ქოძირით წყუ ხასჷლაშო კოლოსეუმი

{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" style="margin-left:1em; background:#f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
! colspan="2" bgcolor="#e3e3e3" | '''კოლოსეუმი'''<br />'''Colosseum'''
|----
! colspan="2" bgcolor="#e3e3e3" | [[ფაილი:Colosseum in Rome, Italy - April 2007.jpg|300px|]]
|----
|აბანდვალა || [[რომი]]
|----
|ეგაფა|| 70–80 წწ.
|----
|ემაგაფალეფი|| [[ვესპასიანე ფლავიუსი|ვესპასიანე]], [[ტიტუსი]]
|----
|სტრუქტურაშ ტიპი|| ამფითეატრი
|----
| align="center" style="background:#e3e3e3;" colspan="2" style="border-bottom:3px solid grey;" | 
|}
[[ფაილი:Colosseum at night.jpg|300პქ|მინი|მარჯვნივ|კოლოსეუმი სერით]]
'''კოლოსეუმი''' ([[ლათინური ნინა|ლათინურო]] colosseum), ''ფლავიუსეფიშ ამფითეატრი'' — ქვერსემი ამფითეატრი [[რომი|რომს]], [[იტალია]]ს, არძაშე უდიდაში, ნამუთ ეგაფე [[რომიშ იმპერია]]შ ისტორიას. მერჩქინელი რე რომაული არქიტექტურაშ დო რომაული ინჟინერიაშ შედევრო. 

კოლოსეუმიშ ეგაფაქ დიჭყჷ დოხოლაფირო ახ.წ. 70 წანას დო ითუ ახ.წ. 80 წანას<ref>{{cite book|title=The Colosseum|year=2005|publisher=Harvard University Press|isbn=0674018958|page=2|url=http://books.google.com/?id=dBSCMu9juPcC&pg=PR7&dq=Colosseum+started#v=snippet&q=Colosseum%20AD%2072&f=false|coauthors=Hopkins, Keith and Beard, Mary|accessdate=19 January 2011}}</ref> [[რომიშ იმპერატორეფიშ ერკებული|იმპერატორ]] [[ვესპასიანე ფლავიუსი|ვესპასიანეშ]] ბორჯის დო ითუ 80 წანას [[ტიტუსი]]შ ბორჯის.<ref>[http://www.bbc.co.uk/history/ancient/romans/colosseum_02.shtml BBC.co.uk], BBC's History of the Colosseum p. 2.</ref> იმპერატორ [[დომიციანე]]ქ მიშეღჷ მუდგაზმარენი თირაფა (81–96).<ref name="roth">{{Cite book| first=Leland M. | last=Roth | year=1993 | title=Understanding Architecture: Its Elements, History and Meaning | edition =First | publisher=Westview Press | location=Boulder, CO | isbn=0-06-430158-3 }}</ref> კოლოსეუმს უღუდუ 50 000 კოჩიშ დახვენჯი.<ref>William H. Byrnes IV (Spring 2005) "Ancient Roman Munificence: The Development of the Practice and Law of Charity". ''Rutgers Law Review'' vol. 57, issue 3, pp. 1043–1110.</ref><ref>[http://www.bbc.co.uk/history/ancient/romans/colosseum_01.shtml BBC.co.uk], BBC's History of the Colosseum p. 1.</ref> 

კოლოსეუმს დუდშე '''ფლავიუსეფიშ ამფითეატრი''' ჯოხოდჷ ([[ლათინური ნინა|ლათინურო]] ''' Amphitheatrum Flavium'''). თე ჯოხოდვალა მოურს ვესპასიანე დო ტიტუს ფლავიუსეფშე. 

კოლოსეუმი გჷმირინუაფუდჷ გლადიატორეფიშ ნირზიშო დო შხვა ოძირაფუეფშო, წჷმორინაფეფშო, დგჷნდეს დიდი ლჷმეფიშ სცენეფს დო დრამეფს კლასიკური მითოლოგიაშე. კოლოსეუმშა მინულა რომიშ კათას შეულებუდჷ დუდიშულო, ირნერი გინაგაფურიშ უმუშოთ. 

შქა ოშწანურეფს კოლოსეუმი ვა გჷმირინუაფუდჷ წჷმორინაფეფშო. თე პერიოდეფს გჷმირინუაფუდჷ მუჭოთ ოხორუ, ქირსიანული სიწიმინდე, ოფორტიფიკაციე ნოგაფუ დო შხვა.

