სამარგალო: გინორთი გინოჯინეფს შქას

ვიკიპედიაშე
დინორექ დილასჷ დინორექ ქეგიაძონუ
ჭ.რ. r2.7.1) (ბოტის დამატება: fr:Mingrélie
ღოზი 407: ღოზი 407:
[[et:Samegrelo]]
[[et:Samegrelo]]
[[fi:Samegrelo]]
[[fi:Samegrelo]]
[[fr:Mingrélie]]
[[he:סמגרלו]]
[[he:סמגרלו]]
[[hu:Mingrélia]]
[[hu:Mingrélia]]

15:52, 15 ღურთუთა 2012-იშ ვერსია

სამარგალო
სამარგალო
ქიანა საქორთუო
რეგიონი სამარგალო-ჟინ შონე
ფართობი 4400 კმ²
მახორობა 451852 (2002) კოჩი
კოორდინატეფი დასაზუსტებელი რე

სამარგალო (ქორთ. სამეგრელო) ბჟადაალ საქორთუოშ ისტორიულ-გეოგრაფიული აკანი. აშაძჷ წყარმაალ რიონს, ცხენიშწყარს, ინგირს დო უჩა ზუღა შქას. ჯოხოდვალა მოურს ისტორიული აკანიშ, ეგრისიშ ომაფეშე. ქორთული ჭარილობათ წყუეფს მაართათ იშინუაფუ XII ოშწანურაშე. დუდშე სამარგალოშ ჯოხო გომანგაფილი რდჷ თელი ბჟადაალ საქორთუოშ ჯოხოწკჷმა (მუჭოთ აფხაზეთი დო იმერეთი). XIII-XV ოშწანურეფშე ტერმინი ჯოხო ხვალე ქორთუეფიშ ეთნოგრაფიული ბუნათ - მარგალეფით დოხორინელ აკანს წყარმალ ფსირცხას დო ცხენიშწყარ შქას. ცენტრალური ნოღა რე ზუგდიდი. გვიან შქა ოშწანურეფს თე ტერიტორიას დირსხუ ოდიშიშ სათაროქ. XIX ოშწანურაშ მაართა გვერდიშე კჷნე რჩქინდუ ჯოხოდვალა „სამარგალო.“XVII ოშწანურაშ მაართა გვერდის აფხაზი ფეოდალეფიშ მონჯირაშ გეშა, სამარგალოშ სამძღოქ დიო წყარმალ კელასურშა, უკული ღალიძგაშა, ეკონიას ინგირშა გინილჷ. ამდღარი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დორთუალათ სამარგალო მიშურს სამარგალო-ჟინ შონეშ ადმინისტრაციულ აკანშა დო იკათუანს ნოღა ფუთიშ, ზუგდიდიშ, მარტვილიშ, სენაკიშ, ჩხოროწყუშ, წალნჯიხაშ დო ხობიშ მუნიციპალიტეტეფიშ ტერიტორიეფს.

თანჯეფი

წყარმალუ ინგირიშ ლეხერი

სამარგალო ბჟადალ საქორთუოშ ცენტრალურ ნართის (ნოწილს) მილარე. მუშ ბჟადალ თანჯა უჩა ზუღაშპიჯის მეჸუნს. ოორუე თანჯა დიო წყარმალ ინგირს მეჸუნს, მუშ ნადუშე ოფუტე ფახულანშა, უკული წყარმალ ერწყარიშ აუზის დო ოხაჩქუშ მასივს გინმუურს. თე მასივიშ ოორუეშე სამარგალოშ სამძღოეფშა მუშურს წყარმალ საკალმახოშ, ბერზუგაბიშ, ჩხიანიშ, გვალათონაშ, მანდიაშ დო – ჭალეშ (ინგირიშ მარძგვანი ნადუ) მასივეფი, ნამუეფით კოდორიშ ქჷნდჷრიშ თხემური ზოლიშ ობჟათე ძგას ეჩიხილი აკიბაშ მასივიშ ბჟაეიოლ ფერდის იდვალუაფუნა. წყარმალ მალთაყვაშ ნადუშ უკული თანჯა წყარმალ ინგირიშ ლეხერიშ მარძგვანი სუკის მეჸუნს დო ეშმუურს ადიშიშ ქჷნდჷრიშ თარი წყარგჷმართალიშ თხემშა, ნამუთ დახე 50 კილომეტრიშ სიგჷნძას სამარგალოშ ტერიტორიას შონეშე გჷშმართჷნს. თაურეშე თანჯა წყარმალეფიშ, ტეხირიშ დო ცხენიშწყარიშ წყარიშგჷმართალს მეჸუნს. თეშ უკული თანჯა წყარმალეფიშ აბაშაწყარიშ დო საწისქვილეშ წყარგჷმართლას მეჸუნს. ოფუტე ხიდიშე სამარგალოშ თანჯა მიკმურთანს ობჟათეშა დო ცხენიშწყარიშ მარძგვან წყარპიჯის მეჸუნს. წყარმალ ცხენიწყარიშ ნადუწკჷმა სამარგალოშ თანჯა მიკმურთანს ბჟადალშე დო მეხოლაფირო 12 კილომეტრიშ სიგჷნძას წყარმალ რიონიშ მარძგვან წყარპიჯის მეჸუნს, უკული გინუურს რიონიშ კვარჩხან წყარპიჯიშა დო წყარმალ ფიჩორიშ კალაპოტის მეურე, თე ეკონიაშ პალიასტომიშ ტობაშა კათაფაშა.

