შონე: გინორთი გინოჯინეფს შქას

დინორექ დილასჷ დინორექ ქეგიაძონუ

ღოზური

20:14, 31 კვირკვე 2016-იშ ვერსია

შონე (შონ. შუ̂ან, ლემშუ̂ანიერა) — საქორთუოშ ისტორიულ-გეოგრაფიული აკანი. თინა იკენს კავკაციონიშ ქჷნდჷრიშ ობჟათე კართეფს დო წყარმალუეფიშ ინგირიშ დო ცხენიშწყარიშ ჟილენწელს. ისტორიულ შინეშა მიშმეშ თაშნეშე თ. გ. აფხაზეთიშ შონე (წყარმალუ კოდორიშ ჟლენი ნორთი), სამარგალოშ, ჟილენი რაჭაშ დო ლეჩხუმიშ მოხურგე რეგიონეფი.

გეოგრაფია

წყარმალუ ინგირი

წყარმალუ რიონი

წყარმალუ წყნეთისწყალი

წყარმალუ რიონი

ქართი

შონეშ დორთუალა

= ჟიმოლენი შონე = თუდოლენი შონე

= შონეფით დოხორელი კოდორიშ ლეხერი

3 000–5 000 მეტრაშ სიმაღალაშ კავკაციონიშ გვალეფით აკოხურგელი შონე კავკაციას არძაშე მაღალო დოხორელ რეგიონო იკოროცხუ. კავკაციაშ 10 უმაღალაში კონკა შონეს იდვალუაფუ. თინეფს შქას რე საქორთუოშ უმაღალაში კონკა შხარა (5 201 მ), თეთნულდი (4 974 მ), შოთა რუსთაველი (4 960 მ), უშბა (4 710 მ), აილამა (4 525 მ), ლალვერი, ლაცგა დო შხვა.

ორდოშიან ოშწანურეფს შონე კოლხეთიშ ომაფეშ აკმადგინალი ნორთი რდჷ, უკული - ეგრისიშ ომაფეშ. XI-XV ოშწანურეფს ართიან საქორთუოშ საერისთავო რდჷ. მუჟამსჷთ საქორთუოქ აკოცუ ომაგე-სამთავროეფონ, შონექ ხოლო მუსხირენ ნორთო გირთჷ: დუდიშულ, სადადეშქელიანო დო სადადიანო შონეთ.

ასე შონე ჟირ ნორთო ირთუ, ჟიმოლენი დო თუდოლენი შონეთ. თინეფს გჷთმორთჷნს მაღალი შონეშ ქჷნდჷრი ლატფარიშ ზეკარით.

ჟიმოლენი შონე — წყარმალუ ინგირიშ ლეხერიშ ოდუდეშე სამარგალოშ ხურგაშა
თუდოლენი შონე — ცხენიშწყარიშ ლეხერიშ ოდუდეშე მურიშ ხინჯიშა (ნ. ცაგერიშ გოხოლუას).

თეხანიშ ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დორთუალათ ჟიმოლენი შონე მიშმურს სამარგალო-ჟიმოლენი შონეშ აკანიშ მესტიაშ რაიონშა, თუდოლენი შონე — რაჭა-ლეჩხუმიშ დო თუდოლენი შონეშ აკანიშ ლენტეხიშ რაიონშა. შონეშ მახორობაშ აბსოლუტური უმენტაშობა ქორთუ რე, კერზოთ თინეფიშ ეთნოგრაფიული ბუნა — შონეფი.

