წყარმალუ: გინორთი გინოჯინეფს შქას
Idioma-bot (სხუნუა | ნახანდი) ჭ.რ. r2.6.3) (ბოტის დამატება: sn:Rwizi |
ჭ.რ. r2.6.4) (ბოტის დამატება: pa:ਦਰਿਆ; cosmetic changes |
||
ღოზი 11: | ღოზი 11: | ||
თარი წყარმალუ მუში ნადუეფწკუმა ართო აკმოქიმინუნს წყარმალუეფიშ სისტემას. ხმელონაშ ჯიპიჯი, სოვრეშეთ წყარმალუშ სისტემა წყარს იკოროფუნს, რე წყარმაშაყარუ აუზი. თენა თუ თი წყარმალუშ სისტემაშ წყარმაშაყარუ აუზის, ნამუთ შხვა წყარმალუეფიშ სისტემეფშე გჷმორთილიე წყარგჷმართალეფით, ჯოხო ''წყარმალუშ აუზი''. |
თარი წყარმალუ მუში ნადუეფწკუმა ართო აკმოქიმინუნს წყარმალუეფიშ სისტემას. ხმელონაშ ჯიპიჯი, სოვრეშეთ წყარმალუშ სისტემა წყარს იკოროფუნს, რე წყარმაშაყარუ აუზი. თენა თუ თი წყარმალუშ სისტემაშ წყარმაშაყარუ აუზის, ნამუთ შხვა წყარმალუეფიშ სისტემეფშე გჷმორთილიე წყარგჷმართალეფით, ჯოხო ''წყარმალუშ აუზი''. |
||
წყარმალუ [[ლეხერი|ლეხერს]] მიშმადინუ. ლეხერიშ ჯინც არძაშე უდაბალაშ ნოწილი რე [[კალაპოტი]], ოდო თი თია, ნამუთ ხვალე წყარალაშ ბორჯის იფორუ წყარით — [[ჭალე (ლეხერი)|ჭალე |
წყარმალუ [[ლეხერი|ლეხერს]] მიშმადინუ. ლეხერიშ ჯინც არძაშე უდაბალაშ ნოწილი რე [[კალაპოტი]], ოდო თი თია, ნამუთ ხვალე წყარალაშ ბორჯის იფორუ წყარით — [[ჭალე (ლეხერი)|ჭალე]] რე. ოდუდეშ დო ნადუშ სიმაღალეეფიშ შხვაობას [[წყარმალუშ ლაფა]] ჯოხო. |
||
წყარმალუ გარემოშ მნიშვნელუანი ელემენტეფიე: სიგინძა, სიგანე, სიტომბა, წყარიშ დონე, ხჷრჩუაშ კაპინერალა, წყარიშ დო ნატანიშ ხარჯი. რელიეფიშ ოსქვებურო არსებენს [[გვალა|გვალაშ]] დო [[დჷკი|დჷკიშ]] წყარმალუ. გვალაშ წყარმალუ მეურს ცორქო დო ტომბა ლეხერს, გჷშმეგორუ ჩხორჩხოლი დინაფათ, კალაპოტი ჭორომამი უღუ დო ორჩქინანს წყარგიმალაფუეფს. დჷკიშ წყარმალუ განიერი, ჯგირო გამომუშავებული ლეხერს მეხჷრჩანს, კალაპოტი ღიროკილი დო ჩხვინჩხვალი უღუ, |
წყარმალუ გარემოშ მნიშვნელუანი ელემენტეფიე: სიგინძა, სიგანე, სიტომბა, წყარიშ დონე, ხჷრჩუაშ კაპინერალა, წყარიშ დო ნატანიშ ხარჯი. რელიეფიშ ოსქვებურო არსებენს [[გვალა|გვალაშ]] დო [[დჷკი|დჷკიშ]] წყარმალუ. გვალაშ წყარმალუ მეურს ცორქო დო ტომბა ლეხერს, გჷშმეგორუ ჩხორჩხოლი დინაფათ, კალაპოტი ჭორომამი უღუ დო ორჩქინანს წყარგიმალაფუეფს. დჷკიშ წყარმალუ განიერი, ჯგირო გამომუშავებული ლეხერს მეხჷრჩანს, კალაპოტი ღიროკილი დო ჩხვინჩხვალი უღუ, დოკინალა — ხიხა , დინაფა — წყნარი. |
||