ისტორია

განათლება

მარტვილიშ მონასტერი

მაართა ოგურაფუქ (ოშურიელე) სამარგალოს 1830 წანას ლევან V-შ ბორჯის დირსხუუ მარტვილს.XIX ოშწანურაშე ქორთუ კათას გურაფაქ ქჷმაჸუმენჷ. დუდშე სკოლეფქ მონასტერეფწკჷმა გორჩქინდ, უკული რუსეთიშ თარობას განწყჷმალქ აჸუ დაჭყაფუ ოგურაფუეფქ. სამარგალოშ ოგანმანათლებლო პროცესიშ გოვითარაფაშა დიდი თია მიშეღ 1879 წანას დორსხუაფილ ქორთუეფ შქას ჭარუა-კითხირიშ გჷმაფაჩალი ჯარალუაქ, ნამუეფიშ დუდალათ ოკათე სკოლეფქ იჸუ გონწყჷმილქ. სამარგალოშ დახე არძა ოფუტეს ფუნქციონირენდ დაჭყაფუ სკოლა, მუქჷთ მახორობაშ კულტურული დონეშ ეკინას დიდო შეუნწყუ ხე.

XX ოშწანურაშ დაჭყაფუს რეგიონს რდჷ 179 სკოლა. ოგანმანათებლო ცენტრი რდჷ ფუთი, სოდეთ რდჷ გიმნაზიეფი, შხვადოშხვა ოგურაფუეფი, ნოღაშ ბიბლიოთეკა.

სხუნუეფიშ ხეშუულობაშ მოულაშ უკული გიინწყჷ ახალი სკოლეფქ. 1957 წანაშ დაჭყაფუშო სამარგალოს მოქმედენდჷ 379 სკოლა, 63.5 ანთასი მაგურაფუთ დო 5.8 ანთასი მაგურაფალით. 1970 წანას რდჷ 422 სკოლა, 83.8 ანთასი მაგურაფუთ დო 8.9 ანთასი მაგურაფალით. 70–80-ამ წანეფს შხვადოშხვა სოციალური დო ოგანმანათლებლე პროცესიშ გეშა სკოლეფიშ დო მაგურაფუეფიშ მუდანობაქ მირკჷ. სამარგალოს 1985 წანას 401 სკოლა დო 70.4 ანთასი მაგურაფუ ირიცხუუდ, 1990 წანას - 383 სკოლა დო 66.8 ანთასი მაგურაფუ.

ხელობუა

სამარგალო
სენაკიშ თეატრი
ზუგდიდიშ დრამატული თეატრი

სამარგალოს თეატრიშ ისტორია XIX ოშწანურას ეჭოფუნს ოდუდეს. ზუგდიდის მაართა სპექტაკლი 1869 წანას დოდგჷ ჭარუ ანტონ ფურცელაძექ. 1907–1908 წანეფს დორსხუაფილ დრამაშ ქართას (ქართა - წრე ქორთ.) 125 სცენაშმოჸოროფე ოკათჷდ. 1932 წანას მაართა სპექტაფლეფ დოდგჷ უკვე პროფესიონალური დრამატული თეატრიშ რანგიშა ეშაჸონაფილ კოლექტივქ. 1959 წანაშე ზუგდიდიშ თეატრი შალვა დადიანიშ ჯოხოს ატარენს.

