ქოძირით წყუ ხასჷლაშო ტუნისი

{{ინფოდაფა ქიანა|
|ოდაბადური_ჯოხო = الجمهورية التونسية‎
|ედომუშამი_ჯოხო = ტუნისიშ რესპუბლიკა
|ოართე_ჯოხო =ტუნისი
|შილა = Flag of Tunisia.svg
|გერბი = Coat of arms of Tunisia.svg
|რუკა = Tunisia (orthographic projection).svg
|ჰიმნი =  Himat Al Hima 
|დევიზი =
|ოფიციალური_ნინეფი = [[არაბული ნინა|არაბული]]
|რელიგია= [[ისლამი]] ([[სუნიზმი|სუნიტური]] გეჸვენჯობაშ)
|ნანანოღა= [[ტუნისი (ნოღა)|ტუნისი]]
|latd=36
|latm=50
|latNS=N
|longd=10
|longm=9
|longEW=W
|უდიდაში_ნოღა =[[ტუნისი (ნოღა)|ტუნისი]]
|თარობაშ_ტიპი = [[საპრეზიდენტო რესპუბლიკა]]
|ლიდერიშ_ტიპი_1 = [[ტუნისიშ პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]]
|ლიდერიშ_ჯოხო_1 =[[კაის საიდი]]
|ლიდერიშ_ტიპი_2 = [[ტუნისიშ პრემიერ-მინისტრი|პრ.-მინისტრი]]
|ლიდერიშ_ჯოხო_2 =[[აჰმედ ჰაჩანი]]
|ლიდერიშ_ტიპი_3 = 
|ლიდერიშ_ჯოხო_3 =
|ლიდერიშ_ტიპი_4 = 
|ლიდერიშ_ჯოხო_4 =
|სახენწჷფოშ ტიპი =
|მიკოღანკუა =
|ოფიციალური ჸოფირება 1 =
|ოფიციალური თარიღი 1 =
|ოფიციალური ჸოფირება 2 =
|ოფიციალური თარიღი 2 =
|ოფიციალური ჸოფირება 3 =
|ოფიციალური თარიღი 3 =
|ოფიციალური ჸოფირება 4 =
|ოფიციალური თარიღი 4 =
|რანგი_ფართობით = 91-ა
|ფართობი =163,610 
|წყარი_% =5.0
|ოეგებიე_მახორობა ={{ძინა}} 10 835 873<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/population/international/data/countryrank/rank.php|title=Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013|author=Census.gov|date=2013|publisher=U.S. Department of Commerce|accessdate=2013-05-09|archiveurl=http://www.webcitation.org/6GUHbJYCI|archivedate=2013-05-09}}</ref> 
|ოეგებიე_მახორობა_რანგი = 79-ა
|მახორობა_ოეგებიეთ_წანას = 2013
|მახორობაშ_ცენზი = 8,785,711 
|მახორობაშ_ცენზი_წანას = 1994
|მახორობაშ_მეჭედალა = 61,5
|მახორობაშ_მეჭედალა_რანგი = 133-ა
|ედპ_ppp_წანა = 2010
|ედპ_ppp =  $100.3 მილიარდი
|ედპ_ppp_რანგი = მა-70
|ედპ_ppp_ართ_მახორუშე =$9,630
|ედპ_ppp_ართ_მახორუშე_რანგი = 73-ა
|აგი =0,712<ref name="HDI">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2013_EN_complete.pdf|lang=en|title=Human Development Report 2013|year=2013|publisher=United Nations Development Programme|archiveurl=http://www.webcitation.org/6IqDzz4je|archivedate=2013-08-13}}</ref> 
|აგი_ტენდენცია ={{ძინა}}
|აგი_კატეგორია = <font color="green">მაღალი</font>
|აგი_რანგი =94-ა
|აგი_წანა =2013
|ვალუტა= [[ტუნისური დინარი]]
|ვალუტაშ_კოდი =TND
|ქიანაშ_კოდი =TUN
|ბორჯიშ_ორტყაფუ = [[ცენტრალური ევროპაშ ბორჯი|CET]] ([[UTC]] +1სთ.)
|ზარხულიშ_ბორჯი =[[ცენტრალური ევროპაშ ბორჯი|CET]] ([[UTC]] +2სთ.) 
|cctld = [[.tn]]
|ოტელეფონე_კოდი =+216
|ოტელეფონე_კოდი_მეწურაფა=
|სქოლიო= 
}}
'''ტუნისი''' (({{lang-ar|تونس}}), ოფიციალური ჯოხოდვალა — '''ტუნისიშ რესპუბლიკა'''<ref>მოსოფელიშ ატლასი. Роскартография, 2010. ISBN 978-5-85120-295-7</ref> ({{lang-ar|الجمهورية التونسية}}, ალ-ჯუმჰურიია ატ-ტუნისიია)) — [[სახენწჷფო]] [[ოორუე აფრიკა|ოორუე აფრიკას]], [[სქირონაშქა ზუღა|სქირონაშქა ზუღაშ]] ობჟათე წყარპიჯის. ომძღჷ [[ალჟირი]] დო [[ლიბია]].

