ქოძირით წყუ ხასჷლაშო ჰინდი ნინა

{{ინფოდაფა ნინა
| ჯოხო = ჰინდი ნინა
| მუშითჯოხოდვალა = {{unicode|हिन्दी}}
| მუდანობა = ოდბადური ნინა: ~ 490 მლნ. (2008)<ref>258 млн носителей «не Урду кхари-боли» и 400 млн хинди по данным переписи 2001 года, плюс 11 млн Урду в 1993 году в Пакистане, пересчитанное с учётом роста населения на 2008 год</ref> <br /> მაჟირა ნინა: 120—225 მლნ. (1999)<ref>говорящие на стандартном хинди и урду в качестве второго языка по данным SIL Ethnologue.</ref>
| ქიანეფი =[[ინდოეთი]]<br />[[პაკისტანი]]<br />[[ფიჯი]] ([[ჰინდუსტანი]])<br />'''რეგიონეფი''':<br />[[უტარ-პრადეში]],<br />[[მადჰია-პრადეში]],<br />[[ჰარიანა]]<br />[[ბიჰარი]]<br />[[რაჯასტანი]]<br />[[დელი]]
| კლასიფიკაცია =[[ინდოევროპული ნინეფი|ინდოევროპული ფანია]]
: [[ინდოირანული ნინეფი]]
:: [[ინდოარიული ნინეფი|ინდოარიული ბუნა]]
::: '''ცენტრალური გიმენბუნა'''
| ჭარალუა = [[დევანაგარი]]
| სტატუსი ={{შილა|ინდოეთი}} <br />{{შილა|ფიჯი}}
| კოდეფი = ISO 639-1: hi<br />ISO 639-2: hin<br />ISO 639-3: hin
| რუკა =Hindispeakers.png|thumb|right|280px|ჰინდიშ ვარიანტეფიშ დო დიალექტეფიშ გოფაჩუაშ რუქა
| ზჷმა = 300პქ
| ეჭარუა = 
| კოდი =hi
}}
'''ჰინდი''' ([[დევანაგარი|დევ.]] हिन्दी) — [[ინდოარიული ნინეფი|ინდოარიული ნინაშ]] ჯოხოდვალა, ვარდა ნინეფიშ [[დიალექტური კონტინუუმი]], გოფაჩილიე [[ინდოეთი]]შ ოორუე დო ცენტრალურ რეგიონეფს<ref>Shapiro (2003), [http://books.google.com/books?id=jPR2OlbTbdkC&pg=PA251&vq=%22not+insignificant+numbers+of+speakers%22&dq=hindi+uttar+pradesh&as_brr=3&sig=u5CAclp7Je0ntylfM04B2YgYboc p. 251]</ref>.

ორაგადუე დონეს ნინეფი ჰინდი დო [[ურდუ]] პრაქტიკულო ვეშხვეებუაფჷნა<ref>cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/619612/Urdu-language|title=Urdu language&nbsp;— Britannica Online Encyclopedia|publisher=Britannica.com|date=|accessdate=2011-12-18|archiveurl=http://www.webcitation.org/6HT0MG4WI|archivedate=2013-06-18 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210919195629/https://www.webcitation.org/6HT0MG4WI%7Carchivedate=2013-06-18 |date=2021-09-19 }}</ref> (ქძ. [[ჰინდუსტანი]]). ნინა ურდუ თით გინშხვავებუ ჰინდიშე ნამდა, ურდუს ბრელი მუდანობათ არაბული დო სპარსული ნორსხებუ ზიტყვეფი დო [[არაბული ანბანი]] უღუნჷ, მუჟანსჷთ ტრადიციულ ოჭარალე ჰინდის — [[დევანაგარი]]შ ანბანი.

== ჩინებეფი ==

* '''მორაგადეეფიშ მუდანიბა''': >490 მლნ 
* '''ნინაშ კოდი''': hi 
* '''ჯოხოდვალა''': hi - Hindî; en - Hindi; eo - Hinda 
* '''ჭარალუა''': [[დევანაგარი]]

ჰინდი (ფართო გაგებათ) აკმიკათუანს ბრელ შხვა ალაზჷმაფათ მორჩილ ნინას დო დიალექტის [[ინდოეთი]]ს დო [[პაკისტანი|პაკისტანს]]: სანსი, კაბუტრა, ბუნდელი (600 ვითოშიშე მუსხირენ მილიონშახ), ბრაჯი, ჰარიანი, კანაუჯი, ბჰაია, ჩამარი დო შხვა.

