ქოძირით წყუ ხასჷლაშო ჩილე

{{ინფოდაფა ქიანა|
|ოდაბადური_ჯოხო = {{lang-es|República de Chile}}
|ედომუშამი_ჯოხო = ჩილეშ რესპუბლიკა
|ოართე_ჯოხო =ჩილე
|შილა = Flag of Chile.svg
|გერბი = Coat of arms of Chile.svg
|რუკა = CHL orthographic.svg
|ჰიმნი =  [[ჩილეშ სახენწჷფო ჰიმნი|სახენწჷფო ჰიმნი]]<br /><div style="padding-top:0.5em;text-align:center;"><center>[[ფაილი:United States Navy Band - National Anthem of Chile.ogg]]</div></center>
|დევიზი =Por la razón o la fuerza<br />({{lang-es|ნებათ ვარდა ნძალათ}})
|ოფიციალური_ნინეფი =[[ესპანური ნინა|ესპანური]]
|რელიგია=  
|ნანანოღა= [[სანტიაგო]]
|latd=33
|latm=26
|latNS=S
|longd=70
|longm=40
|longEW=W
|უდიდაში_ნოღა =სანტიაგო
|თარობაშ_ტიპი = უნიტარული, საპრეზიდენტო, კონსტიტუციური [[რესპუბლიკა]]
|ლიდერიშ_ტიპი_1 = [[ჩილეშ პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]]
|ლიდერიშ_ჯოხო_1 =[[გაბრიელ ბორიჩი]]
|ლიდერიშ_ტიპი_2 = 
|ლიდერიშ_ჯოხო_2 =
|ლიდერიშ_ტიპი_3 = 
|ლიდერიშ_ჯოხო_3 =
|ლიდერიშ_ტიპი_4 = 
|ლიდერიშ_ჯოხო_4 =
|სახენწჷფოშ ტიპი =
|მიკოღანკუა =
|ოფიციალური ჸოფირება 1 =
|ოფიციალური თარიღი 1 =
|ოფიციალური ჸოფირება 2 =
|ოფიციალური თარიღი 2 =
|ოფიციალური ჸოფირება 3 =
|ოფიციალური თარიღი 3 =
|ოფიციალური ჸოფირება 4 =
|ოფიციალური თარიღი 4 =
|რანგი_ფართობით = 38-ო
|ფართობი =756,096.3
|წყარი_% =1,07
|ოეგებიე_მახორობა = 18,006,407<ref>cite web|url=http://www.ine.cl/canales/sala_prensa/noticias/noticia.php?opc=news&id=615&lang=esp|title=CIFRAS DE ENVEJECIMIENTO Y MIGRACIÓN MUESTRAN UN CHILE DISTINTO AL DE HACE UN DECENIO|work=POBLACIÓN PAÍS Y REGIONES – ACTUALIZACIÓN 2002–2012|publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]|date=4 September 2014|accessdate=4 September 2014</ref>
|ოეგებიე_მახორობა_რანგი = 62-ა
|მახორობა_ოეგებიეთ_წანას = 2015
|მახორობაშ_ცენზი = 16,341,929<ref>cite web |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2014/02/26/646872/entrega-de-conclusiones-del-cuestionado-censo-2012.html |title=Revisión del cuestionado Censo 2012 reduce población chilena a 16.341.929 |publisher=Emol |accessdate=26 February 2014 |language=Spanish</ref>
|მახორობაშ_ცენზი_წანას = 2012
|მახორობაშ_მეჭედალა = 24
|მახორობაშ_მეჭედალა_რანგი = 194-ა
|ედპ_ppp_წანა = 2014
|ედპ_ppp = $410.277 მილიარდი<ref>cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/02/weodata/weorept.aspx?sy=2013&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=73&pr1.y=3&c=228&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=|work=International Monetary Fund web site|title=Chile|date=October 2014|accessdate=24 October 2014</ref>
|ედპ_ppp_რანგი = 42-ა
|ედპ_ppp_ართ_მახორუშე = $23,165
|ედპ_ppp_ართ_მახორუშე_რანგი = 53*ა
|აგი =0.822
|აგი_ტენდენცია ={{ძინა}}
|აგი_კატეგორია = <span style="color:#090;">ძალამი მაღალი</span>
|აგი_რანგი =41-ა
|აგი_წანა =2013
|ვალუტა= [[ჩილეური პესო|პესო]]
|ვალუტაშ_კოდი =CLP
|ქიანაშ_კოდი =CHL
|ბორჯიშ_ორტყაფუ = [[UTC]] -3 დო -5
|ზარხულიშ_ბორჯი =
|cctld = [[.cl]]
|ოტელეფონე_კოდი =[[+56]]
|ოტელეფონე_კოდი_მეწურაფა=
|სქოლიო= 
}}
'''ჩილე''', ოფიციალურო '''ჩილეშ რესპუბლიკა''' ({{lang-es|''República de Chile''; [[მაპუდუნგუნი|მაპუდ]]. ''Gulumapu''}}) — ქიანა [[ობჟათე ამერიკა]]ს, იკათუანს ინწრო ოწყარპიჯე ზოლს [[ანდეფი|ანდეფს]] დო [[რჩქალი ოკიანე|რჩქალ ოკიანეს]] შქას. ოორუეშე უხურგანს [[პერუ]], ოორუე-ბჟაეიოლშე — [[ბოლივია]], ბჟაეიოლშე — [[არგენტინა]] დო ობჟათეშე — [[დრეიკიშ საროტი]]. [[ობჟათე ამერიკა]]ს ხვალე ჩილეს დო [[ეკვადორი|ეკვადორს]] ვა უღჷნა ხურგი [[ბრაზილია]]წკჷმა. ჩილეშ წყარპიჯიშ ღოზი [[რჩქალი ოკიანე|რჩქალ ოკიანეწკჷმა]] აკმადგინანს 6,435 კილომეტრის.<ref>Cite web|title=რასობრივი სტრუქტურა|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ci.html|work=The{{Dead link|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} World Factbook|publisher=CIA 2007-11-11}}</ref> ჩილეშ ტერიტორიეფშა მიშურს რჩქალ ოკიანეს მადვალჷ [[ხუან-ფერნანდესიშ არქიპელაგი|ხუან-ფერნანდესიშ]], [[სალა-ი-გომესი]]შ, [[დესვენტურადასიშ კოკეფი|დესვენტურადასიშ]] დო [[თანაფაშ კოკი|თანაფაშ]] კოკეფი. ჩილეშ თაშნეშე უღჷ პრეტენზია [[ანქტარქტიკა (ჩილე)|ანქტარქტიკაშ]] ნორთშა (დოხოლაფირო 1250000 კმ²), მორო თე მოთხირი [[ანტარქტიკაშ ხეკულუა]]შ ფარგალეფს ხვადჷ.

