სირია

სირია
სირია არაბ. سُورِيَا‎‎; სირია
	ჰიმნი: არაბ. حُمَاةَ الدِّيَارِ‎‎; Ḥumāt ad-Diyār; „ომასქერეშ მათხილარეფი“ ;
	სირიაშ ორენი
ნანანოღა	დამასკო; 33°30′ ოორ. გ. 36°18′ ელ. გ. /
უკაბეტაში ნოღა	დამასკო, ალეპო, ჰომსი
ოფიციალური ნინა(ეფი)	არაბული
რელიგია	87% ისლამი 74% სუნიტეფი; 13% ალავიზმი დო შხვა შიიტეფი; ; 10% ქირსიანობა; 3% დრუზეფი;
თარობა	გინმაულარი თარობა
ფართობი
მახორობა
ედპ (ჸუპ)	2015 ფასებათ
აგი (2022)	0.557 (ოშქაშე) (157-ა)
ვალუტა	სირიული ფუნტი (SYP)
ბორჯიშ ორტყაფუ	EET (UTC +2სთ.)
ქიანაშ კოდი	SYR
Internet TLD	.sy
ოტელეფონე კოდი	+963
	1დე ფაქტო გერბის გჷმირინუანს სირიაშ გინმაულარი თარობა

სირია (არაბ.: سورية‎; სირიული: ܣܘܪܝܐ) — სახენწჷფო ბჟადალ აზიას. ბჟადალშე უხურგანს ლიბანი დ სქირონაშქა ზუღა, ოორუეშე — თურქეთი, ბჟაეიოლშე — ერაყი, ობჟათეშე — იორდანია დო ობჟათე-ბჟადალშე — ისრაელი. ასე გინმაულარი თარობაშ მართუალაშ გიმე რე დო აკმოდირთჷ 14 მუჰაფაზაშე. დამასკო — ქიანაშ ნანანოღა დო უკაბეტაში ნოღა რე. 25 მილიონიანი მახორობათ დო 185,180 კმ²-ით, მოსოფელს 57-ა დოხორელი დო 87-ა უკაბეტაში ქიანა რე.

ჯოხოდვალა „სირია“ ისტორიულო ორსველჷუდ უმოსი ფართო რეგიონს, ფართო სმებათ ლევანტიშ სინონიმი, არაბულო ჩინებული რე მუჭოთ al-Sham. თეხანური სახენწჷფო იკათუანს მუსხირენი ჯვეში ომაფეშ დო იმპერიაშ ტერიტორიას, თინეფს შქას ჯვ. წ. III ვითოშწანურაშ ებლაშ ცივილიზაციას. დამასკო დო ალეპო — კაბეტი კულტურული შანულობაშ მოღვენი ნოღეფი რენა. დამასკო რდჷ ომაიანეფიშ სახალიფოშ რეზიდენცია დო ეგვიპტეს მამლუქეფიშ სასულთანოშ ნანანოღა. თეხანური სირიული სახენწჷფოქ გიჭყჷ XX ოშწანურაშ ოშკაშეს, ოსმალეფიშ მუსხირენი ოშწანურაობათ მართუალაშ უკული, მუჭოთ საფრანგეთიშ სამანდატო ტერიტორია. სახენწჷფო წჷმარინუანდუ უშხუაში არაბული ქიანას, ნამუქჷთ გიჭყჷ ჸოფირი ოსმალეთიშ სირიაშ პროვინციეფიშ ტერიტორიას. დე იურე ზოხორინალა მიპალჷ მუჭოთ საპარლამენტო რესპუბლიკა 1945 წანას, მუჟანსჷთ სირიაშ პირველი რესპუბლიკაქ გოეროშ ართ-ართი დჷმარსხუაფალი მაკათურო გჷნირთუნ, ნამუქჷთ იურიდიულო გათუ საფრანგეთიშ მანდატი. 1946 წანაშ პირელს, საფრანგეთიშ ჯარეფქ გეგშართეს დო ქიანას ქემიაჩჷ დე იურე ზოხორინალაქ. დუდიშულაშ უკულიანი პერიდის რდჷ აშონთია: 1949-1971 წანეფს ანდა სახენწჷფო მინორთაქ მოხვადჷ. 1958 წანას, სირია კუნტახანიშ პანარაბული რსხუს რდჷ ეგვიპტეწკჷმა, ნამუქთ აკოცჷ 1961 წანაშ სახენწჷფო მინორთათ. 1963 წანაშ სახენწჷფო მინორთაქ, ნამუთ იქჷ ბაასიშ პარტიაშ ოურდუმე კომიტეტიქ, ნამუქჷთ ქიანაშა გენშეღჷ ართპარტიული სახენწჷფო სისტემა დო 1963-2011 წანეფს დუდენდჷ ოურდუმე დგომარობაშ გიმე. ბაასისტური ფრაქციაშ დინოხოლე ხემანჭუაფაშო დინოხოლენი ბურჯაფეფქ გჷმიჭანუ ახალი 1966 დო 1970 წანეფიშ სახენწჷფო მინორთეფი, ნამუეფიშ შედეგო ხეშუულობაშა ქუმორთჷ ჰაფეზ ალ-ასადიქ. ასადიშ რეჟიმიშ გიმე, სირიაქ გჷნირთუ მონძალური დიქტატურათ. 2000 წანას დოღურჷ ჰაფეზ ალ-ასადიქ, ნამუშ მონძეთ გჷნირთუ თიში ქომოლსუქა — ბაშარქ.

