ნიკო ფიროსმანი

ნიკო ფიროსმანი

ნიკო (ნიკოლოზ) ასლანიშ სქი ფიროსმანაშვილი (ნიკო ფიროსმანი) (დ. 1862, ოფუტე მირზაანი ― ღ. 1918, ქართი), ჩინებული ქორთუ პრიმიტივისტი ხანტუ.

ბიოგრაფია

ფიროსმანი რინაშე ჩინებეფი უმოსო აკოკორობილი რე მუში ღურაშ უკული. დებადჷ ფიოშიშ ფანიას, ნამუქჷთ ორდოშე გინიხორჷ შულავერშა. მასქერეფიშ ღურაშ უკული ფიროსმანქ ქართიშა გინილჷ. ბაღანობაშე ირჩქინანდჷ ხანტუაშ დიდ ინტერესის, ბრელს ხანტჷნდჷ ქოთ. თე სფეროს სპეციალური განათება ვემუღებჷ. 1880-იან წანეფს მუშითნანგურეფ გიორგი ბაზიაშვილწკჷმა ართო გონწყჷ ფერჭარუაშ ორსანტიე დო აბრეფიშ დოკვათუეფს ეთმოჭოფუნდჷ. 1890-1894 წანეფს კონდუქტორო მუშენდჷ მოლენკავკაციაშ რკინაშარას, უკული ვაჭრუას ხოლო ქოცადჷ ბედი. XIX-XX ოშწანურეფიშ თანჯას ქართალ მედუქანეეფწკჷმა დო მიკიტანეფწკჷმა ოფორუანდჷ დუც. რინაშ ლიაშა გაჭირებაქ ვადათხინუ, ქორთუ ხანტუეფიშ ჯარალუა პერიოდულო ოცადჷდჷ მუში ჸვაჭარაშ დაქექებას, მარა ფიროსმანქ ხვალახობას დოღურჷ დო მუში საფულე უჩინებუ რე.

აკოქიმინჯალა

ჟირაფი

ფიროსმანიშ, მუჭოთ ხანტუშა მეგორაფას, მუში სურათეფიშ შაყარუაშ დო აკოქიმინჯალაშ პროპაგანდაშა გჷშაკერძაფილი თია აფუნა მიშაღალირი ჯიმალეფ ზდანევიჩეფს - ხანტუ კირილ დო პოეტ ილიას, ხანტუეფს მ. ლე დანტიუს, დიმიტრი შევარდნაძეს, ლადო გუდიაშვილს, დავით კაკაბაძეს დო შხვეფს, უმოს გვიანო გიორგი ლეონიძეს, ნამუქჷთ მიოგორუ მუში ბიოგრაფიაშ გურგაჩამალ ჩინებეფს.

ფიროსმანაშვილიშ ნახანდეფი წჷმორინაფილი რდჷ ქორთუ ხანტუეფიშ I დიდ გჷმოფინუას ქართის, 1918 წანას. 1920-იან წანეფს იბეშტუდჷ ჭარილეფი პერიოდულ პრესას, გჷშაშქუმალირქ იჸუ მუშა მეჯღუნელ ნაკორობაქ. ფიროსმანშე ინტერესიქ გჷშაკერძაფილო მირდჷ 50-იანი წანეფიშ უკული - გჷშაშქუმალირქ იჸუ წიგნეფქ საქორთუოს, რუსეთის დო შხვა ქიანეფს. გინიღეს ბიბლიოგრაფიული ფილმი, ჭარილქ იჸუ მუშა მუჯღუნელ პიესეფქ, მუსიკალურ ნაწარმებეფქ, ფიროსმანიშ სურათეფიშ გჷმოფინუეფქ მინწყუ სსრრ-შ შხვადოშხვა ნოღეფს დო ბჟადალ ევროპაშ მიარე ქიანას. ქართის დოდგეს ფიროსმანიშ ძეგლი; ხანტუშ ოდაბადურ ოფუტეს - მირზაანს გინწყჷ ფიროსმანიშ მუზეუმქ. ხანტუშ ნახანდეფიშ დიდი ნორთი თეჟამო იჩუალუაფუ საქორთუოშ ხელუანობაშ სახენწჷფო მუზეუმს, თაშნეშე ჸოფილ სსრრ-შ დო თანჯაგალენიშ მინ მუზეუმეფს, ქართიშ დო ურცხოეთიშ კერძო კოლექციეფს. მუშ ნახანდეფიშ დიდი ნორთიშ ქრონოლოგია ამუდღარშა ვარე დოდგინელი.