მუშენდჷ 500 000 კოჩი დო ართი მილიონიშ უმოსი ნოტყი რე ნაჭყვიდა კოლოსეუმიშ ლაჸაფეფს.<ref>
{{cite web
|url=http://www.kidcyber.com.au/topics/colosseum.htm
|title=COLOSSEUM
|publisher=www.kidcyber.com.au
|accessdate=2009-07-29
|last=Sydenham
|first=Shirley
}}
</ref><ref>[http://ocw.kfupm.edu.sa/user%5CARC11001%5CHTML%20Notes%5CM7_html_notes/Roman%20Buildings.htm Colosseum Rome 72-80 A.D.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090309235147/http://ocw.kfupm.edu.sa/user%5CARC11001%5CHTML%20Notes%5CM7_html_notes/Roman%20Buildings.htm |date=2009-03-09 }}, Department of Architecture, King Fahd University of Petroleum and Minerals</ref> 

21-ა ოშწანურას კოლოსეუმიშ ნორთი აკორღვაფილი რე დიხაშნწალუეფიშ დო ქუალეფიშ ეჭოფუაშ გეშა. თინა მიკმიჭოფანს მიარე ტურისტის. ირი ობიშხა ჭითას აკმიშაყარუ დიდი მუდანობაშ კათა.

== ისტორია ==
=== ანტიკური ხანა ===
[[ფაილი:Map of downtown Rome during the Roman Empire large.png|200პქ|მინი|მარჯვნივ|ანტიკური რომიშ რუკა კოლოსეუმწკჷმა ართო]]
კოლოსეუმიშ ეგაფაქ დიჭყჷ იმპერატორ [[ვესპასიანე ფლავიუსი|ვესპასიანეშ]] ბორჯის 70-72 წანეფს. თექი მაფერი მიხარჩალჷდჷ ვეს, მარა გეგნაწურეს არხიშა. თე აბანეფს კათა ოხორანდჷ 200 წანას, მარა ოხორუეფქ გეგნოჭუ 64 წანას გორჩქინელ დაჩხირქ. [[ნერონი|ნერონქ]] გეჭოფუ თე აბანეფიშ დიდი ნორთი მუში დორხველობაშა. მუქ დოკიდჷ ქვერსემი დოხორე (''Domus Aurea''), სოდეთ რდჷ ტობა, ბაღეფი, გინოფორილი საროტეფი, ნამუეფიშ ორთვალეფი გოძჷდჷ სჷმეტეფს, პავილიონეფი. თაქი რდჷ თაშნეშე ნერონიშ ბრინჯაოშ ნოჭახნაკუ, კოლოსი, ნამუთ ეპონილი რდჷ ნერონიშ ორქოშ ჸუდეშ მინალს.<ref name="claridge">{{Cite book| first=Amanda | last=Claridge | year=1998 | title=Rome: An Oxford Archaeological Guide | edition =First | publisher=Oxford University Press, 1998 | location=Oxford, UK | isbn=0-19-288003-9 | pages=276–282}}</ref>

თიშ უმკუჯინუო, ნამდა კოლოსი ჯგირო რდჷ თხილერი, ორქოშ ჸუდეშ უდიდაში ნორთიქ აკოციუ. ტობაქ აკიფშჷ დიხათ დო თე აბანქ გჷმორინაფილქ იჸუ კოლოსეუმშო. გლადიატორეფიშ სკოლეფი დო შხვა ნოდგჷმეფი დოკიდეს ორქოშ ჸუდეშ ბაღეფს. კოლოსი ქჷდიტეს მუშ აბანს, მარა ნერონიშ დუდი გეგნიღეს. ვესპასიანექ უკული გეგნუთირუ ჯოხო ბჟაშ ღორონთიშ, ''ჰელიოსიშ'' ჯოხოშა (Colossus Solis). ბრელ ისტორიკოსის მოირჩქჷ, ნამდა ჯოხოდვალა კოლოსეუმი მოურს ნოჭახნაკუშე, კოლოსიშე.<ref>[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Europe/Italy/Lazio/Roma/Rome/_Texts/PLATOP*/Colossus_Neronis.html Samuel Ball Platner and Thomas Ashby, 1929. ''A Topographical Dictionary of Ancient Rome,'' (London: Oxford University Press), ''s.v.'' "Colossus Neronis"].</ref> რომიშ იმპერიაშ ნოღეფს ამფითეატრეფი იგაფუდუ ნოღეფიშ ძგალეფს, მარა კოლოსეუმი დოკიდეს ნოღაშ ცენტრის, ფაქტიურო რომიშ სიმბოლურ გურს. 