2011 წანაშ არაბული აფუნიშ უკული, სირიაქ ინოსარგალერქ იჸუ ანდაკუნთხუური ომენოღალე ლჷმას, ნამუსჷთ ოკათუდჷ ანდა შხვაში თური ქიანა, ნამუქჷთ გჷმიჭანუ ტოლვილეფიშ კრიზისი, ნამუშ ბორჯისჷთ 6 მილიონი ლტოლვილქ ქიანაშე გინორაჸილქ იჸუ. 2014 დო 2015 წანეფს, ომენოღალე ლჷმაშ ბორჯის ისლამური სახენწჷფოშით ბიწორი ტერიტორიული მენაჭირინუეფიშ ოგამეთ მუსხირენი ქიანაქ ქაკათჷ თიში აწმარენჯი შხვადოშხვა გუმნართიშ ჯოხოთ, ნამუქჷთ გჷმიჭანუ თიში ტერიტორიული მარცხება 2017 წანას მუჭოთ ცენტრალურინ, თეშ ბჟაეიოლი სირიას. თეშ უკული, ასადიშ მანჯღვერალაშ სააწმარენჯოთ, სირიაშ ტერიტორიას გორჩქინდჷ სუმი პოლიტიკური სუბიექტიქ – სირიაშ ობორჯე თარობა, სირიაშ მარსხებე თარობა დო ოორუე დო ბჯაეიოლი სირიაშ დემოკრატიული ავტონომიური ადმინისტრაცია. 2024 წანაშ დალიას, ოპოზიციური ნძალეფიშ კოალიციაშ მენტებეფქ გჷმიჭანუ დამასკოშ ეჭოფუა დო ასადიშ რეჟიმიშ დონთხაფა. 2025 დაჭყაფუშო, ანდა ამერიკული სანქცია ნძალას რე დო ეკონომიკა ტომბა კრიზისის რე.^[2]

სირია — ჸოფური რზენეფიშ, მაღალი გვალეფიშ დო ტიოზეფიშ ქიანა რე, სოდე ოხორანს ანდა ეთნიკური დო რელიგიური ბუნა. არაბეფი არძაშე ანდამუდანობაში ეთნიკური ბუნა რენა დო არძაშე ანდამუდანობაში რელიგიური ბუნეფი — სუნიტი მუსლიმეფი.