გინორთელი კონტური — 4 300 სიგჷრძა დო ოშქაშეთ 175 კმ სიგანა ჩილეს მოსოფელს ართ–ართ არძაშე გჷრძე ქიანათ გჷნმართინუანს სიგჷრძა–სიგანაშ მაძირაფალიშ მეჯინათ. წყარპიჯიშ ღოზი 7 800 კმ–ს აკმადგინანს დო თაურეშე ჩილე მოსოფელს მა–6 ქიანა რე. ოორუეშე რსებული [[ტიოზი|ტიოზეფიშ]] იკათუანს დიდი მუდანობაშ მინერალურ რესურსეფს, თარო [[ლინჯი]]ს. ელაზჷმაფათ მორჩილი ცენტრალური ნორთი დომინირენს მახორობაშ მუდანობაშ დო [[ოფუტეშ მეურნობა|ოფუტე-ომეურნე]] რესურსეფიშჸურე. კინ თე ბორჯის, თე ნორთი ქიანაშ პოლიტიკური დო კულტურული ცენტრი რე, სოურეშეთ დიჭყჷ ჩილეშ ექსპანსიაქ [[XIX ოშწანურა]]ს, მუჟამსჷთ თიქ ოორუე დო ობჟათე რეგიონეფი ქიმკისხჷნ. ობჟათე ჩილე დიდარი რე [[ტყა]]ლეფით დო ოდიარუეფით, წჷმორინაფილი რე ნთელი რანწკი ტობეფით დო [[ჩილეშ ვულკანეფიშ ერკებული|ვულკანეფით]]. ობჟათე წყარპიჯიშ ღოზი ფიორდეფიშ, ჸუჯეფიშ, საროტეფიშ, ჩქონეფიშ დო [[ჩილეშ კოკეფიშ ერკებული|კოკეფიშ]] ლაბირინთი რე.<ref>{{cite web|url=http://www.state.gov/outofdate/bgn/chile/192190.htm|title=Bureau of Western Hemisphere Affairs, Background Note: Chile|publisher=[[United States Department of State]]|date=16 December 2011}}</ref>