== სტატუსი ==

'''ოფიციალური ნინა: '''

* [[ინდოეთი]] - შხვა 15 ნინაწკჷმა ართო.
* [[ფიჯი]] - ინგლისურ დო ფიჯიურწკჷმა ართო.

'''გოფაჩუაშ არეალი''':

[[ინდოეთი]] (შტატეფი: [[უტარ-პრადეში]], [[მადჰია-პრადეში]], [[ჰარიანა]], [[ბიჰარი]], [[რაჯასტანი]], [[ჰიმაჩალ-პრადეში]], [[დელი]]), [[ნეპალი]], [[ფიჯი]] ...

== ანბანი ==

ჰინდი გჷმირინუანს ანბანს, ნამუთ წჷმარინუანს სანსკრიტული ანბანიშ [[დევანაგარი]]შ გოფაჩილ ფორმას (გეძინელიე 8 ფონემა). ანბანს 54 სრულფასუანი ასო-შანიე. არსებენს მიარე დუმახვარაფალი დო დიაკრიტიკული შანი დო ლიგატურა.

[[სანსკრიტი|სანსკრიტული]] დევანაგარი წჷმარინუანს თ.გ. ლაწკარამ ჭარალუას. ირ წორხონარამიშ ემაშანალი ფონემა (გჷშაკერძაფილი შანეფიშ მოხ) თხილერი წესიშობურო იკითხირუაფჷ გეჸვენჯი მერკე ხონარამიშ अ ''a''–იშ ელაჸუნაფათ. ალმახანურ ჰინდიშ ჭარალუას თე თხილერ წესის თარო ორხველჷ (თიან ხოლო ნორთობური) ხვალე სანსკრიტიშე ნორსხებუ ზიტყვეფი. დო კინე მუ ჰინდი–ჭარალუას საართო უნივერსალური წესიშ მეჯინათ წორხონარამი ლაწკარიშ დო ზიტყვაშ ბოლოს (ირნერი დიაკრიტიკული შანიშ უმუშო) თე მერკე अ ''a''–შ უმუშო გჷმირაგადუაფუ. თენა ნორთობურო ართულენს გოთინილ (ლაწკარამ) კითხირს, მუშენ-და მიარეფონემიან ზიტყვეფს ლაწკარეფიშ ზუსტი გოთანჯუა შხირას ნინაშ მუჭოთ ოდაბადეშ ნინაშ რჩქინას ითოლიწონენს დო დჷმაგურაფალშო ტრანსკრიფციაშ საჭირებას ქიმინჷნს. თაჸურეშე გიშულირი, ალმახანური ჰინდი–ჭარალუაქ ხვალე პიჯალურო შილებე ლაწკარამ ჭარალუათ იკოროცხუასინჷ.

<big>'''წოროხონარიელეფი'''</big>

(ასოეფიშ წოროგეჸვენჯობა უჯვეშაშ ინდოარ ფილოლოგეფიშენი აკომუშებული გორკვეული წესიშ დო რანწკიშ (არტიკულაციაშ პრინციპეფიშ) მეჯინათიე აკოქიმინელი, კანკალეს მარგალური ომანგე ფონემა აფჷ ეკოჸუნელი უმოსი ნათელი აღქმაშო):

क ''ka'' ख ''kha'' (ქ) ग ''ga'' घ ''gha'' ङ ''ṅa'' च ''ca'' छ ''cha'' ज ''ja'' (ჯ) झ ''jha'' (ჯ<sup>ჰ</sup>) ञ ''ña'' ट ''ṭa'' ठ ''ṭha'' ड ''ḍa'' ढ ''ḍha'' ण ''ṇa'' त ''ta'' (ტ) थ ''tha'' (თ) द ''da'' ध ''dha'' न ''na'' प ''pa'' फ ''pha'' (ფ) ब ''ba'' भ ''bha'' म ''ma'' य ''ya'' र ''ra'' ल ''la'' व ''va'' श ''śa'' ष ''ṣa'' स ''sa'' ह ''ha''.

