ფედერაციული სახენწჷფო
ფედერაცია (ლათ. - foederātiō — გოართოიანაფა, რსხუ) — სახენწჷფო მონწყუალაშ ფორმა, მუჟამსჷთ ფედერაციული სახენწჷფოშ ნორთი სახენწჷფობური წჷმნარსხუა რე, ნამუსჷთ იურიდიულო გოხურგილი პოლიტიკური ზოხორინალა უღუ.
ფედერაციაშ აკმადგინალი ნორთეფი - თენეფი მუშებური სახენწჷფობური წუმნარსხუეფი რე, ნამუთ ჯოხოიდვალუაფუ მუჭოთ ფედერაციაშ სუბიექტეფი, ფედერაციაშ ტერიტორია აკმოდირთუ თიშ სუბიექტეფიშ ტერიტორიეფშე.
ფედერაციული სახენწჷფოშ თარი შანეფი[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
ფედერაციულ სახენწჷფოს, უნიტარულშე გოშხვეებათ, თარობაშ უმაღალაშ ორგანოეფიშ ჟირი სისტემა უღუ (ფედერალური დო ფედერაციაშ სუბიექტეფიშ). ფედერაციაშ სუბიექტეფს, ფედერალური კონსტიტუციაწჷკმა ართო, დჷმარსხუაფალი ხასიათიშ მუშ ნორმატიულ-სამართალებური აქტეფიშ, წესდვალუეფიშ დო თარი კანონეფიშ გიშაშქუმალა შეულებუნა). თენეფს რეგიონალური კანონეფიშ გიშაშქუმალაშ ნება უღჷნა. ხშირას, ფედერაციაშ სუბიექტეფს მუშ ომაღალობა ინსტიტუტი, ნანანოღა, გერბი დო სახენწჷფოშ კონსტიტუციურ-სამართლებური სტატუსიშ შხვა ელემენტეფი უღჷნა, სახენწჷფობური სუვერენიტეტიშ მოხ.
თეწჷკმა ართო ფედერაციაშ სუბიექტის ოერეფშქაშე ურთართობეფიშ სუბიექტი ვეშულებუ რდასჷნ, ფედერაციაშე (სეცესიათ) გიშულაშ უმუშო. ფედერაციაშ სუბიექტეფს შილებე შხვადოშხვა ჯოხოდვალუეფი უღუდანინ, ნამუთ, მუჭოთ წესი, გიხურგუ ისტორიული დო სამართალებური ფაქტორეფით: შტატეფი, პროვინციეფი, აკანეფი, რესპუბლიკეფი, დიხეფი დო ფედერალური დიხეფი (მუჭოთ გერმანიას დო ავსტრიასიე) დო შხვა. ფედერაცია იშხვავებუ კონფედერაციაშე, ნამუთ სუვერენული სახენწჷფოშ ოერეფშქაშე-სამართალებურ კათუაშე აკმოდირთუ.
ფედერაციაშ სახეეფი[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
ფედერაციული სახენწჷფოშ სუბიექტეფიშ კონსტიტუციურ-სამართალებური სტატუსით გიშმართუნა:
სიმეტრიული ფედერაციეფიშ სუბიექტეფს, ართნერი კონსტიტუციურ-სამართლებური სტატუსი უღუნა(მაგალთო, ეთიოპიაშ ფედერაციული დემოკრატიული რესპუბლიკა, ამერიკაშ აკოართაფილი შტატეფი), ასიმეტრიულეფს — ფედერაციაშ სუბიექტეფიშ კონსტიტუციურ-სამართალებური სტატუსი იშხვეებუ (მაგალითო, ინდოეთიშ რესპუბლიკა, ბრაზილიაშ ფედერაციული რესპუბლიკა).
ფედერაციაშ ფორმირაფაშ მუშობურობათ გიმირთუ:
- ტერიტორიული
- ერუანული (ნაციონალური)
- ნაკათეფი (კომბინირებული)
ტერიტორიული ფედერაციაშ ფორმირაფას გიმირინუაფუ ტერიტორიული გეოგრაფიული შანი (მაგალითო ამერიკაშ აკოართაფილი შტატეფი, გერმანია), ერუანულ (ნაციონალურ) ფედერაციეფს — ნაციონალური (ერუანული) შანით (მაგალითო რინელი ფედერაციეფი ჩეხოსლოვაკია, იუგოსლვია). ნაკათეფი ფედერაცია იფორმირებუ ჟი შინელი შანეფით (მაგალითო რუსეთი).
ფედერაცია დორსხუაფაშ მეჯინათ ირთუ გეჸვენჯი კატეგორიეფით:
- აპიჯალათ
- კონსტიტუციათ
კონსტიტუციური ფედერაციეფი შხირას დითმირსხუაფუნა წიმი რინელი უნიტარული სახენწჷფოეფიშ ბაზას (კანკალეშა იმპერიაშე). თეჯგურა ფედერაციეფიშ კონსტიტუციეფს, მუჭოთ წესი, წიმი დინოჭარილიე ქიანაშ ტერიტორიული თელუანობაშ პრინციპი დო ფედერაციაშ სუბიექტეფს, სახენწჷფოშ ეკოდგინალუაშე გიშულაშ დუდიშალა ვაუღუნა (მაგალთო გერმანია, ბრაზილია, რუსეთი).