[[XVI ოშწანურა]]ს, ესპანალეფიშ მოულაშახ, ოორუე დო ცენტრალური ჩილე [[ინკეფიშ ცივილიზაცია|ინკეფიშ]] მართუალაშ გიმე რდჷ, ობჟათე–ცენტრალურ ნორთის — დუდიშული [[მაპუჩე]]შ კათა ოხორანდჷ. [[1818]] წანაშ 12 ფურთუთას, ჩილექ [[ესპანეთი]]შე ზოხორინალა გჷმაცხადჷ. [[რჩქალი ოკიანეშ მაჟირა ლჷა|რჩქალ ოკიანეშ ლჷმას]] (1879–83) ჩილექ გიორჯგინჷ ბოლივიას დო პერუს დო დიკუ თიში ასეიანი ოორუე ტერიტორია. [[მაპუჩე]]შ კათაშ რსული დოჸუნალა ჩილექ ხვალე 1880–იან წანეფს მახუჯჷ.<ref>{{cite web|title=Chile|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ci.html|work=[[The World Factbook]]|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=11 November 2007}}</ref> ქიანაქ 16½ წანიანი ოურდუმე დიქტატურაშ პერიოდი (1973–1990) გეგნიღჷ, მუჟამსჷთ გოჭყვიდჷ ვარდა მედინჷ 3 000–შე უმოსი ადამიერქ.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile |work=BBC News | date=16 December 2009 | accessdate=31 December 2009}}</ref>

ასეშო, ჩილე [[ობჟათე ამერიკა|ობჟათე ამერიკაშ]] ართ–ართი არძაშე სტაბილური დო წჷმოძნელი ქიანა რე; აღიარაფილი რე ოშქაშე ნებაგოქუნელობათ დო დჷმაჭყაფჷ ეკონომიკათ. [[ლათინური ამერიკა|ლათინური ამერიკაშ]] ქიანეფს შქას ლიდერენს [[ადამიერული გოვითარაფაშ ინდექსი|ადამიერული გოვითარაფაშ]], კონკურენტღვენობაშ, ართ შური მახორუშა მიშნაველიშ, [[გლობალიზაცია|გლობალიზაციაშ]], ეკონომიკური დუდიშულაშ დო კორუფციაშ დაბალი მაძირაფალეფიშჸურე.<ref name="hdrstats.undp.org">{{cite web|url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html|title=Human and income poverty: developing countries|work=UNDP}}</ref> ქიანა რეგიონს თაშნეშე ლიდერი რე სახენწჷფობური ჸონიერობაშ დო [[გლობალური თინჩალაშ ინდექსი]]შჸურე. თეშ უმკუჯინალო, ქიანას მაღალი ეკონომიკური უმანგობა უღჷ, მუჭოთ თეს [[ჯინიშ ინდექსი]] ოძირანსჷნ.<ref>{{cite web|url=http://databank.worldbank.org/ddp/home.do |title=[[World Development Indicators]] |publisher=[[World Bank]] |date=17 April 2012 |accessdate=12 May 2012}}</ref> [[2010]] წანაშ მესის, ჩილექ მაართა ობჟათეამერიკული ქიანათ გჷნირთჷ, ნამუქჷთ [[ეკონომიკური წოროხანდაშ დო გოვითარაფაშ ორგანიზაცია]]შ აკათჷნ.<ref name="OECD_20100507">{{cite web|url=http://www.oecd.org/document/11/0,3343,en_33873108_39418658_45115147_1_1_1_1,00.html|publisher=OECD.org|title=Chile's accession to the OECD|date=7 May 2010}}</ref> ჩილე დჷმარსხუაფალი მაკათური რე [[გაერო]]ში, [[ობჟათე ამერიკაშ ერეფიშ რსხუ]]ში დო [[ლათინური ამერიკაშ დო კარიბიშ ღანჩოშ ქიანეფიშ ჯარალუა|ლათინური ამერიკაშ დო კარიბიშ ღანჩოშ ქიანეფიშ ჯარალუაში]].

