჯოხოშ უმკუჯინუო თე ნახანდი ორთაშ ულირც მუთუნით ვაწაწჷ, ლათინურ ნინას ზიტყვა ისტორიას უმოსი ფირჩა შანულობა უღუდჷ ვინდარო ამდღა, თინა თაშნეშე ეთმოშანუნდჷ რკვიას, მოგორაფას, თაშინ დუდჯოხოშ თანგუა შილიბე მუჭოთ „ორთაშ რკვია“, მუთ უმოსი აიწორო ეთმოსახჷნც ენციკლოპედიაშ დინორეს.
ენციკლოპედიაშ სტრუქტურიზაცია თაშჷთ შილებე, მაართა წინგის გჷმოკოროცხილიე არძო თი წყუ მუდგათ ავტორი ხემანჯღვერენდჷნ, უკული რე 2 ვითობრუოწინგამი ბუნა, სოდეთ მაართანც ეჭარილიე ორთა, ოდო მაჟირას ორთაშ დო ადამიერიშ ართოიანი რინა.
ავტორიშ თქუმათ (Praef., 17), თე ნახანდიშ ოჭარალო თის 400-შა უმოსი ავტორიშ, თაჸურეშე 146 რომალიშ დო 327 ბერძენიშ, 2000 წინგიშ კითხირქ მოუხვადჷ, სოჸურეშეთ თიქ 20 ვითოშიშახ ეშნაჭარა ღოლუ. 77 წანას ნაწარმონებიშ ჸოფიერი 36 ტომქ ეჯღუნჷ ტიტუსის. ოდო ეკონია ტომიშ გჷშაშქუმალაქ პლინიუსის ვაჭიშუ, თიქ დოღურჷ 79 წანას დო წინგი მუში დასქუაქ პლინიუს უკულაშიქ გჷშაშქჷ.
თე ნახანდის, მუჭოთ ფშინეთჷნ, უდიდაში შანულობა უღუდჷ ანტიკურ ხანას დო მოგვიანაფილოთ, შქა ოშწანურეფც, თეშე რაგადანც ჩქინდა მოჭირინაფილი ხენაჭარეფი ხოლო.
გიშაგორალი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]პლინიუს უნჩაშიშ „ორთაშ ისტორიაქ“ გჷშეშქვინ 37 ტომო. ეკონია ტომი გჷშაშქუმალარო ახაზირჷ დო გჷშაშქჷ პლინიუსიშ დასქუაქ პლინიუს უკულაშიქ.
- I: გიშაგორალი, მეჯღუნუა, ავტორეფიშ ერკებული, მიშალუ
- II: ქიანაშ ეჭარუა, ასტრონომია, კოსმოლოგია დო მეტეოროლოგია
ცაშური რსხულეფი, ზოდიაქოშ ღანკეფი, ოთხი ელემენტი, ბჟა, ღორონთეფიშ გეშა, ჸვაიჭარა, პლანეტეფი, ბჟაშ დო თუთაშ რსიოლი, პლანეტეფც შქას მეძენაშ გოხურგუა, კომეტეფი, მეტეორიტეფი, ბრუო ბორია, უგშუჩინებუ ცაშური ჸოფირებეფი, დიხაუჩა, ცაშორტყაფუ, დიხაუჩაშ რელიეფი, ოკიანეეფი, ბჟაშ ელულა დო ალულა, ბჟაშ რთინი, კლიმატი, დიხაშ ნწალუეფი, დაჩხირნტებეფი, ნაფთობი, ვულკანეფი.