== ჯოხოდვალა ==
 
* '''ოფიციალური''': ტუნისიშ რესპუბლიკა. 
* '''ერუანული''': تونس; Al Jumhuriyah at Tunisiyah. 
* '''ეტიმოლოგია''': ჯოხო მოურს ნანანოღაშე - ტუნისიშე, ნამუთ ანტიკური კართაგენიშ ხოლოსიე აკოგაფილი.

== გეოგრაფია ==

[[ფაილი:Tunisia-CIA WFB Map.png|thumb|left]]
ტუნისიშ ტერიტორია ოორუეშე ობჟათეშა დოხოლაფირო 800 კმ-ს იდვალუაფუ. წყარპიჯიშ ღოზიშ სიგჷრძა დოხოლ. 1200 კმ. დიდი ჸურეეფიე: ტუნისი, ჰამამათი, გაბესი. წყარპიჯიშ მანგას მიარე კოკიე (ჯერბა, კერკენიშ კოკეფი დო შხვა).

რელიეფი უმენტაშო გუზუბამი ვაკე რე. ტერიტორიაშ დოხოლაფირო 1/3 [[ატლასიშ გვალეფი|ატლასიშ გვალეფს]] დო გვალონაშქა პლატოს უკებჷ. ტუნისიშ ქჷნდჷრიშ ბჟადალ ნორთის ეპონილიე გვალა ''შამბი'' (1544 მ - ქიანაშ უმაღალაში კონკა). ტერიტორიას დოსქილადირი ნორთი უკებჷ ტუნისიშ რზენეფს დო ტუნისიშ საჰელს. უკიდაშ ობჟათეს რე ქვიშამი ტიოზი რმელ-ალ-აბიოდი.

სასარგებელო დინოხურიშეფი რე რკინაშ მადანი, ფოსფორიტეფი, [[ნაფთობი]], [[ორთაშური გაზი]], ტყვიაშ, თუთიაშ, ვარჩხილიშწყარიშ, მანგანუმიშ მადანი, ფლუორიტი, ბარიტი, კალიუმიშ ჯიმუეფი.

ჰავა უმენტაშო სუბტროპიკული სქირონაშქა ზუღაშიე, უკიდაშ ობჟთეს - ტროპიკული ტიოზიში. ოორუეს ღურთუთაშ ოშქაშე ტემპერატურა რე 10°C, კვირკვეში - 26°C; ობჟათეს, მეჸუნელო, 21°C დო 33°C. ნოლექეფი გვალონაშქა პლატოშ ოორუე ნორთის 1000-შე 1500 მმ-შახიე წანმოწანას, დოსქილადირ ნორთის - 400-შე 600 მმ-შახ, ტუნისიშ ქჷნდჷრიშ ობჟათეს - 100 - 200 მმ.

წყარმალუეფიშ დიდი ნორთი ორხველჷ უადიშ ტიპის. უდიდაში წყარმალუ რე მეჯერდა. ქიანაშ ოორუე ნორთის რე ტობეფი ბიზერტა დო გარაით-აშქელი. ოორუეს უმენტაშო რე ბურნათი კარბონატული დიხეფი, ატლასიშ გვალეფს - ტყაშ ჸომრალი; ობჟათეთ გვერდოტიოზეფს შქირუ-ბურნათი (აკან-აკან ჯიმოლერი) დო ტიოზიშ პრიმიტიული დიხეფიე. ორთაშობური ჩანარობა ძალამო დეგრადირაფილიე. გვალეფს ფურცელმაცჷმე დო იროწვანე ტყალეფი დო მაკვისიშ ტიპიშ ქვერჩხონი რე. დიდი ეკონომიკური შანულობა უღჷ კორპიშ ჭყონიშ მასივეფს.