ისტორია^[1]

ოროდიან ოშწანურეფს შონე კოლხეთიშ ომაფეშ აკმადგინალი ნორთი რდჷ, უკული — ეგრისიშ ომაფეშ. XI—XV ოშწანურეფს შონე საქორთუოშ ფეოდალური სახენწჷფოშ ართ-ართი საერისთავო რდჷ. ართიან საქორთუოშ ომაფე-სამთავროეფო აკოცჷმაშ (XV ოშწანურა)უკული მუსხირენ ნორთო გირთჷ:

შონეშ სამთავრო (ჟ. შონეშ ბჟადალი ნორთი, ინგირიშ ლეხერი, ბალიშ ქჷნდჷრიშ თუდონი აკანი — კინე სადადეშქელიანო შონე)
ბალჟიმოლენი შონე (ჟ. შონეშ ბჟაეიოლი ნორთი — კინე გვიან პერიოდიშ „დუდიშული შონე“)
გიმენი შონე (ცხენიშწყარიშ ლეხერიშ ოდუდეშე მურიშ ხინჯიშა (ნ. ცაგერიშ გოხოლუას)

კულტურა დო არქიტექტურა

შონური ქუდი

ქომოლკოჩიშ შონური ქუდი ნაბდიშე იკეთებუაფჷ. თინა ართნერო თხილანს ქოთ სინჩხეს დო ქოთ ჩხურუს. შონური ქუდი, მუჭოთ წესი, ტუტაშფერი რე. ჩა ქუდის ხვალე მემორგუალეფი გეთმირთვანა. ქუდი სადა რე დო თის აბრეშუმიშ სირმათ დო ბამბეშ ზონარით ჯვარი რე გჷმოხანტილი.

ჩანგი

ჩანგი შონური მიოგამალი ინსტრუმენტი რე. თინა ძალამ ქოგჷშქაწყარმალონას გოფაჩილ მიოგამალ ინსტრუმენტის, გიშაკერძაფილო - შუმერულ არფას. ჩანგის ძუაშ 5 ვარდა 6 სიმი უღუ. თე მიოგამალი ინსტრუმენტით შონური ბირეფიშ აკომპანიმენტი მითმიგამუაფუ.

ადიშიშ ოთხდუდი

ადიშიშ ოთხდუდი, XI ოშწანურაშ ბოლოს კლარჯეთიშე ღალირი ჯვეში ქორთული ნინაშ დო ჭარუაშ უშანულამაში ძეგლი. თინა გინოჭარილი რე 897 წანას დო უჯვეშაში ქორთული თარიღიანი სახარება რე. ასომთავრული ტექსტი ორქოშფერი მელნით რე ჭარილი. ადიშიშ ოთხდუდი ასე მესტიას, შონეშ ისტორიულ-ეთნოგრაფიულ მუზეუმს რე თხილერი.^[2]

შონური ჸორში

თარი სტატია: შონური ჸორში.

შონური ყორში 20-25 მეტრაშ სიმაღალეშ ჟირფერდაორთვალამი დგჷმილი რე. ყორშეფს წყარმალუშ ქუალეფით დო დიდი ქუალეფით აკმაგანდეს დო გალეშე გიშაკერძაფილი სიმანგარეშ ბათქაშით ლასირანდეს. შონური ყორშეფი უმენტაშო ხუთსართულიანი რე თუდოლენი სართულიშ კიდალეფი 1.50 მეტრა სისაქში რე, ჟიდონი სართულეფიშ 70-80 სანტიმეტრი. დგმილშა მინულა მაჟირა სართულშე შილებე ჯაშ მიოპონალი კიბეთ. ყორშიშ ბოლო სართულს ოლიმე ბაქანი დო ოთოფეეფი რე.

ლიფანალი

ლიფანალი ღურელეფიშ შურეგიშ გაშინალი დღახუ რე, ნამუთ მუსხირენ დღას იგჷნძორებუ. ლიფანალიშ შილას ხაზეიკა ნაკურთხი წყარით დო ტუტაშ ელასუათ „საღაფლას“ ზადუნს დო ღურელეფიშ შურეფიშ გურიშ მაგებელო შხვადოშხვა საგანეფს კითით ლექინ ფიგურეფს გჷმოხანტუნს.

მეჯინობა

შონეფი დო ბჟეიოლი საქორთუოშ გვალაშ მახორუეფი უჯვეშაში ბორჯიშე ომაჯინეთ გილეშეს გვალაშა. თირს დო ჸინს გილაულარო თინეფი სპეციალურ აკოანჯარაფას თხილამურს დო წრიაპის გჷმირინუანდეს. თხილამურეფი თხირიშ ნოველეფიშე იკეთებუაფუდჷ, წრიაპეფი ლითონიშე.

