წყარმალუ: გინორთი გინოჯინეფს შქას

ვიკიპედიაშე
დინორექ დილასჷ დინორექ ქეგიაძონუ
ვა რე რედაქტირაფაშ რეზიუმე
ვა რე რედაქტირაფაშ რეზიუმე
ღოზი 9: ღოზი 9:
წყარმალუს უღუ '' ოდუდე'' — აბანი, სოჸურეშეთ იჭყაფუ, დო ''აკაკათაფუ'' — აბანი, სოდეთ თინა [[ზუღა]]ს, [[ტობა]]ს ვარა შხვა წყარმალუს ახოლუ. წყარმალუ, ნამუთ უოშქარუეთ აკათუ ზუღას, ტობას, [[ჭყონჭყო|ჭყონჭყოს]] ვარა ქვიშეფს მიშმადინუ — '' თარი წყარმალუ რე''. წყარმალუს აკათუ ნოჸელეფი.
წყარმალუს უღუ '' ოდუდე'' — აბანი, სოჸურეშეთ იჭყაფუ, დო ''აკაკათაფუ'' — აბანი, სოდეთ თინა [[ზუღა]]ს, [[ტობა]]ს ვარა შხვა წყარმალუს ახოლუ. წყარმალუ, ნამუთ უოშქარუეთ აკათუ ზუღას, ტობას, [[ჭყონჭყო|ჭყონჭყოს]] ვარა ქვიშეფს მიშმადინუ — '' თარი წყარმალუ რე''. წყარმალუს აკათუ ნოჸელეფი.


თარი წყარმალუ მუში ნადუეფწკჷმა ართო აკმოქიმინჷნს წყარმალუეფიშ სისტემას. სქირონაშ ჯიდოხი, სოვრეშეთ წყარმალუშ სისტემა წყარს ეკოროფუნს, რე წყარმაშაყარუ აუზი. თენა დო ვარ თი წყარმალუშ სისტემაშ წყარმაშაყარუ აუზის, ნამუთ შხვა წყარმალუეფიშ სისტემეფშე გჷმორთილიე წყარგჷმართალეფით, ჯოხო ''წყარმალუშ აუზი''.
თარი წყარმალუ მუში ნადუეფწკჷმა ართო აკმოქიმინჷნს წყარმალუეფიშ სისტემას. სქირონაშ ჯიდოხი, სოჸურეშეთ წყარმალუშ სისტემა წყარს ეკოროფუნს, რე წყარმაშაყარუ აუზი. თენა დო ვარ თი წყარმალუშ სისტემაშ წყარმაშაყარუ აუზის, ნამუთ შხვა წყარმალუეფიშ სისტემეფშე გჷმორთილიე წყარგჷმართალეფით, ჯოხო ''წყარმალუშ აუზი''.


წყარმალუ [[ლეხერი|ლეხერს]] მეურს. ლეხერიშ ჯინც არძაშე უდაბალაშ ნორთი რე [[კალაპოტი]], ოდო თი თია, ნამუთ ხვალე წყარალაშ ბორჯის იფორუ წყარით — [[ჭალე|ჭალე]] რე. ოდუდეშ დო ნადუშ სიმაღალეფიშ შხვაობას [[წყარმალუშ ლაფა]] ჯოხო.
წყარმალუ [[ლეხერი|ლეხერს]] მეურს. ლეხერიშ ჯინც არძაშე უდაბალაშ ნორთი რე [[კალაპოტი]], ოდო თი თია, ნამუთ ხვალე წყარალაშ ბორჯის იფორუ წყარით — [[ჭალე|ჭალე]] რე. ოდუდეშ დო ნადუშ სიმაღალეფიშ შხვაობას [[წყარმალუშ ლაფა]] ჯოხო.

17:24, 8 ეკენია 2013-იშ ვერსია

წყარმალუ დუნაი (ულმი, გერმანია)
ორთაშობური ნადუშ სამანგა
წყარმალუ ინი
წყარმალუ პოლონეთის

წყარმალუ — წყარიშ ნადუ, ნამუთ ორთაშობური კალაპოტის მეხჷრჩანს დო მუშ აუზიშ ჟიდოხური დო დიხაშთუდოლენი გიმნაველით ირდუ.

წყარმალუეფს მენცარულო გურაფულენს დიხაუჩაშ ჰიდროლოგიაშ ართ-ართი დარგი - წყარმალუეფიშ ჰიდროლოგია.