წყარმალუშ ხასიათი დო გოვითარაფა მებუნაფილი რე [[კლიმატი]], [[რელიეფი]], გეოლოგიური სტრუქტურა დო აუზიშ სიდიდაშა. კუნტახანური, სეზონური წყარმალუეფს უედეფს უძახჷნა (არაბულo Wadi). თინეფი აშაძუნა [[საჰარა|საჰარას]] დო მეთე კლიმატური პიჯალეფიშ რეგიონეფს. თინეფიშ კალაპოტეფი სქჷრიე, იფშაფუ ხვალე დიდი ჭვემეფიშ უკული. |
წყარმალუშ ხასიათი დო გოვითარაფა მებუნაფილი რე [[კლიმატი]], [[რელიეფი]], გეოლოგიური სტრუქტურა დო აუზიშ სიდიდაშა. კუნტახანური, სეზონური წყარმალუეფს უედეფს უძახჷნა (არაბულo Wadi). თინეფი აშაძუნა [[საჰარა|საჰარას]] დო მეთე კლიმატური პიჯალეფიშ რეგიონეფს. თინეფიშ კალაპოტეფი სქჷრიე, იფშაფუ ხვალე დიდი ჭვემეფიშ უკული. |
||
დიხაუჩაშ ჟიპიჯის წყარმალუეფი ვაართმანგურო რე განოწილებური. წყარმალუეფიშ ბონდღი ფხშირი რე მირყას ლამე აკანეფს დო იმარჩხებუ ჰავაშ სისქირუეშ რდუალაშ ოსქვებურო. ტიოზის ხვალე კუნტახანური (ეპიზოდური) დო ტრანზიტული წყარმალუეფი რე. დიხაუჩაშ თარი წყარგჷმართალი კონტინენტეფიშ ჟიპიჯის ჟირი ძირითადი აუზო რთჷნს: ატლანტიკურ-არქტიკული აუზიშ წყარი აკათუ ატლანტიშ დო ოორუეშ |
დიხაუჩაშ ჟიპიჯის წყარმალუეფი ვაართმანგურო რე განოწილებური. წყარმალუეფიშ ბონდღი ფხშირი რე მირყას ლამე აკანეფს დო იმარჩხებუ ჰავაშ სისქირუეშ რდუალაშ ოსქვებურო. ტიოზის ხვალე კუნტახანური (ეპიზოდური) დო ტრანზიტული წყარმალუეფი რე. დიხაუჩაშ თარი წყარგჷმართალი კონტინენტეფიშ ჟიპიჯის ჟირი ძირითადი აუზო რთჷნს: ატლანტიკურ-არქტიკული აუზიშ წყარი აკათუ ატლანტიშ დო ოორუეშ ჸინუამი ოკიანეეფს, წყნაროკიანური აუზიშ — წყნარი დო ინდოეთიშ ოკიანეეფს. პირველი აუზიშ გიმნაველი ბრელას მეტიე, ვინდარო მაჟირაშ. |
||
წყარმალუეფი ირდუ ჭვემაშ თჷრიშ, უგურყელური დო დიხაშთუდოლენი წყარით, წყარმალუეფიშ რდუალა ძირითადო აკოწყორილიე (მაგ., წყმ. რიონი თუდოლენს ჭვემაშ წყარით ირდუ, ჟიმოლენს — თჷრიშ დო უგურყელური წყარით). რდუალაშ მუშობურებეფიშ მეჯინათ დოდგინაფილიე წყარმალუშ წყარიშ რეჟიმიშ სუმი ძირითადი ფაზა: წყარალა — უგურყელური წყარით მარდუალი წყარმალუეფიშ ზარხულიშ ხანდარაშ, მაღალი დონეეფი, კანკალეშა თინეფიშ ძგალეფშა გინულა; წყარმოლაფა — თქორშოთ ვარა თჷრიშ ფეიკარი წირიდუათ გიშაჭანაფილი წყარმალუშ |