სამარგალოს, თეატრალური რინაშ ცენტრი რდჷ ნოღა ფუთი, სოდეთ 1925 წანას იუზა ზარდალიშვილიშ ხემანჯღვერობათ თეატრიქ დირსხუ. 1963 წანაშე თეატრი ვალერიან გუნიაშ ჯოხოს ატარენს. საინტერესო სპექტაკლეფი იდგჷმუუდჷ სენაკის ხოლო, სოდეთ ართ ბორჯის სპექტაკლეფს მონაწილენდჷ ქორთული თეატრიშ დიდორსანტი აკაკი ხორავა.

სხუნუეფიშ პერიოდეფს სამარგალოს ფართას რდჷ გოვითარაფილი ხანტობური შემოქმენდალა, ირსხუაფუდუ ხანტობური კოლექტივეფი მუსიკალური, თეატრალური, ქორეოგრაფიული, სახვითი, სახვითი დო გჷმორინაფადი ხელობუაშ ჟანრეფს, სოდეთ აკოკათინელი რდეს შხვადოშხვა პროფესიაშ დო ასაკიშ ადამიერეფი. გჷშაკერძაფილო დიდ როლს ლაჸაფენდუ სამარგალოშ მახორუეფიშ კულტურულ რინას შხვადოშხვა ანსამბლეფი, ნამუეფით მუჭოთ რაიონულ ცენტრეფს, თაშ ბრელ ოფუტეს ხოლო.

ტურიზმი

კურორტეფი
კურორტი პროფილი სიმაღალა
ზუღაშ დ.(მ)
1 ანაკლია კლიმატური 3
2 მენჯი ბალნეოლოგიური 150
3 ცეში ბალნეოლოგიური 150
4 სქური ბალნეოლოგიური 480
5 ნოქალაქევი ბალნეოლოგიური 150
6 ლებარდე კლიმატური 1600


ოკურორტე აბანეფი
ოკურორტე აბანი პროფილი სიმაღალა
ზუღაშ დ.(მ)
7 ყულევი ბალნეოლოგიური 3
8 ქვალონი ბალნეოლოგიური 20
9 ხორგა ბალნეოლოგიური 15
10 ბია ბალნეოლოგიური 50
11 ლუგელა ბალნეოლოგიური 290
12 ჭკადუაში ბალნეოკლ. 300
13 ურთა კლიმატური 130
14 ჯიხაშკარი კლიმატური 250
15 წალენჯიხა კლიმატური 300
16 მუხური კლიმატური 270
17 ოხარჩუე კლიმატური 1350
18 ტოკონაში კლიმატური 1100


სამარგალოშ ტურისტული პოტენციალი წჷმორინაფილი რე კლიმატურ–ოკურორტე (გვალაშ, ზუღაშ ჰავა), პლაჟურ–ოკურორტე (ზუღაშ წყარი, ქვიშა), ჰიდრომინერალური (თერმული დო მინერალური წყუეფი) რესურსეფით. თენეფიშ ბაზას სხუნუეფიშ პერიოდის გოვითარაფილი რდჷ ოკურორტე მეურნეობა, ნამუთ გოვითარაფაშ დონეთ კჷნასქიდუდჷ აფხაზეთიშ, აჭარაშ დო ბორჯომ–ბაკურიანიშ ოკურორტე რაიონეფს.

ჰავა

ინგირჰესი

სამარგალო ბჟადალ საქორთუოშ თელ ტერიტორიაწკჷმა ართო ზუღაშ ლამე სუბტრპიკულ ჰავაშ ზონას რე. რზენიშ დო სუკეფიშ ზოლი გჷშმეგორუ ლამე ტჷბუ ჰავათ, უთჷრე ზოთონჯით დო ჩხე ზარხულით. მუში ოშქარი დო ლაკადაშ აბანეფი გჷშეგორუ ზომიერო რგილი დო რგილი ჰავათ, თჷრამი ზოთონჯით დო კუნტახანამი ზარხულით.

ჰიდროლოგია

სამარგალო წყარეფიშ ობიექტეფიშ მიარეობათ დო ბრელფერობუათ გჷშეგორუ. თაქ ბრელი რე წყარმალეფი, ონტყოლაშეეფი დო წყუეფი. ნორკებო რე ტობეფი დო უგურყელეფი.