ჭურჭულიშ მოხვარათ გოფაჩილი <big>'''გეძინელი ასოეფი'''</big>, ნამუთ ჰინდიშ ორხველურჷ სასაშიერ ფონემეფს ასახენს:

ड़ ''ṛa'' ढ़ ''ṛha''.

თაშნეშე ჭურჭულიშ მოხვარათ გოფაჩილი <big>'''გეძინელი ასოეფი'''</big>, ნამუთ სპარსულ–არაბულშე ნორსხებუ ფონემეფს გჷმოხანტუნსჷნ:

क़ ''qa'' (ყ) ख़ ''Kha'' (ხ) ग़ ''ġa'' (ღ) ज़ ''za'' फ़ ''fa'' (ალმახანურ ჰინდის ჭურჭულს უმენტაშო ვახვარენა თი ტენდენციათ, ნამდა მოჩამილი ნორსხებუ ფონემეფი ჰინდიშო დაჷმახასიათაფალი ხვალამა ასო–ბგერეფო წჷმირაგადუაფუ: क ''ka'' ख ''kha'' (ქ) ग ''ga'' ज ''ja'' (ჯ) फ ''pha'' (ფ)).

<big>'''ხონარიელეფი'''</big>

კუნტა ხონარამეფი:

अ ''a'' (წორხონარიელწკჷმა პოზიციას – ვეჭარუაფუ, მარა იგურიშხონარებუ) इ ''i'' (წორხონარიელწკჷმა პოზიციას - ि) उ ''u'' (წორხონარიელწკჷმა პოზიციას – ु) ए ''e''(წორხონარიელწკჷმა პოზიციას – े).

გრჷძე ხონარიელეფი:

आ ''ā'' (წორხონარიელწკჷმა პოზიციას – ा) ई ''ī'' (წორხონარიელწკჷმა პოზიციას – ी) ऊ ''ū'' (წორხონარიელწკჷმა პოზიციას – ू) ओ ''o'' (წორხონარიელწკჷმა პოზიციას – ो).

<big>'''დიფტონგეფი'''</big>:

ऐ ''ai'' (წორხონარიელწკჷმა პოზიციას – ै) औ ''au'' (წორხონარიელწკჷმა პოზიციას – ौ).

'''<big>გვერდოხონარიელეფი</big>''' (ხვალე სანსკრიტიშე ნორსხებუ ზიტყვეფს):

ऋ ''ṛ'' (წორხონარიელწკჷმა პოზიციას – ृ) ॠ ''ṝ'' (წორხონარიელწკჷმა პოზიციას – ॄ, ჟირხოლო პრაქტიკულო გჷმირაგადუ მუჭოთ ''რი'') ऌ ''ḷ'' (წორხონარიელწკჷმა პოზიციას – ॢ) ॡ ''ḹ'' (წორხონარიელწკჷმა პოზიციას – ॣ, ჟირხოლო პრაქტიკულო გჷმირაგადუ მუჭოთ ''ლი'').

თეშ მოხ, ჰინდის რე '''<big>გეძინელი</big>''' (თაშ ბთქუათ: დიაკრიტიკული) <big>'''შანეფი'''</big>:

ხონარიელიშ უკული ფონემეფი ङ ''ṅa'' ञ ''ña'' ण ''ṇa'' न ''na'' დო म ''ma'' შხირას გჷმიხანტუ შანეფით ँ ვარდა ं, სანსკრიტიშე ნორსხებუ კანკალე ზიტყვას წორხონარიელს ह ''ha'' უღჷ ფორმა ः .

გჷშაკერძაფილი შანი ् – წორხონარიელს „უფაჩუნს“ თიშ ლაწკარამ ხონარიელს अ ''a''.

ინგლისური ნინაშე ნორსხებუ ზიტყვეფს ხონარიელიშ [ɒ] გჷშახანტაფალო არსებენს შანი ॅ, სამანგ. डॉक्टर ''ḍôkṭar'' (doctor).

თაშნეშე არსენებს მიარე <big>'''ლიგატურა'''</big>, ანუ წორხონარიელეფიშ ართიანშა გჷნობუნაფაშ შედეგო მეღებული ასო–შანეფიშ ფორმა. არძაშე შხირიე სუმი თინეფშე:

त्र ''tra'' क्ष ''kṣa'' ज्ञ ''jña''.