კოლოსეუმიშ დოკიდუაქ ფაქტიურო ითუ ვესპასიანეშ ღურაშ ბორჯის, 79 წანას. კიდანჯალაშ ეკონია ეტაპიშ მოთებაქ დო გონწყჷმაქ მოხვადჷ მუშ სქუაშ, [[ტიტუსი]]შ ბორჯის, 80 წანას.<ref name=roth/> დიოს კასიუსიშ ნარაგადით, 9 000 ნოტყი გოჭყვიდეს გონწყჷმაშ ლაჸაფეფს. კოლოსეუმი დოთირუ ვესპასიანეშ უკლაშ სქუაქ, [[დომიციანე]]ქ, ნამუქჷთ გეუძინჷ [[ჰიპოგეუმი|ჰიპოგეუმეფი]], დიხაშთუდონი ტუნელეფი, ნამუთ გჷმირინუაფუდჷ ნოტყეფშო დო დოლმახორეეფშო. მუქ თაშნეშე გეუძინჷ დახვენჯეფი. 

217 წანას კოლოსეუმი დოგიბუ გორჩქინელ დაჩხირქ. დიოს კასიუსიშ მეჯინათ, დაჩხირი გჷმიჭანუ ვალუაქ.<ref>Cass. Dio lxxviii.25.</ref> დაჩხირქ გეგნოგიბუ ამფითეატრიშ ჯათ ღოლამირი ჟინი ნორთი. თინა ედომუშამო აკანწყუეს კინე 240 წანას, უკული 250, ვარა 252 წანას დო კინე 320 წანას. 443 წანას დიხაშ ნწალუაქ დომერეხუ ამფითეატრი, უკული 484 დო 508 წანეფს გაგშანწყუეს. გლადიატორეფიშ ეკონია ბურჯაფიქ მოხვადჷ 435 წანას.<ref name="claridge" />

=== შქა ოშწანურეფი ===
[[ფაილი:Coliseo medieval.jpg|left|thumbnail|შქა ოშწანურეფიშ რომიშ რუკა, კოლოსეუმი]]
კოლიზეუმქ გინიღჷ დიდი თირაფეფი შქა ოშწანურეფს. მაამშვა ოშწანურაშ დაჭყაფუს, ჭიჭე ეკლესიაქ იჸუ დოკიდილქ კოლოსეუმიშ დინოხოლე. არენა რდჷ გჷმორინაფილი, მუჭოთ საფულე. დახვინჯეფიშ აბანეფქ გჷმორინაფილქ იჸუ ჸუდეეფო. მოჭირინდაფილი რე მუდგაზმარენი ნაჭარა, ნამუეფიშ მეჯინათ ამფითეატრი გაქირებული რდჷ 1100 წანას. 1200 წანას [[ფრანგიპანეფიშ ფანია]]ქ გეჭოფუ ამფითეატრი დო გინაშქუ ჯიხათ.

1349 წანას მოხვალამირ დიდ დიხაშნწალუაქ, ობჟათეშ ნორთი აკარღუ. ბრელ დოციმილ ქუაქ გჷმორინაფილქ იჸუ დოხორეეფიშ, ოხვამეეფიშ, ოლეხეეფიშ დო შხვა ნოდგჷმეფიშ ოკიდალო. 1300-ამი წანეფიშ ოშქაშეთ, [[რელიგია|რელიგიურ]] ბუნაქ მინილ ოორუე ნორთიშა, სოდეთ რდჷ 1800 წანაშახ. [[მარმარილო]]შ ფასადეფქ ჭვილქ იჸუ კალციუმიშ ოქსიდიშ მიოღებელო.<ref name="claridge" />

=== ახალი ისტორია ===
[[ფაილი:Cole Thomas Interior of the Colosseum Rome 1832.jpg|right|thumbnail|200პქ|''კოლოსეუმიშ ინტერიერი, რომი'''. [[ტომას კოული]], 1832.]]
მა-16 დო მა-17 ოშწანურეფს ეკლესიაშ წჷმმარინაფალეფს თოლი გეუძჷდეს ამფითეატრიშა დო ოცადჷდეს აკოცჷმილი შენობაშ გჷმორინაფას. [[სიქსტუს V|პაპი სიქსტუს V]]ს (1585–1590) ოკოდჷ, ნამდა მინულებუდუკო კოლოსეუმშა მონტყორიშ ქარხანას დო გოჭყაფედჷკო ომუშებელი აბანეფი რომიშ პროსტიტუტეფშო, მარა მალას თიქ დოღურუ დო ოდეაქ ხოლო იდეათ ქჷდოსქიდჷ.<ref>"Rome." ''Encyclopædia Britannica''. 2006.</ref> 1671 წანას კარდინალ ალტიერიქ თქუ, ნამდა კოლოსეუმიშ გჷმორინაფა შილებედჷ [[კორიდა]]შო. 
[[ფაილი:Giovanni Battista Piranesi, The Colosseum.png|კოლოსეუმი 1757 წანას, ჯოვანი ბატისტა პირანეზი|thumbnail|left|200px]]
ბრელ კოჩიქ იჸუ თე იდეაშ მოვარიექ დო თე იდეაქ ხოლო დოღურუ. 1749 წანას [[ბენედიქტე XIV|პაპი ბენედიქტე XIV-ქ]] თქუ, ნამდა კოლოსეუმი რდჷ საკრალური აბანი, სოდეთ წოხლე ქირსიანეფი რდეს ნაჸვილა დო ნაწამებუ. მუქ მიოჭყვიდაფუ კოლოსეუმიშ ტერიტორიაშე ქუალეფიშ ეჭოფუა დო ღალა. თეშ უმკუჯინუო, მუთუნნერი ისტორიული წყუ ვარე ჩინებული, მუთ დადასურენს ქირსიანეფიშ ჸვილუას თე აბანს. 