წყარმალუეფი

ტეხირი

სამარგალოშ ტერიტორია გჷშეგორუ წყარმალუეფიშ ჰიდროლოგიური რშვილეფიშ ჯგირი გოვითარაფათ. სამარგალოს რე 2441 დიდი დო ჭიჭე წყარმალი, ნამუეფიშ ოართე სიგჷნძა რე 5191 კილომეტრი. თენეფიშ თიაშა მოურს საქორთუოშ წყარმალეფიშ ოართე მუდანობაშ 9.3‰ დო ოართე სიგჷნძაშ 7.6‰. არძაშე უგჷნძაში რე ხობწყარი, ნამუშ სიგჷნძა 150 კილომეტრი რე დო მაამშვა წყარმალი რე საქორთუოს დიდ წყარმალეფ შქას. ხობწყარი აკმოდირთუ 1485 ნადუშე.

მაჟირა აბანს რე ტეხირი, მასუმას რე აბაშაწყარი. შხვა დიდი წყარმალეფი რე ინგირი, ცხენიშწყარი დო რიონი, ნამუეფიშ სიგჷნძა სამარგალოშ ტერიტორიას რე 94, 44 დო 99 კმ–ეფი.


წყარმალუეფი

წყარმალუ სიგრჷძა (კმ) ფართობი (კმ2) ნადუეფიშ მუდანობა ნადუეფიშ საართო სიგნჷძა(კმ) რშვილიშ მეჭედალა (კმ/კმ2)
მაგანა 24 141 44 96 0.85
ჯუმი 61 379 231 377 1.16
ჩხოუში 41 119 110 161 1.78
ჭურია 11 296 154 606 2.08
ხობწყარი 150 1340 1037 1485 1.22
წენწყარი 63 315 332 521 1.81
ოჩხომური 47 159 147 203 1.57
ცჷი 60 229 137 236 1.30
ტეხირი 101 1040 502 946 1.01
აბაშაწყარი 66 370 125 288 1.00
ნოღელა 59 130 41 104 1.25
ზანა 42 70 64 86 1.83

ტობეფი

სამარგალოშ ტერიტორიას გვალო 13 ტობა რე. თინეფიშ აუზეფიშ ოართე ფართობი 553 კილომეტრი რე, წყარიშ სარკეშ ფართობი 19.4 კილომეტრი.


ტობა სიმაღალა (მ) სარკეშ ფართობი (კმ2) უდიდაში სიტომბა მოცულობა (მლნ მ2)
პალიასტომი –0.3 18.2 3.2 52.0
ფართო წყარო –0.3 0.27 3.5 4.41
ტობავარჩხილი 2650 0.21 35.0 3.31
დიდი ტობა ვარჩხი 2300 0.02 5.6 0.05
ჩიპსთა ვარჩხი 2207 0.03 5.8 0.08

ლიტერატურა

  • ელიავა, გივი, ეთნოგრაფიული სამეგრელო: (ალბომი) / [რედ.: პ. კირთაძე] ; მარტვილის სარაიონთაშორისო სამხარეთმცოდნეო მუზეუმი - მარტვილი, 1989.
  • სამეგრელო: კოლხეთი, ოდიში : (არქეოლოგიის, ენათმეცნიერების, ისტორიის, ხუროთმოძღვრებისა და ეთნოლოგიის ნარკვევები) / ილია ანთელავას საერთო რედ. ; საქ. მეცნ. აკად., სამეგრელოს სამხ. სამეც. ცენტრი - თბ.; ზუგდიდი : ინტელექტი, 1999.
  • ელიავა, გივი: ალბომი პატრიარქატიდან მომდინარე გვართა (გვარ-სახელთა) ამოსავალი ძირებისა, პატრონიმიის თანმიმდევრობით, სამეგრელოს მასალების შუქზე / [რედ.: დ. ელიავა] ; მარტვილის სარაიონთაშორისო სამხარეთმცოდნეო ეროვნ. მუზეუმი - მარტვილი ; ქუთაისი, 1998.
  • მაკალათია, სერგი: სამეგრელოს ისტორია და ეთნოგრაფია [ნაწ. 1] თბ. : უფლისციხე, 1992.
  • ელიავა, გივი, სამეგრელო ჩემს თვალსაწიერში / [რედ.: ილია ტაბაღუა ; მხატვ.: თამარ თაყაიშვილი] (ნაწ. 1) - თბ., 1996.
  • ტუღუში, აბესალომ: სამეგრელოს სამთავროს ისტორია : (მოკლე კურსი) / თსუ-ს ზუგდიდის ფილიალი ; [რედ.: გონელი არახამია] - ზუგდიდი, 1999.

გალერეა

წალენჯიხა:

ზუგდიდი:

სენაკი

ქოძირით თაშნეშე