'''<big>გიოშქუმალარი შანეფი</big>''':

। „ჭურჭული“ დო ॥ „აბზაციშ, ტექსტიშ თებაშ შანი“. ევროპული ნინეფიშ გოლინათ გჷმირინუაფუ დახე არძა შხვა გიოშქუმალარი შანი ხოლო.

=== რიცხუეფი ===

{| class="standard" cellpadding=4
|- class="shadow" align="center" style="font-size: smoll"
| ० || १ || २ || ३ || ४ || ५ || ६ || ७ || ८ || ९
|- align="center"
| 0 || 1 || 2 || 3 || 4 || 5 || 6 || 7 || 8 || 9
|}

== გრამატიკა ==
=== მეტყველებაშ ნორთეფი ===
ჰინდის რე 10 [[მეტყველებაშ ნორთეფი|მეტყველებაშ ნორთი]]:
(ტერმინოლოგია, მუშო ოკო რაგადი, სანსკრიტული ნინაშე რე ნორსხებუ, თეშ, მუჭოთ ბრელ ევროპულ ნინას – ლათნურშე)
# ჯოხოსქილედი — संज्ञा ''saṁjñā'' 
# ჯოხოგიორთაშე — विशेषण ''viśeṣaṇa''
# ჯოხონოთირი — सर्वनाम ''sarvanāma''
# კილოთა — क्रिया ''kriyā''
# კილოთაშჟიდონი — क्रियाविशेषण ''kriyāviśeṣaṇa''
# რიცხული ჯოხო — संख्या ''saṁkhyā''
# ალადვაშე — परसर्ग ''parasarga'' (ჰინდის ზიტყვასქვილეფი ძალამ მორჩილო რე, ქართულიშობურო წოროდვალუეფიე)
# რსხუ — संयोजक ''saṁyojaka''
# წაწა — निपात ''nipāta''
# შქასდვალირი — विस्मयादिबोधक ''vismayādibodhaka''

== ლექსიკა ==

'''ფრაზეფი დო ზიტყვეფი'''

* გომორძგუა - Namasté; Namaskaar
* ბედინერ ორდას თქვანი მოზოჯუა/ბედინერ ორდას თქვანი კუჩხი - Swaagatam
* მარდი - Shukriya
* ქო / ვარი - Haan; Ji haan / Nahin; Ji nahi
* ქორთხინთ - Merhabani karke
* ჯგირო/ჯგირო ორდათ/ძირაფაშა - Phir milenge; Namasté; Alvida

'''რიცხვეფი'''

* 1 - ek, 2 - do, 3 - ti:n, 4 - cha:r, 5 - pa:nch, 6 - chhe, 7 - sa:t, 8 - a:th, 9 - nau, 10 - das

== ლექსიკონები ==

მერი ასათიანი: '''ალმახანური სალიტერატურო ჰინდიშ ლექსიკოლოგიაშ საკითხეფი''' / გ. წერეთლიშ ჯოხ. ბჟაეიოლმარჩქინჯობაშ ინ-ტი - ქ. : მეცნიერება, [[1980]]

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

== რესურსეფი ინტერნეტის ==
{{Interwiki|hi|मुखपृष्ठ||ჰინდი ნინა}}
* [http://slovarus.info/hin.php ჰინდი ნინაშ ლექსიკონი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150331233750/http://www.slovarus.info/hin.php |date=2015-03-31 }}
* [http://www.hindi-rusi.com ონლაინ გჷნმათანგალი ჰინდი — რუსული — ჰინდი.]
* [http://sites.google.com/site/hindispekingtree/Home/ ჰინდიშ ორაგადუე] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210104064228/http://sites.google.com/site/hindispekingtree/Home/ |date=2021-01-04 }}
* [https://www.facebook.com/sanamline2050 ჰინდი ნინაშ გაკვეთილეფი ჰინდიშა მორაგადეეფწკჷმა (ოხანდე ნინა რე ინგლისური)]



[[კატეგორია:ინდოარიული ნინეფი]]
[[კატეგორია:ჰინდი ნინა|*]]