== სახენწჷფო ==
 
* '''სახენწჷფო სისტემა''': [[საპრეზიდენტო რესპუბლიკა]]. 
* '''სახენწჷფოშ მადუდე''': პრეზიდენტი.
* '''კანონმადვალუ ორგანო''': ჟირპალატიანი პარლამენტი: ჟიდონი (წჷმმარინაფალეფიშ) პალატა  (126 მაკათური), გიმენი (დეპუტატეფიშ) პალატა (189 მაკათური).
* '''ადმინისტრაციული დორთუალა''': 24 გუბერნია (Governorate).

== დემოგრაფია ==
 
* '''მახორობა''' - 10,074,951 ([[2005]]), თინეფს შქას 97,2% ტუნისარი არაბი, 1,1% ბერბერი. 
* '''სახენწჷფო ნინა''': [[არაბული ნინა|არაბული]]. შხვა ნინეფი - [[ფრანგული ნინა|ფრანგული]] (ბიზნესი დო დიპლომატია). 
* '''რელიგია''': [[ისლამი]]. 
* '''ნანანოღა''': [[ტუნისი (ნოღა)|ტუნისი]] (700 ვითოში). 
* '''ნოღეფი''': სფაქსი (270), არიანა (217), ტადამან დავარ ჰიშარი (189), სუსი (156).

== ეკონომიკა ==
 
* '''რესურსეფი''': ნავთი, ფოსფატეფი, რკინაშ მადანი, ტყვია, თუთია, ჯიმუ.
* '''ექსპორტი''': ნაფთობი, ფოსფატეფი, საფეიქრო ნაწარმი, ხილი, ჩხომეულობა.
* '''ერუანული შემოსალი ართ შურშო''': 2.000 $.
* '''ვალუტა''': ტუნისიშს დინარი (TND);