ჯოხოდვალა

ოფიციალური: სირია.
ერუანული: Suriyah.

გეოგრაფია

სირია იდვალუაფუ ობჟათე-ბჟადალ აზიას, სქირონაშქა ზუღაშ ბჟაეიოლ წყარპიჯის. თენა რე ჸოფიერ ველეფიშ, გვალეფიშ დო ტიოზეფიშ ქიანა. სირიაშ მახურგე ქიანეფიე: თურქეთი, ერაყი, იორდანია, ისრაელი, ლიბანი. ქიანაშ ფართობი აკმადგინანს 185.180 კვ.კმ-ს.

სახენწჷფო

სახენწჷფო სისტემა - ართპარტიული სოციალისტური რესპუბლიკა.
სახენწჷფოშ მადუდე - პრეზიდენტი ბაშარ ალ-ასადი (2000).
კანონმადვალუ ორგანო - ართპალატიანი პარლამენტი (250 მაკათური).
ადმინისტრაციული დორთუალა - 14 რეგიონი (mufazah).

ადმინისტრაციული დორთუალა

თარი სტატია: სირიაშ ადმინისტრაციული დორთუალა.

სირია ირთუ 14 მუჰაფაზათ. ირ მუჰაფაზას გჷშმეგორუაფუ მუში პარლამენტი.

ნომერი რუკას	მარგალური ჯოხოდვალა	არაბული ჯოხოდვალა	მახორობა	ნოღა
1.	დამასკო	دمشق	4,500,000	დამასკო
2.	დამასკო	ریف دمشق	2,235,000	დამასკო
13.	დეირ-ეზ-ზორი	دير الزور	1,040,000	დეირ-ეზ-ზორი
4.	დარაა	درعا	858,000	დარაა
10.	იდლიბი	ادلب	1,288,000	იდლიბი
8.	ლატაკია	اللاذقية	891,000	ლატაკია
12.	რაქა	الرقة	811,000	რაკა
7.	ტარტუსი	طرطوس	720,000	ტარტუსი
11.	ჰალაბი (ალეპო)	حلب	4,120,000	ალეპო (ჰალაბი)
9.	ჰამა	حماه	1,416,000	ჰამა
14.	ელ-ჰასაქა	الحسكة	1,225,926	ელ-ჰასაქა
6.	ჰომსი	حمص	1,561,000	ჰომსი
3.	ელ-კუნეიტრა	القنيطرة	69,000	ელ-კუნეიტრა
5.	ელ-სუვაიდა	السويداء	304,000	ელ-სუვაიდა

ტრანსპორტი

ოავტომობილე შარეფი

სირიას, ავტოშარეფიშ ედომუშამი სიგჷრძა აკმადგინანს 36 377 კმ-ს. თაჸურეშე:

მოასფალტაფირიე — 26 299 კმ.
მოხრეშილიე — 10 078 კმ.

რკინაშ შარეფი

სირიაშ რკინაშ შარეფიშ ედომუშამი სიგჷრძა — 2 750 კმ. სირიას გიმირჷნუაფუ 2 ტიპიშ ლიანდაგი. რკინაშ შარაშ 2423 კმ სტანდარტული ლიანდაგი რე 1435 მმ, დო 327 კმ — 1050 მმ ლიანდაგით. 1050 მმ-იანი ლიანდაგი, დიო ხოლო XX ოშწანურაშ დაჭყაფუს, ოსმალეთიშ იმპერიაშ ბორჯის რდჷ დოგაფილი, ნამუთ დამასკო დო მედინა ართიანს მითმიარსხუდჷნ. ასე თე გეზი ვაფუნქციონირენს. სირიას ორკინაშარე რსხუეფი უღჷ 3 მეძობელ სახენწჷფოწკჷმა: თურქეთი, ერაყი დო იორდანია. ალმახანურო დითმიგაფუაფუ რკინაშ შარა ტარტუსი — ლატაკია; იგეგმუ რკინაშ შარაშ დოგაფა დამასკო — დარა დო დეირ-ეზ-ზორი — აბუ-ქემალი.

