წყარმალუ: გინორთი გინოჯინეფს შქას
ვა რე რედაქტირაფაშ რეზიუმე |
ვა რე რედაქტირაფაშ რეზიუმე |
||
ღოზი 37: | ღოზი 37: | ||
|[[ტკვარი]] * |
|[[ტკვარი]] * |
||
|align="right"|1364 |
|align="right"|1364 |
||
|[[სამცხე-ჯავახეთიშ აკანი|სამცხე-ჯავახეთი]], [[ |
|[[სამცხე-ჯავახეთიშ აკანი|სამცხე-ჯავახეთი]], [[დინოხოლენი ქართლიშ აკანი|დინოხოლენი ქართლი]], [[თუდოლენი ქართლიშ აკანი|თუდოლენი ქართლი]] |
||
|- bgcolor=#F7F5D3 |
|- bgcolor=#F7F5D3 |
14:06, 18 მესი 2012-იშ ვერსია
წყარმალუ — წყარიშ ნადუ, ნამუთ ორთაშობური კალაპოტის მეხჷრჩანს დო მუშ აუზიშ ჟიდოხური დო დიხაშთუდოლენი გიმნაველით ირდუ.
წყარმალუეფს მენცარულო გურაფულენს დიხაუჩაშ ჰიდროლოგიაშ ართ-ართი დარგი - წყარმალუეფიშ ჰიდროლოგია.
წყარმალუს უღუ ოდუდე — აბანი, სოვრეშეთ იჭყაფუ, დო აკაკათაფუ — აბანი, სოდეთ თინა ზუღას, ტობას ვარა შხვა წყარმალუს ახოლუ. წყარმალუ, ნამუთ უოშქარუეთ აკათუ ზუღას, ტობას, ჭყენჭყის ვარა ქვიშეფს მიშმადინუ — თარი წყარმალუ რე. წყარმალუს აკათუ ნოჸელეფი.
თარი წყარმალუ მუში ნადუეფწკჷმა ართო აკმოქიმინჷნს წყარმალუეფიშ სისტემას. სქირონაშ ჯიდოხი, სოვრეშეთ წყარმალუშ სისტემა წყარს ეკოროფუნს, რე წყარმაშაყარუ აუზი. თენა თუ თი წყარმალუშ სისტემაშ წყარმაშაყარუ აუზის, ნამუთ შხვა წყარმალუეფიშ სისტემეფშე გჷმორთილიე წყარგჷმართალეფით, ჯოხო წყარმალუშ აუზი.
წყარმალუ ლეხერს მიშმადინუ. ლეხერიშ ჯინც არძაშე უდაბალაშ ნორთი რე კალაპოტი, ოდო თი თია, ნამუთ ხვალე წყარალაშ ბორჯის იფორუ წყარით — ჭალე რე. ოდუდეშ დო ნადუშ სიმაღალეეფიშ შხვაობას წყარმალუშ ლაფა ჯოხო.
წყარმალუ გარემოშ შანულამი ელემენტეფიე: სიგინძა, სიგანა, სიტომბა, წყარიშ დონე, ხჷრჩუაშ კაპინერალა, წყარიშ დო ნატანიშ ხარჯი. რელიეფიშ ოსქვებურო არსებენს გვალაშ დო დჷკიშ წყარმალუ. გვალაშ წყარმალუ მეურს ცორქო დო ტომბა ლეხერს, გჷშმეგორუ ჩხორჩხოლი დინაფათ, კალაპოტი ჭორომამი უღუ დო ორჩქინანს წყარგიმალაფუეფს. დჷკიშ წყარმალუ განიერი, ჯგირო გამომუშავებული ლეხერს მეხჷრჩანს, კალაპოტი ღიროკილი დო ჩხვინჩხვალი უღუ, დოკინალა — ხიხა , დინაფა — წყჷნარი.
წყარმალუშ ხასიათი დო გოვითარაფა მებუნაფილი რე კლიმატი, რელიეფი, გეოლოგიური სტრუქტურა დო აუზიშ სიდიდაშა. კუნტახანური, სეზონური წყარმალუეფს უედეფს უძახჷნა (არაბულო Wadi). თინეფი აშაძუნა საჰარას დო მეთე კლიმატური პიჯალეფიშ რეგიონეფს. თინეფიშ კალაპოტეფი სქჷრიე, იფშაფუ ხვალე დიდი ჭვემეფიშ უკული.
დიხაუჩაშ ჟიდოხის წყარმალუეფი ვაართმანგურო რე გორთილი. წყარმალუეფიშ რშვილი ფხშირი რე მირყას ლამე აკანეფს დო იმარჩხებუ ჰავაშ სისქირუეშ რდუალაშ ოსქვებურო. ტიოზის ხვალე კუნტახანური (ეპიზოდური) დო ტრანზიტული წყარმალუეფი რე. დიხაუჩაშ თარი წყარგჷმართალი კონტინენტეფიშ ჟიდოხის ჟირ დუდ აუზო რთჷნს: ატლანტიკურ-არქტიკული აუზიშ წყარი აკათუ ატლანტიშ დო ოორუეშ ჸინუამ ოკიანეეფს, წყნაროკიანური აუზიშ — წყნარი დო ინდოეთიშ ოკიანეეფს. პირველი აუზიშ გიმნაველი ბრელით მეტიე, ვინდარო მაჟირაშ.