== ისტორია ==
[[ფაილი:CarthageMap.png|მინიატიურა|კვარჩხანშე|კართაგენიშ კონტროლირებადი ტერიტორია ჯვ. წ. III ოშწანურას]]
ტუნისიშ ტერიტორიას ადამიერი უჯვეშაში ბორჯიშე ოხორანდჷ. ჯვ. წ. 825 წანას [[ფინიკიარეფი|ფინიკიარეფქ]] თაქ აკოქიმინეს ჭკორმაღვენჯე ნოღა-სახენწჷფო [[კართაგენი]], ნამუქჷთ ჯვ. წ. II ო-შახ არსებენდჷ. [[პუნიკური ლჷმეფი]]შ შედეგო კართაგენქ აკოცუ, ტუნისიქ რომიშ აფრიკული საღვენჯოეფიშ აკოდგინალუაშა გენშართჷ. ახ. წ. I ოშწანურას ტუნისის [[ქირსიანობა|ქირსიანობაშ]] გოფაჩუაქ ქჷდიჭყჷ. 439 წანას [[ვანდალეფი|ვანდალეფქ]] გეჭოფეს, დო 534 წანას [[ბიზანტიაშ იმპერია|ბიზანტიაშ]] ღვენჯობაშა გეგნორთჷ. VII ოშწანურაშ ეკონიას ტუნისი [[არაბეფი|არაბეფქ]] გეჭოფეს დო [[ომაიანეფიშ სახალიფო]]შ აკოდგინალუაშა გემიშეჸონეს. VII ოშწანურაშ ეკონიას დო VIII ოშწანურაშ ეკონიას, ტუნისიშ მახორუ მახორობაშ უდიდაშ ნორთიქ [[ისლამი]] მიღჷ. 800 წანას ტუნისიქ [[აბასიანეფიშ სახალიფო]]შე გეგიშართჷ დო ზოხორინელ სახენწჷფოთ გინირთჷ არაბული დინასტიაშ აღლაბიდეფიშ (800-909 წწ) დუდალათ. 909 წანას შიიტი [[ბერბერეფი]]შ არყებაშ შედეგო აღლაბიდეფიშ დინასტიაქ ქჷდანთხჷ დო ქიანაშ ოდუდეშა ფატიმიდეფიშ ისმაილისტური დინასტიაქ ქჷმორთჷ. ფატიმიდეფიშ ტირანიათ გჷმოწვაფილი უბაღებულობათ გჷმირინუ ზირიდეფიშ ბერბერულ დინასტიაქ დო 1048 წანას აკოქიმინჷ ზოხორინელი სუნიტური სახენწჷფო (ცენტრი - [[კაირუანი]]). 1160 წანას ტუნისიქ გენშართჷ ალმოჰადეფიშ სახენწჷფოშ აკოდგინალუაშა, ნამუშ აკოცჷმაშ უკული ჰაფსიდეფიშ სახენწჷფოს (1229-1574 წწ) დემორჩილჷ. 1574 წანას ტუნისი თურქეფქ გეჭოფეს დო [[ოსმალეთიშ იმპერია|ოსმალეთიშ იმპერიაშ]] პროვინციათ გინართინეს, მარა სულთანიშ ხეშუულება ტუნისის ნომინალური რდჷ. 1591 წანაშე ქიანას ტუნისარი დეეფი, უკული ხოლო მურადიდეფიშ დინასტიაშ (1612-1702 წწ) ბეეფი მართჷნდეს. თე ბორჯიშე ტუნისის ქჷდიჭყჷ სახენწჷფობური დო პოლიტიკური რინაშ აბანობური ტრადიციეფიშ აკოპონუა. 1705 წანას ჰუსაინიდეფიშ დინასტიაშ ბეეფქ ტუნისიშ ზოხორინელი სახენწჷფო ქჷდარსხუეს. ოსმალეთიშ სულთანიშ სიუზერენიტეტიშ აღიარაფაშ უმკუჯინალო, ჰუსაინიდეფი ცადენდეს ზოხორინელი გალენი დო დინოხოლენი პოლიტიკაშ გატარებას; თინეფქ გატარესჷ სოციალური გჷნოქიმინუეფი. XIX ოშწანურაშ 40-იან წანეფს გეუქვჷ ჭკოლარობაქ, აკიქიმინჷ რეგულარული არმია და ფლოტიქ. 1861 წანას გჷმიბჟინუ ტუნისიშ მაართა კონსტიტუციაქ („დუსთური“). XVIII ოშწანურაშე ევროპულ სახენწჷფოეფქ გემიშართეს ტუნისიშა. XVIII ოშწანურაშ მაჟია ნორთიშე ქჷდირსხუ მუსხირენ ფრანგულ კოლონიაქ. 1881 წანას საფრანგეთიშ ჯარქ ტუნისიშა გემიშეჭკირჷ დო ტუნისარეფიშ აწმარენჯობაშ უმკუჯინალო ბეის აპიჯალა ქჷდადვალაფუ პროტექტორატიშენი. ტუნისიქ საფრანგეთიშ კოლონიათ გჷნირთჷ.

არძაშე რჩქინელი ბეეფი:
* ჰუსეინ ბენ ალი ([[1705]]-შე)
* ალი-ბეი ([[1759]]—[[1782]])
* ჰამუდა-ფაშა (1782—[[1814]])
* აჰმედი ([[1837]]—[[1855]])
* მუჰამედ ეს-სადოკი ([[1881]])
* მონსეფი ([[1942]]—[[1943]])
* [[მუჰამად VIII ალ-ამინი]] (1943—[[1957]])

[[მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმა]]შ მალობას, ტუნისის დიო „[[ვიშიშ რეჟიმი|ვიშიშ]]“ თარობა მართუნდჷ (1940-1942 წწ), უკული - იტალია-გერმანიაშ ოკუპაციაშ (1942 წანაშ გერგობათუთა - 1943 წანაშ მესი) გიმე რდჷ. 1954 წანაშ 31 კვირკვეს საფრანგეთიქ ტუნისის დინოხოლენი ავტონომია ქიმეჩჷ. 1955 წანაშ 3 მანგის ხემოჭარილი საფრანგეთ-ტუნისიშ კონვენციათ ქიანაშ მართუალაქ ერუანული თარობაშ ხეშა გეგნორთჷ. 1956 წანაშ 20 მელახის ტუნისიქ ზოხორინალა გეგმაცხადჷ. 1957 წანაშ 25 კვირკვეს მონარქიაქ გეუქვჷ დო რესპუბლიკა გეგმაცხადჷ.