წყარმალუეფი ირდუ ჭვემაშ თჷრიშ, უგურყელური დო დიხაშთუდოლენი წყარით, წყარმალუეფიშ რდუალა ძირითადო აკოწყორილიე (მაგ., წყმ. რიონი თუდოლენს ჭვემაშ წყარით ირდუ, ჟიმოლენს — თჷრიშ დო უგურყელური წყარით). რდუალაშ მუშობურებეფიშ მეჯინათ დოდგინაფილიე წყარმალუშ წყარიშ რეჟიმიშ სუმი ძირითადი ფაზა: წყარალა — უგურყელური წყარით მარდუალი წყარმალუეფიშ ზარხულიშ ხანდარაშ, მაღალი დონეეფი, კანკალეშა თინეფიშ ძგალეფშა გინულა; წყარმოლაფა — თქორშოთ ვარა თჷრიშ ფეიკარი წირიდუათ გიშაჭანაფილი წყარმალუშ წყარიანობაშ ართი ჰალამო რდუალა; წყარციქალა — წყარიშ რგილი პერიოდის ძირითადო დიხაშთუდოლენი წყარით რდუალაშა გინულათ გოპიჯალაფირი წყარიშ დაბალი დონე დო ციქა ხარჯი (ვანარკები 10 დღა-სერიშ გოგვარგვალერს). კონიერი დო რგილი ორტყაფუშ წყარმალუეფს ახასიათენს ჸინულოვანი მოლინეფი: გაძგიფვა; სალარჩიხილი, ჸინიშულა დო შხვა. |
||
მეტას დიდი რე წყარმალუეფიშ როლი თიიშური მეურნეობას. თინა რე ოშუმალი დო ინდუსტრიული წყარიშ მიმაჭირინაფალი, ორთაშური წყარიშ შარა, ჰიდროენერგიაშ წყუ, ჩხომეფიშ დო შხვა ორგანიზმეფიშ ოხორინალი. წყარმალუეფიშ ართი ნოწილი, ძირითადო გოვითარაფილი ქიანეფს, დანძვარებული რე. თე ქიანეფიშ თარობეფი აკმოგორუნა არძო ღარჯილს - კანონიშდუმადვალუს, სანიტარულს, ტექნიკურს, ნამდა მურკანი ვარა დუდშე გეიჩილითუანი |
მეტას დიდი რე წყარმალუეფიშ როლი თიიშური მეურნეობას. თინა რე ოშუმალი დო ინდუსტრიული წყარიშ მიმაჭირინაფალი, ორთაშური წყარიშ შარა, ჰიდროენერგიაშ წყუ, ჩხომეფიშ დო შხვა ორგანიზმეფიშ ოხორინალი. წყარმალუეფიშ ართი ნოწილი, ძირითადო გოვითარაფილი ქიანეფს, დანძვარებული რე. თე ქიანეფიშ თარობეფი აკმოგორუნა არძო ღარჯილს - კანონიშდუმადვალუს, სანიტარულს, ტექნიკურს, ნამდა მურკანი ვარა დუდშე გეიჩილითუანი წყარმალუეფიშ ორეწველური ნასქილადეფიშ მოხვამილაფა. წყარმალუეფი, ნამუეფით მუდგაზმარენი ქიანაშ ტერიტორიას მიხვარჩალნა ([[დუნაი]], [[რაინი]], [[კონგო]]) გაკინებულეფი რენა კომერციული ხვამარდეფიშ მიმაულარო. თაქ ნავიგაციაშ წესეფი დოდგინაფილიე ოერეფოშქარე აკოალებათ. წყარმალუშ ალუვიონს ფხვადუთ სასარგებლო წიაღისეულიშ (ორქო, პლატინა, ალმასი დო შხვა) ქვიშრობული საბადოეფს. |
||
== საქორთუოს გჷმმალი |
== საქორთუოს გჷმმალი უდიდაში წყარმალუეფი == |
||
{|border=0 cellspacing=2 cellpadding=6 width=70% |
{|border=0 cellspacing=2 cellpadding=6 width=70% |
||
ღოზი 39: | ღოზი 39: | ||
|[[ტკვარი]] * |
|[[ტკვარი]] * |
||
|align="right"|1364 |
|align="right"|1364 |
||
