წყარმალუ: გინორთი გინოჯინეფს შქას

ვიკიპედიაშე
დინორექ დილასჷ დინორექ ქეგიაძონუ
ჭ.რ.ვა რე რედაქტირაფაშ რეზიუმე
ჭ.რ.ვა რე რედაქტირაფაშ რეზიუმე
ღოზი 1: ღოზი 1:
[[დუნაი]] ([[ულმი]], [[გერმანია]])]]
[[ფაილი:Ulm2-midsize.jpg|მინი|წყარმალუ [[დუნაი]] ([[ულმი]], [[გერმანია]])]]
[[ფაილი:Sarek Skierffe Rapadelta.jpg|მინი|ორთაშური ნადუშ მაგალითი]]
[[ფაილი:Sarek Skierffe Rapadelta.jpg|მინი|ორთაშური ნადუშ მაგალითი]]
[[ფაილი:Fluss-inn-bei-ried.jpg|მინი|წყარმალუ ინი]]
[[ფაილი:Fluss-inn-bei-ried.jpg|მინი|წყარმალუ ინი]]

14:46, 31 მარაშინათუთა 2011-იშ ვერსია

წყარმალუ დუნაი (ულმი, გერმანია)
ორთაშური ნადუშ მაგალითი
წყარმალუ ინი
წყარმალუ პოლონეთის

წყარმალუ - წყარიშ ნადუ, ნამუთ ორთაშური კალაპოტის მეხჷრჩანს დო მუშ აუზიშ ჟიპიჯური დო დიხაშთუდოლენი გიმნაველით ირდუ.

წყარმალუეფს მენცარულო გურაფულენს დიხაუჩაშ ჰიდროლოგიაშ ართ-ართი დარგი - წყარმალუეფიშ ჰიდროლოგია.

წყარმალუს უღუ ოდუდე — აბანი, სოვრეშეთ იჭყაფუ, დო აკაკათაფუ — აბანი, სოდეთ თინა ზუღას, ტობას ვარა შხვა წყარმალუს ახოლუ. წყარმალუ, ნამუთ უოშქარუეთ აკათუ ზუღას, ტობას, ჭყენჭყის ვარა ქვიშეფს მიშმადინუ — თარი წყარმალუ რე. წყარმალუს აკათუ ნოჸველეფი.

თარი წყარმალუ მუში ნადუეფწკუმა ართო აკმოქიმინუნს წყარმალუეფიშ სისტემას. ხმელონაშ ჯიპიჯი, სოვრეშეთ წყარმალუშ სისტემა წყარს იკოროფუნს, რე წყარმაშაყარუ აუზი. თენა თუ თი წყარმალუშ სისტემაშ წყარმაშაყარუ აუზის, ნამუთ შხვა წყარმალუეფიშ სისტემეფშე გჷმორთილიე წყარგჷმართალეფით, ჯოხო წყარმალუშ აუზი.

წყარმალუ ლეხერს მიშმადინუ. ლეხერიშ ჯინც არძაშე უდაბალაშ ნოწილი რე კალაპოტი, ოდო თი თია, ნამუთ ხვალე წყარალაშ ბორჯის იფორუ წყარით — ჭალე რე. ოდუდეშ დო ნადუშ სიმაღალეეფიშ შხვაობას წყარმალუშ ლაფა ჯოხო.

წყარმალუ გარემოშ მნიშვნელუანი ელემენტეფიე: სიგინძა, სიგანე, სიტომბა, წყარიშ დონე, ხჷრჩუაშ კაპინერალა, წყარიშ დო ნატანიშ ხარჯი. რელიეფიშ ოსქვებურო არსებენს გვალაშ დო დჷკიშ წყარმალუ. გვალაშ წყარმალუ მეურს ცორქო დო ტომბა ლეხერს, გჷშმეგორუ ჩხორჩხოლი დინაფათ, კალაპოტი ჭორომამი უღუ დო ორჩქინანს წყარგიმალაფუეფს. დჷკიშ წყარმალუ განიერი, ჯგირო გამომუშავებული ლეხერს მეხჷრჩანს, კალაპოტი ღიროკილი დო ჩხვინჩხვალი უღუ, დოკინალა — ხიხა , დინაფა — წყნარი.

წყარმალუშ ხასიათი დო გოვითარაფა მებუნაფილი რე კლიმატი, რელიეფი, გეოლოგიური სტრუქტურა დო აუზიშ სიდიდაშა. კუნტახანური, სეზონური წყარმალუეფს უედეფს უძახჷნა (არაბულo Wadi). თინეფი აშაძუნა საჰარას დო მეთე კლიმატური პიჯალეფიშ რეგიონეფს. თინეფიშ კალაპოტეფი სქჷრიე, იფშაფუ ხვალე დიდი ჭვემეფიშ უკული.


დიხაუჩაშ ჟიპიჯის წყარმალუეფი ვაართმანგურო რე განოწილებური. წყარმალუეფიშ ბონდღი ფხშირი რე მირყას ლამე აკანეფს დო იმარჩხებუ ჰავაშ სისქირუეშ რდუალაშ ოსქვებურო. ტიოზის ხვალე კუნტახანური (ეპიზოდური) დო ტრანზიტული წყარმალუეფი რე. დიხაუჩაშ თარი წყარგჷმართალი კონტინენტეფიშ ჟიპიჯის ჟირი ძირითადი აუზო რთჷნს: ატლანტიკურ-არქტიკული აუზიშ წყარი აკათუ ატლანტიშ დო ოორუეშ ჸინუამი ოკიანეეფს, წყნაროკიანური აუზიშ — წყნარი დო ინდოეთიშ ოკიანეეფს. პირველი აუზიშ გიმნაველი ბრელას მეტიე, ვინდარო მაჟირაშ.