წყარმალუს უღუ ოდუდე — აბანი, სოჸურეშეთ იჭყაფუ, დო აკაკათაფუ — აბანი, სოდეთ თინა ზუღას, ტობას ვარა შხვა წყარმალუს ახოლუ. წყარმალუ, ნამუთ უოშქარუეთ აკათუ ზუღას, ტობას, ჭყონჭყოს ვარა ქვიშეფს მიშმადინუ — თარი წყარმალუ რე. წყარმალუს აკათუ ნოჸელეფი.

თარი წყარმალუ მუში ნადუეფწკჷმა ართო აკმოქიმინჷნს წყარმალუეფიშ სისტემას. სქირონაშ ჯიდოხი, სოჸურეშეთ წყარმალუშ სისტემა წყარს ეკოროფუნს, რე წყარმაშაყარუ აუზი. თენა დო ვარ თი წყარმალუშ სისტემაშ წყარმაშაყარუ აუზის, ნამუთ შხვა წყარმალუეფიშ სისტემეფშე გჷმორთილიე წყარგჷმართალეფით, ჯოხო წყარმალუშ აუზი.

წყარმალუ ლეხერს მეურს. ლეხერიშ ჯინც არძაშე უდაბალაშ ნორთი რე კალაპოტი, ოდო თი თია, ნამუთ ხვალე წყარალაშ ბორჯის იფორუ წყარით — ჭალე რე. ოდუდეშ დო ნადუშ სიმაღალეფიშ შხვაობას წყარმალუშ ლაფა ჯოხო.

წყარმალუ გარემოშ შანულამი ელემენტეფიე: სიგჷრძა, სიგანა, სიტომბა, წყარიშ დონე, ხჷრჩუაშ ნჭება, წყარიშ დო ნაღელიშ ხარჯი. რელიეფიშ ოსქვებურო რსებენს გვალაშ დო დჷკიშ წყარმალუ. გვალაშ წყარმალუ მეურს ცორქო დო ტომბა ლეხერს, გჷშმეგორუ ჩხორჩხოლი დინაფათ, კალაპოტი ჭოროამი უღუ დო ორჩქინანს წყარგელაფუეფს. დჷკიშ წყარმალუ განიერი, ჯგირო გჷმომუშებულ ლეხერს მეხჷრჩანს, კალაპოტი ღიროკილი დო ჩხვინჩხვალი უღუ, გეკინალა — უშანულამე , ულა — წყჷნარი.

წყარმალუშ ხასიათი დო გოვითარაფა მებუნაფილი რე კლიმატი, რელიეფი, გეოლოგიური სტრუქტურა დო აუზიშ სიდიდაშა. კუნტახანური, სეზონური წყარმალუეფს უედეფს უძახჷნა (არაბულო Wadi). თინეფი აშაძუნა საჰარას დო მეთე კლიმატური პიჯალეფიშ რეგიონეფს. თინეფიშ კალაპოტეფი სქჷრიე, იფშაფუ ხვალე დიდი ჭვემეფიშ უკული.

დიხაუჩაშ ჟიდოხის წყარმალუეფი ვაართმანგურო რე გორთილი. წყარმალუეფიშ რშვილი შხირი რე მირყას ლამე აკანეფს დო იმარჩხებუ ჰავაშ სისქირუეშ რდუალაშ ოსქვებურო. ტიოზის ხვალე კუნტახანური (ეპიზოდური) დო ტრანზიტული წყარმალუეფი რე. დიხაუჩაშ თარი წყარგჷმართალი კონტინენტეფიშ ჟიდოხის ჟირ ჯინჯიერი აუზო რთჷნს: ატლანტიკურ-არქტიკული აუზიშ წყარი აკათუ ატლანტიშ დო ოორუეშ ჸინუამ ოკიანეეფს, წყჷნაროკიანური აუზიშ — წყჷნარი დო ინდოეთიშ ოკიანეეფს.მაართა აუზიშ გიმნაველი ბრელით უმოსი რე, ვინდარო მაჟირაშ.