|[[სამცხე-ჯავახეთიშ აკანი|სამცხე-ჯავახეთი]], [[დინახლენი ქართლიშ აკანი|დინახლენი ქართლი]], [[თუდოლენი ქართლიშ აკანი |
|[[სამცხე-ჯავახეთიშ აკანი|სამცხე-ჯავახეთი]], [[დინახლენი ქართლიშ აკანი|დინახლენი ქართლი]], [[თუდოლენი ქართლიშ აკანი|თუდოლენი ქართლი]] |
||
|- bgcolor=#F7F5D3 |
|- bgcolor=#F7F5D3 |
||
ღოზი 57: | ღოზი 57: | ||
|[[ალაზანი]] |
|[[ალაზანი]] |
||
|align="right"|351 |
|align="right"|351 |
||
|[[კახეთიშ აკანი |
|[[კახეთიშ აკანი|კახეთი]] |
||
|- bgcolor=#F7F5D3 |
|- bgcolor=#F7F5D3 |
||
ღოზი 81: | ღოზი 81: | ||
|[[ხრამი]] |
|[[ხრამი]] |
||
|align="right"|201 |
|align="right"|201 |
||
|[[თუდოლენი ქართლიშ აკანი |
|[[თუდოლენი ქართლიშ აკანი|თუდოლენი ქართლი]] |
||
|- bgcolor=#F7F5D3 |
|- bgcolor=#F7F5D3 |
||
ღოზი 97: | ღოზი 97: | ||
|} |
|} |
||
<small> * - წყარმალუშ დიდი თია საქორთუოშ ფარგალეფს გალე |
<small> * - წყარმალუშ დიდი თია საქორთუოშ ფარგალეფს გალე აშაძჷ.</small> |
||
== თელქიანაშ უდიდაშ წყარმალუეფი == |
== თელქიანაშ უდიდაშ წყარმალუეფი == |
||
ღოზი 172: | ღოზი 172: | ||
<small> * - წყარმალუეფიშ სიგინძეფი ძირაფილიე ნადუეფამო.</small> |
<small> * - წყარმალუეფიშ სიგინძეფი ძირაფილიე ნადუეფამო.</small> |
||
[[კატეგორია:წყარმალუეფი|*]] |
[[კატეგორია:წყარმალუეფი|*]] |
||
ღოზი 279: | ღოზი 277: | ||
[[oc:Riu]] |
[[oc:Riu]] |
||
[[os:Цæугæдон]] |
[[os:Цæугæдон]] |
||
[[pa:ਦਰਿਆ]] |
|||
[[pap:Riu]] |
[[pap:Riu]] |
||
[[pdc:Rewwer]] |
[[pdc:Rewwer]] |
11:11, 22 გჷმათუთა 2011-იშ ვერსია
წყარმალუ - წყარიშ ნადუ, ნამუთ ორთაშური კალაპოტის მეხჷრჩანს დო მუშ აუზიშ ჟიპიჯური დო დიხაშთუდოლენი გიმნაველით ირდუ.
წყარმალუეფს მენცარულო გურაფულენს დიხაუჩაშ ჰიდროლოგიაშ ართ-ართი დარგი - წყარმალუეფიშ ჰიდროლოგია.
წყარმალუს უღუ ოდუდე — აბანი, სოვრეშეთ იჭყაფუ, დო აკაკათაფუ — აბანი, სოდეთ თინა ზუღას, ტობას ვარა შხვა წყარმალუს ახოლუ. წყარმალუ, ნამუთ უოშქარუეთ აკათუ ზუღას, ტობას, ჭყენჭყის ვარა ქვიშეფს მიშმადინუ — თარი წყარმალუ რე. წყარმალუს აკათუ ნოჸველეფი.
თარი წყარმალუ მუში ნადუეფწკუმა ართო აკმოქიმინუნს წყარმალუეფიშ სისტემას. ხმელონაშ ჯიპიჯი, სოვრეშეთ წყარმალუშ სისტემა წყარს იკოროფუნს, რე წყარმაშაყარუ აუზი. თენა თუ თი წყარმალუშ სისტემაშ წყარმაშაყარუ აუზის, ნამუთ შხვა წყარმალუეფიშ სისტემეფშე გჷმორთილიე წყარგჷმართალეფით, ჯოხო წყარმალუშ აუზი.