ოჰავე ტრანსპორტი

სირიას აეროპორტეფიშ მუდანიბა რე — 104 (1999), თაჸურეშე ბეტონით დოგაფილი ეიოფურინალ-დაფურინალი საროტიე — 24. თაჸურეშე 3-ს ოერეფოშქაშე სტატუსი უღჷ. სახენწჷფო ავიაკომპანია — Syrianair, ასრულენს რეისეფს 50 ნოღაშე უმოსიშახ.

სვიროულარი მაგისტრალი

სვიროულარი მაგისტრალიშ ედომუშამი სიგჷრძა აკმადგინანს 1304 კმ-ს, თაურშე 515 კმ — ნავთობოულარიე.

ოზუღე ტრანსპორტი

ქიანაშ თარი ონიშოლეფი იდვაუაფუ სქირონაშქა ზუღას: ტარტუსი, ლატაკია, ბანიასი^[3].

დემოგრაფია

მახორობა - 25,000,753 (2024), ქიანას ოხორანს შხვადოშხვა ეთნიკური დო რელიგიური ბუნაშ წჷმმარინაფალი, თინეფს შქასიე - სუნიტი არაბეფი (თინეფი მახორობაშ უმენტაშობას აკმადგინანა - 90%), ქურთეფი (5%), სომეხეფი, ასურალეფი, ალავიტეფი (შიიტი მუსლიმეფი).
სახენწჷფო ნინა - არაბული. თაშნეშე გოფაჩილიე - ქურთული, სომხური, არამეული, ფრანგული, ინგლისური.
რელიგია - მუსლიმი 85%, ქირსიანი 15%.
ნანანოღა - დამასკო (1.862 ვითოში).
უდიდაში ნოღეფი - დამასკო, ალეპო (1.934), ჰომსი (752), ლატაკია (417), ჰამა (380).

ეკონომიკა

რესურსეფი - ნავთი, ფოსფატეფი, ქრომი დო მანგანუმი, ასფალტი, რკინაშ მადანი, ჯიმუშ ქუა, მარმარილო, თაბაშირი, ჰიდროენერგია.
ექსპორტი - ნავთობპროდუქტეფი, ბამბე, ფოსფატები, ხილ-ორტვინობა.
ერუანული მიშნაველი ართ მახორუშო - 1.130 $.
ვალუტა - სირიული ფუნტი (SYP);

მონძალა

კრაკ-დე-შევალიე (ჯვაროსანეფიშ ართართი უუჯგუშაში ჯიხა),
პალმირა (რომაული ბორჯიშ მაბარჩხალე ნანოღარი),
ალეპო (ჯიხა-სიმანგარე, მეჩეთეფი, მუზეუმეფი, სუკეფი).

ისტორია

1946 წანას, სირიაქ საფრანგეთშე ედომუშამი ზოხორინალა მიღჷ. 1958-1961 წანეს ეგვიპტეწკჷმა ართო მიშმეშჷ არაბეფიშ გოართოიანაფილ რესპუბლიკაშ ეკოდგინალუაშა. ამშვდღამი ლჷმაშ უკული (1967) მიოდინუ გოლანიშ სუკფი, ნამუსჷთ ასე ხოლო ისრაელი აკონტროლენს. 1981-82 წანებს ოურდუმე კონფლიქტი უღუდჷ ლიბანწკჷმა. 1991 წანას სპარსეთიშ ჸუჯიშ ლჷმას ოკათუდჷ ერაყიშ სააწმარენჯოთ. ჰაფეზ ასადიშ ღურაშ უკული ადამიერიშ ნებეფიშ თხილუაშჸურე სირიას დგომარობაქ ონდეთ გეუჯგუშჷ.