== დემოგრაფია ==
{{თარი|ჩილეშ დემოგრაფია|რელიგია ჩილეს}}
'''ჩილეშ მახორობაშ''' მუდანობა დოხოლაფირო 17 მილიონს აკმადგინანს. მახორობაშ 85% ურბანულ არეალს ოხორანს, სოიშე გვერდი (დოხოლაფირო 7 მილიონი) კოცენტრირაფილი რე [[სანტიაგო]]ს. მახორობაშ ძინაშ მაძირაფალი (0.97%) ონდეთ არძაშე დაბალი რე, [[ლათინური ამერიკა|ლათინური ამერიკაშ]] მასშტაბით. მახორობაშ მუდანობა 20 მილიონს დოხოლაფირო 2035–2040 წანეფს მიოჭირჷნუანს.
 
* '''მახორობა''' : 18 006 407 (2015). 
* '''სახენწჷფო ნინა''' : [[ესპანური ნინა|ესპანური]]
* '''რელიგია''' : [[კათოლიციზმი]]. 
* '''ნანანოღა''' : [[სანტიაგო]] (6 158 080) (2015). 
* '''ნოღეფ''' : [[პუენტე-ალტო]] (610 118) (2015), ვინია-დელ-მარი (324 836) (2012), [[ანტოფაგასტა (ნოღა)|ანტოფაგასტა]] (380 695) (2012), [[ვალპარაისო]] (284 630) (2012), ტალკაუანო (163 036) (2002).

=== ეთნიკური ბუნეფი ===
[[ფაილი:Parinacota volcano.jpg|thumb|250პქ|[[პარინაკოტა (ვულკანი)|ვულკანი პარინაკოტა]] ოორუე ჩილეს]]
[[ფაილი:Moai Rano raraku.jpg|thumb|250პქ|[[მოაი]] [[თანაფაშ კოკი]]ს, ჩილე]]
[[ოუნივერსიტეტე ნოღა (მექსიკა)|მექსიკაშ ერუანული ავტონომიური უნივერსიტეტიშ]] ლათინური ამერიკაშ მარკვიალი პროფესორი '''ფრანცისკო ლისკანო''' კოროცხჷნს, ნამჷ-და ჩილეშ მოსახლეობაშ 52.7%-ის აკმადგინანა [[ევროპა|ევროპალეფი]], მეტისეფი — დოხოლაფირო 44 %-ის.<ref>{{cite book|url=http://books.google.cl/books?id=LcabJ98-t1wC&pg=PA93&lpg=PA93&dq=chile+60%25+blancos+Esteva-Fabregat&source=bl&ots=AMUjY09aVi&sig=3PCwfKDokrZYem3dcZ2gkToFIoE&hl=es&ei=k8WjSYT3HJaitgfGncnOBA&sa=X&oi=book_result&resnum=9&ct=result#PPA110,M1|title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI | isbn=9789707570528 | year=2007 | publisher=Uaem}}</ref> შხვა რკუალაშ მეჯინათ, ჩეკანამეფი შილებე აკმადგინანდან მახორობაშ 60-შე 90 პროცენტშახ.<ref>[http://ukpmc.ac.uk/articlerender.cgi?artid=1352132 Genetic epidemiology of single gene defects in Chile.] {{Webarchive|url=https://archive.ph/20120529002218/http://ukpmc.ac.uk/articlerender.cgi?artid=1352132 |date=2012-05-29 }}</ref><ref>'''Esteva-Fabregat (1988), Book: El mestizaje en lberoamérica''' "''a white majority that would exceed 60% of the Chilean population''".</ref><ref>[http://www.geografia.fflch.usp.br/publicacoes/Geousp/Geousp13/Geousp13_Intercambio_Maurel.htm Argentina, como Chile y Uruguay, su población está formada casi exclusivamente por una población blanca e blanca mestiza procedente del sur de Europa, más del 90% E. García Zarza, 1992, 19.]</ref>

[[2002]] წანაშ ეჭარუაშ მეჯინათ, ჩილეშ მახორობაშ ხვალე 3.2% დუდს მირჩქინანს ჩილეშ ჯინჯიერ მახორუთ, იმენტაშობა ესვარილი წჷმოხონეფიშ გამნარყი რე.<ref name="medwave">[http://www.medwave.cl/ciencia/11.act El gradiente sociogenético chileno y sus implicaciones ético-sociales.]</ref>