ლემი

თარი სტატია: ლემი.

ფაილი:ლემის დროშა.jpg

ლემი დუდიშული შონეშ შილას ჯოხოდჷ (შონურო ზიტყვა რე დო მარგალურო „ნჯილოს" შანენს), ლემი შონეშ უგეურჯგინებუობაშ გჷმოხანტუალა რე. შილა მეშილე-მენჯილეშ დორხველობას რდჷ დო არძა ლჷმას წჷმი უნჯღვერდჷ მალიმორეფს.

ლიტერატურა

გ. გასვიანი, ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 9, ხს. 309, ქართი, 1985 წანა.
„საქართველოს ატლასი მოზარდთათვის", - „სვანეთი" გვ.42.გამომცემლობა „დიოგენე" თბილისი 2005წ

რესურსეფი ინტერნეტის

(რუსული)

შონეშ რუკა, 1864 წ საქორთუოშ ერუანული არქივი
შონეშ ადმინისტრაციულ-გეოგრაფიული რუკა, 1925 წ საქორთუოშ ერუანული არქივი

სქოლიო

↑
- სტატიაშე „შონე“, ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 9, ხს. 309, ქართი, 1985 წანა.
↑ მესტიაშ ეთნოგრაფიული მუზეუმი.

[1] 
სტატიაშე „შონე“, ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 9, ხს. 309, ქართი, 1985 წანა.

[2] სტატიაშე „შონე“, ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 9, ხს. 309, ქართი, 1985 წანა.

[2] მესტიაშ ეთნოგრაფიული მუზეუმი.

[1]

[2]