წყარმალუეფი ირდუ ჭვემაშ თჷრიშ, უგურყელური დო დიხაშთუდოლენი წყარით, წყარმალუეფიშ რდუალა უმოსო აკოწყორილიე (მაგ., წყმ. რიონი თუდოლენს ჭვემაშ წყარით ირდუ, ჟიმოლენს — თჷრიშ დო უგურყელური წყარით). რდუალაშ მუშობურებეფიშ მეჯინათ დოდგინაფილიე წყარმალუშ წყარიშ რეჟიმიშ სუმი დუდი ფაზა: წყარალა — უგურყელური წყარით მარდუალი წყარმალუეფიშ ზარხულიშ ხანდარაშ, მაღალი დონეეფი, კანკალეშა თინეფიშ ძგალეფშა გინულა; წყარმოლაფა — თქორშოთ ვარა თჷრიშ ფეიკარი წირიდუათ გიშაჭანაფილი წყარმალუშ წყარიანობაშ ართი ჰალამო რდუალა; წყარმორჩილობა — წყარიშ რგილი პერიოდის უმოსო დიხაშთუდონი წყარით რდუალაშა გინულათ გოპიჯალაფირი წყარიშ დაბალი დონე დო ციქა ხარჯი (ვანარკები 10 დღა-სერიშ გოგვარგვალერს). კონიერი დო რგილი ორტყაფუშ წყარმალუეფს ახასიათენს ჸინუამი მოლინეფი: გაძგიფვა; სალარჩიხილი, ჸინიშულა დო შხვა.
მეტას დიდი რე წყარმალუეფიშ როლი ოკათაშური მეურნობას. თინა რე ოშუმალი დო ინდუსტრიული წყარიშ მიმაჭირინაფალი, ორთაშობური წყარიშ შარა, ჰიდროენერგიაშ წყუ, ჩხომეფიშ დო შხვა ორგანიზმეფიშ ოხორინალი. წყარმალუეფიშ ართი ნორთი, უმოსო გოვითარაფილ ქიანეფს, დანძვარებული რე. თე ქიანეფიშ თარობეფი აკმოგორუნა არძო ღარჯილს - კანონიშდუმადვალუს, სანიტარულს, ტექნიკურს, ნამდა მურკანი ვარა დუდშე გეიჩილითუანი წყარმალუეფიშ ორეწუალე ნოსქილედეფიშ მოხვამილაფა. წყარმალუეფი, ნამუეფით მუდგაზმარენი ქიანაშ ტერიტორიას მიხვარჩალნა (დუნაი, რაინი, კონგო) გაკინებულეფი რენა კომერციული ხვამარდეფიშ მიმაულარო. თაქ ნავიგაციაშ წესეფი დოდგინაფილიე ოერეფოშქარე აკოალებათ. წყარმალუშ ალუვიონს ფხვადუთ სასარგებლო დინოხურიშიშ (ორქო, პლატინა, ალმასი დო შხვა) ქვიშრობული საბადოეფს.
საქორთუოს გჷმმალი უდიდაში წყარმალუეფი
წყარმალუ | სიგინძა (კმ) | ნამ აკანს მიხვარჩალუ | |
1 | ტკვარი * | 1364 | სამცხე-ჯავახეთი, დინოხოლენი ქართლი, თუდოლენი ქართლი |
2 | თერგი * | 623 | მცხეთა-გვალონა |
3 | ჭოროხი * | 438 | აჭარა |
4 | ალაზანი | 351 | კახეთი |
5 | რიონი | 327 | რაჭა-ლეჩხუმი-თუდოლენი შონე, იმერეთი, სამარგალო-ჟინ შონე |
6 | იორი | 320 | მცხეთა-გვალონა, კახეთი |
7 | ინგირწყარი | 213 | სამარგალო-ჟინ შონე, აფხაზეთი |
8 | ხრამი | 201 | თუდოლენი ქართლი |
9 | ცხენწყარი | 176 | რაჭა-ლეჩხუმი-თუდოლენი შონე, იმერეთი, სამარგალო-ჟინ შონე |
10 | ხობწყარი | 150 | სამარგალო-ჟინ შონე |
* - წყარმალუშ დიდი თია საქორთუოშ ფარგალეფს გალე აშაძჷ.
თელქიანაშ უდიდაშ წყარმალუეფი
წყარმალუ | სიგინძა (კმ) | ნამ ქიანას მიხვარჩალუ̂ | |
1 | ნილოსი | 6671 | ბურუნდი, ტანზანია, რუანდა, უგანდა, სუდანი, ეგვიპტე |
2 | ამაზონი | 6280 | პერუ, კოლუმბია, ბრაზილია |
3 | მისისიპი * | 5970 | აშშ |
4 | იანძი | 5800 | ჩინეთი |
5 | ობი * | 5410 | ჩინეთი, ყაზახეთი, რუსეთი |
6 | ხუანხე | 4845 | ჩინეთი |
7 | მეკონგი | 4500 | ჩინეთი, ბირმა, ლაოსი, ტაილანდი, კამბოჯა, ვიეტნამი |
8 | ამური * | 4416 | მონღოლეთი, რუსეთი, ჩინეთი |
9 | ლენა | 4400 | რუსეთი |
10 | კონგო | 4374 | კონგო-კინშასა, კონგო-ბრაზავილი, ანგოლა |
* - წყარმალუეფიშ სიგინძეფი ძირაფილიე ნადუეფამო.