== ნინეფი ==
== ეკონომიკა ==
== გეოგრაფია ==
[[ფაილი:Chile-CIA WFB Map ka.png|thumb|250პქ]]
[[ფაილი:Pueblo de San Pedro de Atacama 2013-09-21 11-52-31.jpg|thumb|250პქ|[[ატაკამა]]]]
{{თარი|ჩილეშ გეოგრაფია}}
ქიანა იდვალუაფუ [[ობჟათე ამერიკა]]ს. თის ძლალმ უნიკალური კონფიგურაცია უღუ — ქიანა გინოზინდილი რე [[რჩქალი ოკიანე|რჩქალ ოკიანეშ]] წყაროიჯის მანგას 4300 კმ-ს, თეწკჷმა ოშქაშე სიგანა 175 კმ. რე. თექ გოპიჯჷ ქიანაშ ორთაშობური მიარეფერუამობა: უკიდაშ ოორუეს იდვალუაფუ მოსოფელიშ არძაშე სქირე ტიოზი [[ატაკამა]], ობჟათეშე — თირამი კონკეფს დო [[ჯიშთი|ჯიშტეფს]] უკებჷ. ფართობი: 756 950 კმ².

* [[ჩილეშ კოკეფიშ ერკებული]]
* [[ჩილეშ წყარმალუეფიშ ერკებული]]
* [[ჩილეშ ვულკანეფიშ ერკებული]]

=== კლიმატი ===
ჩილეშ [[კლიმატი]] დიდი მიარეფერუამობათ გიშეგორუაფუ. [[კიოპენიშ კლიმატიშ კლასიფიკაცია|კიოპენიშ კლიმატიშ კლასიფიკაციაშ]] სისტემაშ მეჯინათ, ჩილეს მუთმოფხვადჷნა [[კლიმატი]]შ თარი შკვითი გიმენტიპი, დოჭყაფილი ტიოზიშ კლიმატით ოორუეშე, თებული ალპური ტუნდრათ დო ჯიშთეფით ბჟაეიოლშე დო ობჟთე-ბჟაეიოლშე, ლექინი სუბტროპიკულით [[თანაფაშ კოკი]]ს, ოკიანური ჰეერით ობჟათეშე დო სქირონაშქაზუღურით ქიანაშ ცენტრალურ ნორთის. ქიანაშ ტერიტორიაშ უნენტაშ ნორთის გიშმერთუ ოთხი სეზონი: [[ზარხული]] (''ქირსეთუთა-ფურთუთა''), [[დამორჩილი]] (''მელახი-მესი''), [[ზოთონჯი]] (''მანგი-მარაშინათუთა'') დო [[აფუნი]] (''ეკენია-გერგობათუთა'').

== რელიგია ==
== ნოღეფი ==
== ისტორია ==
== ჩინებული ჩილარეფი ==
{{თარი|ჩილეშ კულტურა|ჩილეშ ლიტერატურა|სპორტი ჩილეს}}
* '''პოლიტიკოსეფი''' — [[სალვადორ ალიენდე]], [[აუგუსტო პინოჩეტი]], [[რიკარდო ლაგოსი]], [[მიშელ ბაჩელეტი]]; [[სებასტიან პინიერა]] 
* '''ჭარუეფი, პოეტეფი''' — [[გაბრიელა მისტრალი]], [[პაბლო ნერუდა]], კარლოს პესოა ველისი, ვისენტე უიდობრო, გონსალო როხასი, პაბლო დე როკა, ნიკანორ პარა, რაულ სურიტა, ისაბელ ალიენდე, ხოსე დონოსო, რობერტო ბოლანიო; 
* '''მუსიკოსეფი, მობირეეფი''' — კლაუდიო არაუ (1903–1991), [[ვიქტორ ხარა]] (1932–1973), ვიოლეტა პარა (1917–1967), ანხელ პარა (1943–2017), ისაბელ პარა, ფერნანდო უბიერგო; 
* '''სპორტსმენეფი''' — დავიდ არელიანო, [[კლაუდიო ბრავო]], [[არტურო ვიდალი]], [[მაურისიო ისლა]], [[გარი მედელი]], მარსელო სალასი, [[ივან სამორანო]], [[ალექსის სანჩესი]], ლეონელ სანჩესი,  ელიას ფიგეროა (არძა კუჩხბურთი), ლუის ალბერტო აიალა, ფერნანდო გონსალესი, ანიტა ლისანა, მარსელო რიოსი (არძა ჩოგანბურთი).

== რესურსეფი ინტერნეტის ==
* [http://www.thisischile.cl/ ThisisChile.cl - Official Chile website - English and Spanish version]

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}
{{მერკე}}

[[კატეგორია:გეოგრაფია]]
[[კატეგორია:ობჟათე ამერიკაშ ქიანეფი]]
[[კატეგორია:ჩილე]]