გეჸვენჯი პაპეფქ ცადეს კოლოსეუმიშ ჯვეში ანგარიაშ აკონწყუალა დო აკოციმაშე თხილუა. მუნეფქ დუთხინეს ბრელი ჩანარი, ნამუეფით ჩანდჷ დინოხოლე. თეთ გჷმიჭანეს კოლოსეუმიშ ხოლო უმოსო მერეხუა. 1807 დო 1827 წანეფს გამანგარეს ფასადეფი. დინოხოლე არემონტეს 1831, 1846 დო 1930 წანეფს. დიხაშთუდონი არეეფი გონთხორეს 1810–1814 დო 1874 წანეფს. არქეოლოგიური გონთხორუეფი მასურუ [[ბენიტო მუსოლინი]]ქ 1930 წანას.<ref name="claridge" />

== კოლოსეუმი ამდღა ==
კოლოსეუმი ამდღა ანთასობათ ტურისტის მიკმიჭოფანს ირ წანას, ნამუეფით გაფულენა დინოხოლენ მინაულარო, მარა ევრორსხუშ მენოღალეეფშო მოქმენდალენს შეღავათეფი, თაშნეშე 18-წანაშახიანეფშო დო 65 წანაშ ეშეიანეფშო მინულა შელებუანი რე დუდიშულო, ირნერი ოგაფალიშ უმუშეთ.<ref>[http://www.the-colosseum.net/idx-en.htm The Colosseum.net : The resourceful site on the Colosseum<!-- Bot generated title -->].</ref> თაქი იდვალუაფუ მუზეუმი, ნამუთ მეჯღუნელი რე [[ეროსი (მითოლოგია)|ეროსიშა]] მეჯღუნელი მუზეუმი. არენაშ გესვარონიშ (იატაკი) ნორთი ხეახალშო რე გინარჩეფი. მა-20 დო 21-ა ოშწანურეფს კოლოსეუმს მანწყუეს მუდგამზარენი კათოლიკური რელიგიური ცერემონია. 2011 წანას [[დიეგო დელა ვალე]]ქ, ''ტოდ'ს-იშ'' ჩაფლეფიშ ფირმაშ დჷმარცხუაფალქ მიოჭირინდუ აპიჯაფას აბანობურ ხეშუულობაწკჷმა, ნამდა €25 მილიონით დასპონსორენს კოლოსეუმიშ რემონტუას. თექ პროცესიქ 2011 წანაშე მოჸუნაფილი ჟირ წანა დო გვერდის იგინძორას ოკო.<ref>BBC: Rome Colosseum repair to be funded by Tods shoe firm (Jan 2011) [http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-12256813]</ref>

[[ფაილი:Colosseo di Roma panoramic.jpg|thumb|450px|center|კოლოსეუმიშ ინტერიერიშ პანორამა 2011 წანას]]

== რესურსეფი ინტერნეტის ==
* [http://www.artlex.com/ArtLex/r/images/roman_colosse.cutaway.gif Cross-section view of the Colosseum]
* [http://www.worldstadia.com/stadium/Italy/Flavian%20Amphitheatre%20(Colosseum)/896.php Information about the Colosseum and photo gallery]
* [http://www.lauralee.com/news/romanplants.htm The flora of the Colosseum]
* [http://roma.arounder.com/colosseo/index.html Virtual tour of the Colosseum]
* [http://penelope.uchicago.edu/~grout/encyclopaedia_romana/gladiators/colosseum.html LacusCurtius entry on the Colosseum]
* [http://www.bestofrome.eu/pho/pho_for.html Images and audio guide]
* [http://www.freereservation.com/roma2/17.htm Photos of the Colosseum]
* [http://www.italyguides.it/us/roma/colosseum.htm Virtual reality movies and audio guide for iPod or MP3]
* [http://ancientrome.ru/art/artworken/result.htm?alt=Coliseum&pnumber=20 Views of the Flavian Amphitheatre (Coliseum)]
* [http://www.the-colosseum.net/idx-en.htm The colosseum]
 
== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}

{{ახალი შკვითი სამანცარობა}}

[[კატეგორია:ჯვეში რომი]]
[[კატეგორია:არქეოლოგიური ობიექტეფი]]