@@ ღოზი 1: / ღოზი 1: @@
 [[ფაილი:SvanetiHistorical.svg|მინი|შონეშ ორენი [[საქორთუო]]ს]]
-'''შონე''' ([[შონური ნინა|შონ.]] შ{{უბრჯგუ}}ან, ლემშ{{უბრჯგუ}}ანიერა)— [[საქორთუო]]შ ისტორიულ-გეოგრაფიული აკანი. თინა იკენს [[კავკაციონი]]შ ქჷნდჷრიშ ობჟათე კართეფს დო წყარმალუეფიშ [[ინგირი (წყარმაალი)|ინგირიშ]] დო [[ცხენიშწყარი]]შ ჟილენწელს. ისტორიულ შინეშა მიშმეშ თაშნეშე თ. გ. [[ჟიმოლენი აფხაზეთი|აფხაზეთიშ შონე]] (წყარმალუ [[კოდორი]]შ ჟლენი ნორთი), [[სამარგალო]]შ, [[რაჭა|ჟილენი რაჭაშ]] დო [[ლეჩხუმი]]შ მოხურგე რეგიონეფი.
+'''შონე''' ([[შონური ნინა|შონ.]] შ{{უბრჯგუ}}ან, ლემშ{{უბრჯგუ}}ანიერა) — [[საქორთუო]]შ ისტორიულ-გეოგრაფიული აკანი. თინა იკენს [[კავკაციონი]]შ ქჷნდჷრიშ ობჟათე კართეფს დო წყარმალუეფიშ [[ინგირი (წყარმაალი)|ინგირიშ]] დო [[ცხენიშწყარი]]შ ჟილენწელს. ისტორიულ შინეშა მიშმეშ თაშნეშე თ. გ. [[ჟიმოლენი აფხაზეთი|აფხაზეთიშ შონე]] (წყარმალუ [[კოდორი]]შ ჟლენი ნორთი), [[სამარგალო]]შ, [[რაჭა|ჟილენი რაჭაშ]] დო [[ლეჩხუმი]]შ მოხურგე რეგიონეფი.
 ==გეოგრაფია==
@@ ღოზი 28: / ღოზი 28: @@
 {{პოზრუკა~|საქორთუო|lat=41.72|long=44.78|mark=Blue-circle.gif|position=top|label=[[ქართი]]}}
 }}
-000–5 000 [[მეტრა]]შ სიმაღალაშ  [[კავკაციონი]]შ გვალეფით აკოხურგელი შონე კავკაციას არძაშე მაღალო დოხორელ რეგიონო იკოროცხუ. კავკაციაშ 10 უმაღალაში [[კონკა]] შონეს იდვალუაფუ. თინეფს შქასი რე საქორთუოშ უმაღალაში კონკა [[შხარა]] (5 201 მ), [[თეთნულდი]] (4 974 მ), [[შოთა რუსთაველიშ კონკა|შოთა რუსთაველი]] (4 960 მ), [[უშბა]] (4 710 მ), [[აილამა]] (4 525 მ), [[ლალვერი]], [[ლაცგა]] დო შხვა.
+000–5 000 [[მეტრა]]შ სიმაღალაშ [[კავკაციონი]]შ გვალეფით აკოხურგელი შონე კავკაციას არძაშე მაღალო დოხორელ რეგიონო იკოროცხუ. კავკაციაშ 10 უმაღალაში [[კონკა]] შონეს იდვალუაფუ. თინეფს შქას რე საქორთუოშ უმაღალაში კონკა [[შხარა]] (5 201 მ), [[თეთნულდი]] (4 974 მ), [[შოთა რუსთაველიშ კონკა|შოთა რუსთაველი]] (4 960 მ), [[უშბა]] (4 710 მ), [[აილამა]] (4 525 მ), [[ლალვერი]], [[ლაცგა]] დო შხვა.
 ორდოშიან ოშწანურეფს შონე [[კოლხეთიშ ომაფე]]შ აკმადგინალი ნორთი რდჷ, უკული - [[ეგრისიშ ომაფე]]შ. [[XI ოშწანურა|XI]]-[[XV ოშწანურა|XV]] ოშწანურეფს ართიან საქორთუოშ საერისთავო რდჷ. მუჟამსჷთ საქორთუოქ აკოცუ ომაგე-სამთავროეფონ, შონექ ხოლო მუსხირენ ნორთო გირთჷ: დუდიშულ, [[სადადეშქელიანო შონე|სადადეშქელიანო]] დო [[სადადიანო შონე|სადადიანო შონეთ]].
-ასე შონე ჟირ ნორთო ირთუ, ჟიმოლენი დო თუდოლენი შონეთ. თინეფს გჷთმორთუნს მაღალი შონეშ ქჷნდჷრი ლატფარიშ ზეკარით.