წყარმალუეფი ირდუ ჭვემაშ თჷრიშ, უგურყელური დო დიხაშთუდოლენი წყარით, წყარმალუეფიშ რდუალა ძირითადო აკოწყორილიე (მაგ., წყმ. რიონი თუდოლენს ჭვემაშ წყარით ირდუ, ჟიმოლენს — თჷრიშ დო უგურყელური წყარით). რდუალაშ მუშობურებეფიშ მეჯინათ დოდგინაფილიე წყარმალუშ წყარიშ რეჟიმიშ სუმი ძირითადი ფაზა: წყარალა — უგურყელური წყარით მარდუალი წყარმალუეფიშ ზარხულიშ ხანდარაშ, მაღალი დონეეფი, კანკალეშა თინეფიშ ძგალეფშა გინულა; წყარმოლაფა — თქორშოთ ვარა თჷრიშ ფეიკარი წირიდუათ გიშაჭანაფილი წყარმალუშ წყარიანობაშ ართი ჰალამო რდუალა; წყარციქალა — წყარიშ რგილი პერიოდის ძირითადო დიხაშთუდოლენი წყარით რდუალაშა გინულათ გოპიჯალაფირი წყარიშ დაბალი დონე დო ციქა ხარჯი (ვანარკები 10 დღა-სერიშ გოგვარგვალერს). კონიერი დო რგილი ორტყაფუშ წყარმალუეფს ახასიათენს ჸინულოვანი მოლინეფი: გაძგიფვა; სალარჩიხილი, ჸინიშულა დო შხვა.

მეტას დიდი რე წყარმალუეფიშ როლი თიიშური მეურნეობას. თინა რე ოშუმალი დო ინდუსტრიული წყარიშ მიმაჭირინაფალი, ორთაშური წყარიშ შარა, ჰიდროენერგიაშ წყუ, ჩხომეფიშ დო შხვა ორგანიზმეფიშ ოხორინალი. წყარმალუეფიშ ართი ნოწილი, ძირითადო გოვითარაფილი ქიანეფს, დანძვარებული რე. თე ქიანეფიშ თარობეფი აკმოგორუნა არძო ღარჯილს - კანონიშდუმადვალუს, სანიტარულს, ტექნიკურს, ნამდა მურკანი ვარა დუდშე გეიჩილითუანი წყარმალუეფიშ ორეწველური ნასქილადეფიშ მოხვამილაფა. წყარმალუეფი, ნამუეფით მუდგაზმარენი ქიანაშ ტერიტორიას მიხვარჩალნა (დუნაი, რაინი, კონგო) გაკინებულეფი რენა კომერციული ხვამარდეფიშ მიმაულარო. თაქ ნავიგაციაშ წესეფი დოდგინაფილიე ოერეფოშქარე აკოალებათ. წყარმალუშ ალუვიონს ფხვადუთ სასარგებლო წიაღისეულიშ (ორქო, პლატინა, ალმასი დო შხვა) ქვიშრობული საბადოეფს.


საქორთუოს გჷმმალი უდიდაში წყარმალუეფი

წყარმალუ სიგინძა (კმ) ნამ აკანს მიხვარჩალუ
1 ტკვარი * 1364 სამცხე-ჯავახეთი, დინახლენი ქართლი, თუდოლენი ქართლი
2 თერგი * 623 მცხეთა-გვალონა
3 ჭოროხი * 438 აჭარა
4 ალაზანი 351 კახეთი
5 რიონი 327 რაჭა-ლეჩხუმი-თუდოლენი შონე, იმერეთი, სამარგალო-ჟინ შონე
6 იორი 320 მცხეთა-გვალონა, კახეთი
7 ინგირწყარი 213 სამარგალო-ჟინ შონე, აფხაზეთი
8 ხრამი 201 თუდოლენი ქართლი
9 ცხენწყარი 176 რაჭა-ლეჩხუმი-თუდოლენი შონე, იმერეთი, სამარგალო-ჟინ შონე
10 ხობწყარი 150 სამარგალო-ჟინ შონე

* - წყარმალუშ დიდი თია საქორთუოშ ფარგალეფს გალე აშაძჷ.

თელქიანაშ უდიდაშ წყარმალუეფი

წყარმალუ სიგინძა (კმ) ნამ ქიანას მიხვარჩალუ̂
1 ნილოსი 6671 ბურუნდი, ტანზანია, რუანდა, უგანდა, სუდანი, ეგვიპტე
2 ამაზონი 6280 პერუ, კოლუმბია, ბრაზილია
3 მისისიპი * 5970 აშშ
4 იანძი 5800 ჩინეთი
5 ობი * 5410 ჩინეთი, ყაზახეთი, რუსეთი
6 ხუანხე 4845 ჩინეთი
7 მეკონგი 4500 ჩინეთი, ბირმა, ლაოსი, ტაილანდი, კამბოჯა, ვიეტნამი
8 ამური * 4416 მონღოლეთი, რუსეთი, ჩინეთი
9 ლენა 4400 რუსეთი
10 კონგო 4374 კონგო-კინშასა, კონგო-ბრაზავილი, ანგოლა

* - წყარმალუეფიშ სიგინძეფი ძირაფილიე ნადუეფამო.83%90%E1%83%9A%E1%83%A3&action=edit