[[1934]]-[[1987|87]] წანეფს ქიანას მართუნდჷ ჰაბიბ ბურგიბა. თინა საერო იდეოლოგიას ატარენდჷ (ოსურეფიშ ემანსიპაცია, მიარეჩილობაშ გოუქვაფა, უფასო გონათუა) დო ისლამურ ფუნდამენტალიზმის მოვარიენდჷ. თეწკჷმა ართო ჭიეჭიეთ ამანგარენდჷ მუშ ხეშუულებას, მუთ დიქტატორულ მართუალაშა გეგნართჷ. [[1987]] წანას თინა სირჩინუეშ გეშა გეგნარნეს. ახალი პრეზიდენტი თიში წიმი პრეზიდენტიშ მართუალაშ სტილს ინარჩუნენდჷ 2011 წანაშახ.

== ტრანსპორტი ==
[[ფაილი:Bahnhof Sfax.jpg|thumb|210px|left|მახინწალი ტიბმალიშ დუდით, ნოღა [[სფაქსი]]ს [[ტუნისიშ რკინაშ შარეფი|SNCFT]]]]

{{main|ტრანსპორტი ტუნისის}}
ქიანას ბრუო ოერეფშქაშე აეროპორტი რე, აეროპორტეფიშ ედომუშამი მუდანობა რე 29 (2013 წანაშ მუნაჩემეფით).<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ts.html#Trans The World Factbook<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121014010055/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ts.html#Trans |date=2012-10-14 }}</ref> ქიანაშ უდიდაში აეროპორტეფიე: ენფიდა, [[ტუნის-კართაგენიშ ოერეფშქაშე აეროპორტი|ტუნის-კართაგენი]], [[ჰაბიბ ბუგრიბიშ ჯოხობუაშ აეროპოერი მონასტირი]] დო შხვ.

ქიანაშ [[ტუნისიშ რკინაშ შარეფი|რკინაშშარაშ რშვილიშ]] სიგჷრძა, ნამუსჷთ მართენს კომპანია SNCFT ({{lang-fr|Société Nationale des Chemins de Fer Tunisiens}}), 1900 კმ.-შე მეტიე, თაურჷშე [[ლიანდაგიშ სიფართოვე|ლიანდაგი]] 1435 მმ სიფართეთიე — 473 კმ<ref name="bse26">Большая советская энциклопедия. Гл. ред. А. М. Прохоров, 3-е изд. Т. 26. Тихорецк — Ульяново. 1977. 624 стр., илл.; 46 л. илл. и карт.</ref> დო 1674 კმ 1000 მმ სიფართეშ ლიანდაგეფით.

ოერეფშქაშე ოღალიე გინოღალუეფი იხორციელებუაფუ ოზუღე ტრანსპორტეფით. ქიანაშ თარი პორტეფიე: [[ჰალკ-ელ-უედი]], [[სფაქსი]], [[ბიზერტა]], სეჰირა, [[სუსი]]<ref name="bse26" />.

== მონძეობა ==
[[ფაილი:Ruines de Carthage.jpg|thumb|210px|left|[[კართაგენი]]შ აკნაცჷმეფი]]
კართაგენიშ აკნაცჷმეფი, ტუნისიშ დო სუსიშ მედინა, პუნიკური ნოღეფი კერკუანი დო აკროპოლი, ელ-ჯემიშ ამფითეატრი.


== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}

== ლიტერატურა ==
* {{ქსე|10|72-75}}

{{Commons|Tunisia|ტუნისი}}
{{აფრიკაშ ქიანეფი}}

[[კატეგორია:ტუნისი| ]]
[[კატეგორია:არაბულნინამი ქიანეფი]]
[[კატეგორია:გოეროშ მაკათური სახენწჷფოეფი]]