წყარმალუ ლეხერს მიშმადინუ. ლეხერიშ ჯინც არძაშე უდაბალაშ ნოწილი რე კალაპოტი, ოდო თი თია, ნამუთ ხვალე წყარალაშ ბორჯის იფორუ წყარით — ჭალე რე. ოდუდეშ დო ნადუშ სიმაღალეეფიშ შხვაობას წყარმალუშ ლაფა ჯოხო.
წყარმალუ გარემოშ მნიშვნელუანი ელემენტეფიე: სიგინძა, სიგანე, სიტომბა, წყარიშ დონე, ხჷრჩუაშ კაპინერალა, წყარიშ დო ნატანიშ ხარჯი. რელიეფიშ ოსქვებურო არსებენს გვალაშ დო დჷკიშ წყარმალუ. გვალაშ წყარმალუ მეურს ცორქო დო ტომბა ლეხერს, გჷშმეგორუ ჩხორჩხოლი დინაფათ, კალაპოტი ჭორომამი უღუ დო ორჩქინანს წყარგიმალაფუეფს. დჷკიშ წყარმალუ განიერი, ჯგირო გამომუშავებული ლეხერს მეხჷრჩანს, კალაპოტი ღიროკილი დო ჩხვინჩხვალი უღუ, დოკინალა — ხიხა , დინაფა — წყნარი.
წყარმალუშ ხასიათი დო გოვითარაფა მებუნაფილი რე კლიმატი, რელიეფი, გეოლოგიური სტრუქტურა დო აუზიშ სიდიდაშა. კუნტახანური, სეზონური წყარმალუეფს უედეფს უძახჷნა (არაბულo Wadi). თინეფი აშაძუნა საჰარას დო მეთე კლიმატური პიჯალეფიშ რეგიონეფს. თინეფიშ კალაპოტეფი სქჷრიე, იფშაფუ ხვალე დიდი ჭვემეფიშ უკული.
დიხაუჩაშ ჟიპიჯის წყარმალუეფი ვაართმანგურო რე განოწილებური. წყარმალუეფიშ ბონდღი ფხშირი რე მირყას ლამე აკანეფს დო იმარჩხებუ ჰავაშ სისქირუეშ რდუალაშ ოსქვებურო. ტიოზის ხვალე კუნტახანური (ეპიზოდური) დო ტრანზიტული წყარმალუეფი რე. დიხაუჩაშ თარი წყარგჷმართალი კონტინენტეფიშ ჟიპიჯის ჟირი ძირითადი აუზო რთჷნს: ატლანტიკურ-არქტიკული აუზიშ წყარი აკათუ ატლანტიშ დო ოორუეშ ჸინუამი ოკიანეეფს, წყნაროკიანური აუზიშ — წყნარი დო ინდოეთიშ ოკიანეეფს. პირველი აუზიშ გიმნაველი ბრელას მეტიე, ვინდარო მაჟირაშ.
წყარმალუეფი ირდუ ჭვემაშ თჷრიშ, უგურყელური დო დიხაშთუდოლენი წყარით, წყარმალუეფიშ რდუალა ძირითადო აკოწყორილიე (მაგ., წყმ. რიონი თუდოლენს ჭვემაშ წყარით ირდუ, ჟიმოლენს — თჷრიშ დო უგურყელური წყარით). რდუალაშ მუშობურებეფიშ მეჯინათ დოდგინაფილიე წყარმალუშ წყარიშ რეჟიმიშ სუმი ძირითადი ფაზა: წყარალა — უგურყელური წყარით მარდუალი წყარმალუეფიშ ზარხულიშ ხანდარაშ, მაღალი დონეეფი, კანკალეშა თინეფიშ ძგალეფშა გინულა; წყარმოლაფა — თქორშოთ ვარა თჷრიშ ფეიკარი წირიდუათ გიშაჭანაფილი წყარმალუშ წყარიანობაშ ართი ჰალამო რდუალა; წყარციქალა — წყარიშ რგილი პერიოდის ძირითადო დიხაშთუდოლენი წყარით რდუალაშა გინულათ გოპიჯალაფირი წყარიშ დაბალი დონე დო ციქა ხარჯი (ვანარკები 10 დღა-სერიშ გოგვარგვალერს). კონიერი დო რგილი ორტყაფუშ წყარმალუეფს ახასიათენს ჸინულოვანი მოლინეფი: გაძგიფვა; სალარჩიხილი, ჸინიშულა დო შხვა.