- III: ბჟადალ დო ობჟათე ევროპაშ გეოგრაფია
- IV: ბჟაეიოლ დო ოორუე ევროპაშ გეოგრაფია
საბერძნეთი, უჩა ზუღა, სკვითია, გერმანია, ბრიტანეთი
- V: ოორუე აფრიკაშ დო ბჟადალ აზიაშ გეოგრაფია
- VI: შორიშიან ობჟათეშ დო შორიშიან ბჟაეიოლუშ გეოგრაფია
უჩა ზუღა, კასპიაშ ზუღა, ჩინეთი, ინდოეთი, შრი ლანკა, ბაბილონი, არაბეთი, ნილოსი დო ჭითა ზუღაშ შქაშ არხი
- VII: ანთროპოლოგია დო ადამიერიშ ფიზიოლოგია
შხვადოშხვა რასაშ დო ერუანობაშ ადამიერეფიშ ეჭარუა, გჷმორჩქინელი რომალეფი, ღურა, შური, კრემაცია, თელარა ღურაშ უკული
- VIII: ზოოლოგია - ნოტყეფი
- IX: ზოოლოგია - წყარიშ შურდგჷმილეფი
- X: ზოოლოგია - მაფურინჯეეფი
- XI: ზოოლოგია - ვალარეფი
- XII-XIII: ბოტანიკა - ეგზოტიკური ჯალეფი
- XIV: მებინეხეობა
- XV: ზეთიშ ჯალეფი დო ხილობუა
- XVI: ბოტანიკა - ტყაშ ჯალეფი
- XVII: ბოტანიკა - შხვა ორგებაფალი ჩანარეფი
აგრონიმია, მებაღეობა, კაკალონი
- XVIII: ბაბათიშ მუკოლუაფაშ გეშა
- XIX: მებაღეობა
- XX:მასქილიდაფარი ხილი
- XXI-XXII: მასქილიდაფარი პეულეფი დო ოდიარეეფი
- XXIII: ჸურზენიშ დო ნეძიშ მასქილიდაფარი მუშებეფი
- XXIV: ტყაშ ჯალეფიშ მასქილიდაფარი მუშებეფი
- XXV: მასქილიდაფარი ოდიარეეფი
- XXVI: ლახალეფი დო სქილიდაფა
- XXVII: ტყარ ხილიშ მასქილიდაფარი მუშებეფი
- XXVIII: ადამიერიშით ნაქიმინა მასქილიდაფარი ანჯეფი
მაგია, ცრურწუმეფი, ლეჭყვა, ნებაშ ჸოფა, სექსუალური რსხუეფი, ბჟა დო კარაქი, ქონი, ძვალიშ ტვინი, ზისხირი, პანჯეფი, ნოღმელი, ქერცა, აღზნებადობა დო შხვა
- XXIX: ნოტყეფშე გჷშაჸონაფილი მასქილიდაფარი ანჯეფი
- XXX: ჯადოქრობა, მაგია
- XXXI: წყარი
შხვადოშხვა ბუნაშ წყარი, წყარგოჸუნაფილობა
- XXXII: ზუღაშ შურდგჷმილეფი
- XXXIII: ორქო, ვარჩხილი დო მერკური
- XXXIV: მეტალეფი
ბრინჯაოშ ისტორია, ბერძენული ნოჭახნაკუეფი დო შხვა
- XXXV: დიხა
ხანტუობა
- XXXVI: ქუა
დამუშება, სკულპტურას გჷმორინაფა, მინერალოგია
- XXXVII: დიდფასი ქუალეფი
წყუეფი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]პლინიუსი ვარონს ავტორიტეტულო მირჩქინანდჷ. წყუეფიშ ვარსული ერკებული:
- გეოგრაფია: აგრიპა, ნამუშ ტოპოგრაფიულ კომენტარეფშე ნახანდიქ ავგუსტუსიშ ბორჯის მითუ.
- ზოოლოგია: არისტოტელეშ დო იუბა (მავრიტანიაშ მენცარი მაფა).
- ბოტანიკა: იუბა დო თეოფრასტუსი. თე ეკონიაშ ნახანდეფქ ამდღარშახ მაჭირინუ, თაში ნამდა შემილებუნა გოფსხუნათ მუსხით იჸუ თიქ გჷმორინაფილქ დო მუჭო თანგჷ ბერძენულიშე ლათინურონ.
- ხელუანობაშ ისტორია: დურიშ მუკოქვენჯი, ქსენოკრატესი სიციონიშე, ანტიგონუსი კარისტუსიშე. კურიოზი რე თინა ნამდა პლინიუსიქ მუდგაშენითიენ მუში მიშაშანუეფც ქუხოლუ თინეფიშ ნახანდეფი
- xxxiv - xxxv წინგეფც ჰელიდორუსი, ნახანდი ათენიშ სკულპტურეფიშ გეშა.
- xxxiii - xxxvi წინგეფც პასიტელესი, ხელუანობა.
- გაიუს ლიცინიუს მუციანუსი - აზიაშ კათეფიშ გეშა.
ბერძენულ ლიტერატურას ხელუანობაშ, სკულპტურაშ დო არქიტექტურაშ დარგის პლინიუსი ჯინჯიერო ვარონიშ ნახანდეფით ჩინებულენდჷ. "ორთაშ ისტორიას" თეშენ ვარონიშ ნახანდეფიშ ციტატეფი მიმოწურუანა.
„ორთაშ ისტორიაშ“ შანულობა ამდღა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]პლინიუსიშ „ორთაშ ისტორია“ რე ამდღარშახ წჷმოსქილადირი აკა კაკალია ანტიკური ენციკლოპედია. 33-37 წინგეფი მარზენა ფასამ ინფორმაციას ანტიკურ ფარანც მეტალეფიშ დო ქუალეფიშ დამუშებაშ გეშა, თე ინფორმაცია ქვერსემშანულამიე არქეოლოგიაშო, ისტორიაშო დო ხელუანობაშ ისტორიაშო.