აპიჯალური ფედერაცია დითმირსხუაფუ, წიმი ზოხორინელი სახენწჷფოეფიშ ართო გოართოიანაფაშ შედეგო, თე ღანკით გოართოიანაფაშ აპიჯალას მუთმაჭარუაფუ ხე. თეჯგურა აპიჯალას შილებე მიშაჭარუდასჷნ, თეჯგურა ფედერაციაშა სახენწჷფოეფიშ მიშულაშ (მაგალთო, კონსტიტუციას ) დო გიშულაშ (სეცესია) ნებეფი.
ცენტრალიზაციაშ ხარისხი:
„ლიბუ ფედერაცია“[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
„ლიბუ ფედერაცია“ — ფედერაცია, ნამუშ სუბიექტეფს სეცესიაშ ნება უღუნა. ლიბუ ფედერაციაშ სუბიექტეფს, კინ მუნეფი რდანი ფედერაცია თიშ ნება უღჷნა (თეჯგურა სუბიექტეფი რე ბოსნია დო ჰერცეგოვინაშ ფედერაციას).
ასეიანი ფედერაციული სახენწჷფოეფი[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
- რუსეთიშ ფედერაცია
- ავსტრიაშ რესპუბლიკა
- გერმანიაშ ფედერაციული რესპუბლიკა
- შვეიცარიაშ კონფედერაცია
- ბოსნია დო ჰერცეგოვინა
- ბელგიაშ ომაფე
- პაკისტანიშ ისლამური რესპუბლიკა
- მალაიზია
- არაბეფიშ გოართოიანაფილი საამიროეფი
- ინდოეთიშ რესპუბლიკა
- ერაყიშ რესპუბლიკა
- ნეპალიშ ფედერაციული დემოკრატიული რესპუბლიკა
- სუდანი
- კომორეფიშ რსხუ
- ეთიოპიაშ ფედერაციული დემოკრატიული რესპუბლიკა
- ნიგერიაშ ფედერაციული რესპუბლიკა
- ობჟათე სუდანი
- სომალი
- არგენტინაშ რესპუბლიკა
- ვენესუელაშ ბოლივარიანული რესპუბლიკა
- კანადა
- მექსიკაშ აკოართაფილი შტატეფი
- ამერიკაშ აკოართაფილი შტატეფი
- ბრაზილიაშ ფედერაციული რესპუბლიკა
- სენტ-კიტსი დო ნევისიშ ფედერაცია
რინელი ფედერაციული სახენწჷფოეფი[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
ევროპა[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
- ესპანეთიშ ფედერაციული რესპუბლიკა (1873—1874)
- სხუნუეფიშ სოცილისტური რესპუბლიკეფიშ რსხუ (1922—1991)
- იუგოსლავიაშ სოციალისტური ფედერაციული რესპუბლიკა (1945—1992), იუგოსლავიაშ ორსხუე რესპუბლიკა (1992—2003), სერბეთიშ დო ჩერნოგორიაშ სახენწჷფო რსხუ (2003—2006)
- ჩეხოსლოვაკიაშ სოციალისტური რესპუბლიკა (1968—1990), მოგვიანაფათ — ჩეხურსლოვაკური ფედერაციული რესპუბლიკა (1990—1992) დო ჩეხეთიშ დო სლოვაკეთიშ ფედერაციული რესპუბლიკა (1992)
- გერმანიაშ იმპერია
აზია[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
- მალაიზიაშ ფედერაციული შტატეფი (1896—1946)
- მალაიზიაშ კათუა (1946—1948)
- მალაიზიაშ ფედერაცია (1948—1963)
- ინდონეზიაშ აკოართაფილი შტატეფი (1949—1950)
- ობჟათე არაბეთიშ ფედერაცია (1962—1967)
- ობჟათე კავკაციაშ სოციალისტური ფედერაციული სხუნუეფიშ რესპუბლიკა (ობჟათე კავკაციაშ ფედერაცია) (1922—1936)
აფრიკა[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
- საფრანგეთიშ ბჟადალი აფრიკა (1904—1958)
- საფრანგეთიშ ეკვატორიული აფრიკა (1910—1960)
- ლიბიაშ გოართოიანაფილი ომაფე (1951—1963)
- როდეზიაშ დო ნიასალენდაშ ფედერაცია (1953—1963)
- გოართოიანაფილი არაბული რესპუბლიკა (გარ, 1958—1971)
- მალიშ ფედერაცია (1959—1960)
- კამერუნიშ ფედერაციული რესპუბლიკა (1961—1972)
- უგანდა (1962—1967)
- კონგოშ დემოკრატიული რესპუბლიკა (1960 - 1971)
- ტანზანიაშ გოართოიანაფილი რესპუბლიკა
ამერიკა[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
- ინკეფიშ იმპერია (1197—1572)
- ცენტრალური ამერიკაშ აკოართაფილი პროვინციეფი (1823—1838)
- ამერიკაშ კონფედერაციული შტატეფი (1861—1865)
- ახალი გრანადა (1855—1886)
- ვესტ-ინდოეთიშ ფედერაცია (1958—1962)