მეტას დიდი რე წყარმალუეფიშ როლი თიიშური მეურნეობას. თინა რე ოშუმალი დო ინდუსტრიული წყარიშ მიმაჭირინაფალი, ორთაშური წყარიშ შარა, ჰიდროენერგიაშ წყუ, ჩხომეფიშ დო შხვა ორგანიზმეფიშ ოხორინალი. წყარმალუეფიშ ართი ნოწილი, ძირითადო გოვითარაფილი ქიანეფს, დანძვარებული რე. თე ქიანეფიშ თარობეფი აკმოგორუნა არძო ღარჯილს - კანონიშდუმადვალუს, სანიტარულს, ტექნიკურს, ნამდა მურკანი ვარა დუდშე გეიჩილითუანი წყარმალუეფიშ ორეწველური ნასქილადეფიშ მოხვამილაფა. წყარმალუეფი, ნამუეფით მუდგაზმარენი ქიანაშ ტერიტორიას მიხვარჩალნა (დუნაი, რაინი, კონგო) გაკინებულეფი რენა კომერციული ხვამარდეფიშ მიმაულარო. თაქ ნავიგაციაშ წესეფი დოდგინაფილიე ოერეფოშქარე აკოალებათ. წყარმალუშ ალუვიონს ფხვადუთ სასარგებლო წიაღისეულიშ (ორქო, პლატინა, ალმასი დო შხვა) ქვიშრობული საბადოეფს.
საქორთუოს გჷმმალი უდიდაში წყარმალუეფი
წყარმალუ | სიგინძა (კმ) | ნამ აკანს მიხვარჩალუ | |
1 | ტკვარი * | 1364 | სამცხე-ჯავახეთი, დინახლენი ქართლი, თუდოლენი ქართლი |
2 | თერგი * | 623 | მცხეთა-გვალონა |
3 | ჭოროხი * | 438 | აჭარა |
4 | ალაზანი | 351 | კახეთი |
5 | რიონი | 327 | რაჭა-ლეჩხუმი-თუდოლენი შონე, იმერეთი, სამარგალო-ჟინ შონე |
6 | იორი | 320 | მცხეთა-გვალონა, კახეთი |
7 | ინგირწყარი | 213 | სამარგალო-ჟინ შონე, აფხაზეთი |
8 | ხრამი | 201 | თუდოლენი ქართლი |
9 | ცხენწყარი | 176 | რაჭა-ლეჩხუმი-თუდოლენი შონე, იმერეთი, სამარგალო-ჟინ შონე |
10 | ხობწყარი | 150 | სამარგალო-ჟინ შონე |
* - წყარმალუშ დიდი თია საქორთუოშ ფარგალეფს გალე აშაძჷ.
თელქიანაშ უდიდაშ წყარმალუეფი
წყარმალუ | სიგინძა (კმ) | ნამ ქიანას მიხვარჩალუ̂ | |
1 | ნილოსი | 6671 | ბურუნდი, ტანზანია, რუანდა, უგანდა, სუდანი, ეგვიპტე |
2 | ამაზონი | 6280 | პერუ, კოლუმბია, ბრაზილია |
3 | მისისიპი * | 5970 | აშშ |
4 | იანძი | 5800 | ჩინეთი |
5 | ობი * | 5410 | ჩინეთი, ყაზახეთი, რუსეთი |
6 | ხუანხე | 4845 | ჩინეთი |
7 | მეკონგი | 4500 | ჩინეთი, ბირმა, ლაოსი, ტაილანდი, კამბოჯა, ვიეტნამი |
8 | ამური * | 4416 | მონღოლეთი, რუსეთი, ჩინეთი |
9 | ლენა | 4400 | რუსეთი |
10 | კონგო | 4374 | კონგო-კინშასა, კონგო-ბრაზავილი, ანგოლა |
* - წყარმალუეფიშ სიგინძეფი ძირაფილიე ნადუეფამო.