+ასე შონე ჟირ ნორთო ირთუ, ჟიმოლენი დო თუდოლენი შონეთ. თინეფს გჷთმორთჷნს მაღალი შონეშ ქჷნდჷრი ლატფარიშ ზეკარით.
-*ჟიმოლენი შონე — წყარმალუ [[ინგირი (წყარმაალი)|ინგირი]]შ ლეხერიშ ოდუდეშე სამარგალოშ ხურგაშა
+*ჟიმოლენი შონე — წყარმალუ [[ინგირი (წყარმალუ)|ინგირი]]შ ლეხერიშ ოდუდეშე სამარგალოშ ხურგაშა
 *თუდოლენი შონე — [[ცხენიშწყარი]]შ ლეხერიშ ოდუდეშე მურიშ ხინჯიშა (ნ. [[ცაგერი|ცაგერიშ]] გოხოლუას).
-თეხანიშ ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დორთუალათ ჟიმოლენი შონე მიშმურს [[სამარგალო-ჟიმოლენი შონეშ აკანი|სამარგალო-ჟიმოლენი შონეშ აკანიშ]] [[მესტიაშ რაიონი|მესტიაშ რაიონშა]], თუდოლენი შნე — [[რაჭა-ლეჩხუმიშ დო თუდოლენი შონეშ აკანი]]შ [[ლენტეხიშ რაიონი|ლენტეხიშ რაიონშა]]. შონეშ მახორობაშ აბსოლუტური უმენტაშობა [[ქორთუეფი|ქორთუ რე]], კერზოთ თინეფიშ ეთნოგრაფიული ბუნა— [[შონეფი]].
+თეხანიშ ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დორთუალათ ჟიმოლენი შონე მიშმურს [[სამარგალო-ჟიმოლენი შონეშ აკანი|სამარგალო-ჟიმოლენი შონეშ აკანიშ]] [[მესტიაშ რაიონი|მესტიაშ რაიონშა]], თუდოლენი შონე — [[რაჭა-ლეჩხუმიშ დო თუდოლენი შონეშ აკანი]]შ [[ლენტეხიშ რაიონი|ლენტეხიშ რაიონშა]]. შონეშ მახორობაშ აბსოლუტური უმენტაშობა [[ქორთუეფი|ქორთუ რე]], კერზოთ თინეფიშ ეთნოგრაფიული ბუნა — [[შონეფი]].
 ==ისტორია<ref>{{ქსე|9|309|სტატიაშე „შონე“}}</ref>==
 [[ფაილი:Mestia.jpg|მინი|<center>[[მესტია]] [[1890|1890 წანა]]</center>|მარჯვნივ]]
-ოროდიან ოშწანურეფს შონე [[კოლხეთი]]შ ომაფეშ აკმადგინალი ნორთი რდჷ, უკული — [[ეგრისი]]შ ომაფეშ. XI—[[XV ოშწანურა|XV]] ოშწანურეფს შონე საქორთუოშ ფეოდალური სახენწჷფოშ ართ-ართი [[საერისთავო]] რდჷ. ართიან საქორთუოშ ომაფე-სამთავროეფო აკოცჷმაშ ([[XV ოშწანურა]])უკულ მუსხირენ ნორთო გირთჷ:
+ოროდიან ოშწანურეფს შონე [[კოლხეთი]]შ ომაფეშ აკმადგინალი ნორთი რდჷ, უკული — [[ეგრისი]]შ ომაფეშ. XI—[[XV ოშწანურა|XV]] ოშწანურეფს შონე საქორთუოშ ფეოდალური სახენწჷფოშ ართ-ართი [[საერისთავო]] რდჷ. ართიან საქორთუოშ ომაფე-სამთავროეფო აკოცჷმაშ ([[XV ოშწანურა]])უკული მუსხირენ ნორთო გირთჷ:
 *შონეშ სამთავრო (ჟ. შონეშ ბჟადალი ნორთი, ინგირიშ ლეხერი, [[ბალიშ ქჷნდჷრი]]შ თუდონი აკანი — კინე [[სადადეშქელიანო]] შონე)
 *ბალჟიმოლენი შონე (ჟ. შონეშ ბჟაეიოლი ნორთი — კინე გვიან პერიოდიშ „დუდიშული შონე“)
@@ ღოზი 49: / ღოზი 49: @@
 ===შონური ქუდი===
-ქომოლკოჩშ შონური ქუდი ნაბდიშე იკეთებუაფჷ. თინა ართნერო თხილანს ქოთ სინჩხეს დო ქოთ ჩხურუს. შონური ქუდი, მუჭოთ წესი, ტუტაშფერი რე. ჩა ქუდის ხვალე მემორგუალეფი გეთმირთვანა. ქუდი სადა რე დო თის აბრეშუმიშ სირმათ დო ბამბეშ ზონარით ჯვარი რე გჷმოხანტილი.