წყარმალუეფი ირდუ ჭვემაშ თჷრიშ, ჯიშთური დო დიხაშთუდოლენი წყარით, წყარმალუეფიშ რდუალა უმოსო აკოწყორილიე (სამანგათ, წყმ. რიონი თუდოლენს ჭვემაშ წყარით ირდუ, ჟიმოლენს — თჷრიშ დო ჯიშთური წყარით). რდუალაშ მუშობურობაშ მეჯინათ დოდგინელი რე წყარმალუშ წყარიშ რეჟიმიშ სუმი ჯინჯიერი ფაზა: წყარალა — ჯიშთური წყარით მარდუ წყარმალუეფიშ ზარხულიშ ხანდარა, მაღალი დონეეფი, კანკალეშა თინეფიშ ძგალეფშა გინულა; წყარმოლაფა — თქორშოთ ვარა თჷრიშ ნჭებულ წირიდუათ გიშაჭანაფილი წყარმალუშ წყარიანობაშ ართი ჰალამო რდუალა; წყარმორჩილობა — წყარიშ რგილი პერიოდის უმოსო დიხაშთუდონი წყარით რდუალაშა გინულათ გოპიჯალაფირი წყარიშ დაბალი დონე დო მორჩილი ხარჯი (ვანორკებუ 10 დღა-სერიშ მალობას). ზომიერი დო რგილი ორტყაფუშ წყარმალუეფს ახასიათენს ჸინუამი მოლინეფი: გაძგიფვა; სალარჩიხილი, ჸინიშულა დო შხვა.

ძალამ დიდი რე წყარმალუეფიშ როლი ოკათე მეურნობას. თინა რე ოშუმალი დო ინდუსტრიული წყარიშ მიმაჭირინაფალი, ორთაშობური წყარიშ შარა, ჰიდროენერგიაშ წყუ, ჩხომეფიშ დო შხვა ორგანიზმეფიშ ოხორინალი. წყარმალუეფიშ ართი ნორთი, უმოსო გოვითარაფილ ქიანეფს, დანძვარებული რე. თე ქიანეფიშ თარობეფი აკმოგორუნა არძო ღარჯილს - კანონმადვალუს, სანიტარულს, ტექნიკურს, ნამდა მურკანი ვარა დუდშე გეიჩილითუანი წყარმალუეფიშ ორეწუალე ნოსქილედეფიშ მოხვამილაფა. წყარმალუეფი, ნამუეფით მუდგაზმარენი ქიანაშ ტერიტორიას მიხვარჩალჷნან (დუნაი, რაინი, კონგო) გაკინებულეფი რენა კომერციული ხვამარდეფიშ მეულა-მოულაშო. თაქ ნავიგაციაშ წესეფი დოდგინელი რე ოერეფოშქაშე აკოალებათ. წყარმალუშ ალუვიონს ფხვადუთ ორგებაფალი ნაგურაშ (ორქო, პლატინა, ალმასი დო შხვა) ქვიშონური ობადაშეეფს.

საქორთუოს გჷმმალი უდიდაში წყარმალუეფი

წყარმალუ სიგინძა (კმ) ნამ აკანს მიხვარჩალუ
1 ტკვარი * 1364 სამცხე-ჯავახეთი, დინოხოლენი ქართლი, თუდოლენი ქართლი
2 თერგი * 623 მცხეთა-გვალონა
3 ჭოროხი * 438 აჭარა
4 ალაზანი 351 კახეთი
5 რიონი 327 რაჭა-ლეჩხუმი-თუდოლენი შონე, იმერეთი, სამარგალო-ჟინ შონე
6 იორი 320 მცხეთა-გვალონა, კახეთი
7 ინგირწყარი 213 სამარგალო-ჟინ შონე, აფხაზეთი
8 ხრამი 201 თუდოლენი ქართლი
9 ცხენწყარი 176 რაჭა-ლეჩხუმი-თუდოლენი შონე, იმერეთი, სამარგალო-ჟინ შონე
10 ხობწყარი 150 სამარგალო-ჟინ შონე

* - წყარმალუშ დიდი თია საქორთუოშ ფარგალეფს გალე აშაძჷ.

თელქიანაშ უდიდაშ წყარმალუეფი

წყარმალუ სიგინძა (კმ) ნამ ქიანას მიხვარჩალუ̂
1 ნილოსი 6671 ბურუნდი, ტანზანია, რუანდა, უგანდა, სუდანი, ეგვიპტე
2 ამაზონი 6280 პერუ, კოლუმბია, ბრაზილია
3 მისისიპი * 5970 აშშ
4 იანძი 5800 ჩინეთი
5 ობი * 5410 ჩინეთი, ყაზახეთი, რუსეთი
6 ხუანხე 4845 ჩინეთი
7 მეკონგი 4500 ჩინეთი, ბირმა, ლაოსი, ტაილანდი, კამბოჯა, ვიეტნამი
8 ამური * 4416 მონღოლეთი, რუსეთი, ჩინეთი
9 ლენა 4400 რუსეთი
10 კონგო 4374 კონგო-კინშასა, კონგო-ბრაზავილი, ანგოლა

* - წყარმალუეფიშ სიგინძეფი ძირაფილიე ნადუეფამო.