+ქომოლკოჩიშ შონური ქუდი ნაბდიშე იკეთებუაფჷ. თინა ართნერო თხილანს ქოთ სინჩხეს დო ქოთ ჩხურუს. შონური ქუდი, მუჭოთ წესი, ტუტაშფერი რე. ჩა ქუდის ხვალე მემორგუალეფი გეთმირთვანა. ქუდი სადა რე დო თის აბრეშუმიშ სირმათ დო ბამბეშ ზონარით ჯვარი რე გჷმოხანტილი.
 ===ჩანგი===
@@ ღოზი 57: / ღოზი 57: @@
 [[ადიშიშ ოთხდუდი]], [[XI ოშწანურა]]შ ბოლოს [[კლარჯეთი]]შე ღალირი ჯვეში ქორთული ნინაშ დო ჭარუაშ უშანულამაში ძეგლი. თინა გინოჭარილი რე [[897]] წანას დო უჯვეშაში ქორთული თარიღიანი სახარება რე. [[ასომთავრული]] ტექსტი ორქოშფერი მელნით რე ჭარილი. ადიშიშ ოთხდუდი ასე [[მესტია]]ს, [[შონეშ ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მუზეუმი|შონეშ ისტორიულ-ეთნოგრაფიულ მუზეუმს რე]] თხილერი.<ref>[http://svanetitrekking.ge/geo/pilirgim_info.htm მესტიაშ ეთნოგრაფიული მუზეუმი].</ref>
-=== შონური ყორში ===
+=== შონური ჸორში ===
-{{თარი|შონური ყორში}}
+{{თარი|შონური ჸორში}}
 [[ფაილი:Swanetischer Turm Mestia.jpg|90პქ|მარცხნივ]]
-შონური ყორში 20-25 მეტრაშ სიმაღალეშ ჟირფერდაორთვალამი დგჷმილი რე. ყორშეფს წყარმალუშ ქუალეფით დო დიდი ქუალეფით აკმაგანდეს დო გალეშე გიშაკერძაფილი სიმანგარეშ ბათქაშით ლასირანდეს. შონური ყორშეფი უმენტაშო ხუთსართულიანი რე თუდოლენი სართულიშ კიდალეფი 1.50 მეტრა სისაქში რე, ჟიდონი სართულეფიში 70-80 სანტიმეტრი. დგმილშა მინულა მაჟირა სართულშე შილებე ჯაშ მიოპონალი კიბეთ. ყორშიშ ბოლო სართულს ოლიმე ბაქანი დო ოთოფეეფი რე.
+შონური ყორში 20-25 მეტრაშ სიმაღალეშ ჟირფერდაორთვალამი დგჷმილი რე. ყორშეფს წყარმალუშ ქუალეფით დო დიდი ქუალეფით აკმაგანდეს დო გალეშე გიშაკერძაფილი სიმანგარეშ ბათქაშით ლასირანდეს. შონური ყორშეფი უმენტაშო ხუთსართულიანი რე თუდოლენი სართულიშ კიდალეფი 1.50 მეტრა სისაქში რე, ჟიდონი სართულეფიშ 70-80 სანტიმეტრი. დგმილშა მინულა მაჟირა სართულშე შილებე ჯაშ მიოპონალი კიბეთ. ყორშიშ ბოლო სართულს ოლიმე ბაქანი დო ოთოფეეფი რე.
 === ლიფანალი ===
@@ ღოზი 71: / ღოზი 71: @@
 {{თარი|ლემი}}
 [[ფაილი:ლემის დროშა.jpg|90პქ|მარცხნივ]]
-[[ლემი]] დუდიშული შონეშ [[შილა]]ს ჯოხოდ (შონურუ ზიტყვა რე დო მარგალურო „ნჯილოს" შანენს), ლემი შონეშ უგეურჯგინებუობაშ გჷმოხანტუალა რე. შილა მეშილე-მენჯილეშ დორხველობას რდჷ დო არძა ლჷმას წჷმი უნჯღვერდჷ მალიმორეფს.
+[[ლემი]] დუდიშული შონეშ [[შილა]]ს ჯოხოდჷ (შონურო ზიტყვა რე დო მარგალურო „ნჯილოს" შანენს), ლემი შონეშ უგეურჯგინებუობაშ გჷმოხანტუალა რე. შილა მეშილე-მენჯილეშ დორხველობას რდჷ დო არძა ლჷმას წჷმი უნჯღვერდჷ მალიმორეფს.
 == ლიტერატურა ==