მეჩხომე

ფიროსმანიშ თემატიკას ნოქური გიოხუნუ თი სოციალურ გარემოქ, ნამუსჷთ უხვადუდჷ რინა ხანტუს. მუშ ხანტუობაშ მონძალას დიდი აბანი უკინებჷ ქეიფიშ სცენეფს, ნამუთ ქართალ ვაჭარ-მოხელეეფიშ, მიკიტანეფიშ, მინშა ჟინოჯეფიშ ბუნურ პორტრეტეფს წჷმარინუანს („ბეგოს კამპანია“, „ქეიფი მეარღნე დათიკო ზემელთან“, „თავადების ქეიფი მინდვრად“, „ხუთი თავადის ქეიფი“, 1906, არძა - საქორთუოშ ხელუანობაშ სახენწჷფო მუზეუმი, ქართი დო შხვა). მინშა ქეიფიშ სცენეფი გოფაჩილი რე პეიზაჟიშ ფონს („სვირი“, საქორთუოშ ხელუანობაშ სახენწჷფო მუზეუმი, ქართი), ვარა ჩართული რე მიარეფიგურამ „პანორამულ“ კომპოზიციეფს („ვირის ხიდი“, „კახეთის ეპოსი“, „ქეიფი რთველში“). თემატიკურო სცენეფს ომოჯგირჷ ნატურმორტეფი დო აბრეფი.

ფიროსმანაშვილს მოწონდჷ ოფუტეშ ორთა დო რინა („რთველი“, „დღეობა ბოლნისში“, „გლეხის ქალი ვაჟით“, „გლეხკაცი ვაჟით“, „წყალზე მიმავალი ბავშვებიანი დედაკაცი“, „კალოობა“ - საქორთუოშ ხელუანობაშ სახენწჷფო მუზეუმი, ქართი); ვანაფერო მიოდირთუდჷ ნოღურ პეიზაჟეფს („ბათუმი“, „ფუნიკულორი“ - ჟირხოლო საქორთუოშ ხელუანობაშ სახენწჷფო მუზეუმი, ქართი). გჷშაკერძაფილი პოეტური ძალათ რე ეხანტილი ფიროსმანაშვილიშ ნახანტა სერიშ სცენეფი („არსენალის გორა ღამით“, მოსკოვი, კერძო კოლექცია; „ყაჩაღმა ცხენი მოიპარა“, „დათვი მთვარიან ღამით“ - ჟირხოლო საქორთუოშ ხელუანობაშ სახენწჷფო მუზეუმი, ქართი). კვათჷრი სოციალური დოხასიათაფეფით გჷშეგორუ ფიროსმანაშვილიშ ქართალი მოხელეეფიშ, მედუქანეეფიშ, კინტოეფიშ, ბოჰემაშ წჷმმარინაფალეფიშ, თაშნეშე მუშეფიშ პორტრეტეფი („გოგონა საჰაერო ბუშტით“,მოსკოვი, კერძო კოლექცია; „მდიდარი კინტოს შვილი“, „მეეზოვე“, „ორი მუშა“, „აქტრისა მარგარიტა“, „ორთაჭალის ტურფები“, „მუშა სოსო“, „მებადური“ - არძა საქორთუოშ ხელუანობაშ სახენწჷფო მუზეუმი, ქართი დო შხვა). სოციალური აწორინჯალა კვათჷრას რე ნაძირეფი ჩინებულ სურათის „უშვილო მილიონერი და ღარიბი ქალი შვილებით“ (საქორთუოშ ხელუანობაშ სახენწჷფო მუზეუმი).

აქტრისა მარგარიტა

ფიროსმანაშვილიშ აკოქიმინჯალას დიდი აბანი ანიმალისტურ ჟანრის (ამდღარშა ფიროსმანაშვილი აკა ქორთუ ანიმალისტი რე). უეჭველი რე, ხანტუ ჩხოლარეფიშ გჷმოსახულებეფს შხირას გარკველ სიმბოლურ-მორალურ აზრის ინოდვანდჷ. არძაშე ჩინებულეფი „ირემი“, „ჟირაფი“, „თეთრი ღორი გოჭებით“, „შავი ტახი“, „თეთრი დათვი“, „არწივს კურდღელი დაუჭერია“ დო შხვა (საქორთუოშ ხელუანობაშ სახენწჷფო მუზეუმი). ფიროსმანს ოინტერესჷდჷ ისტორიული თემეფით დო პერსონაჟეფით („რუსთაველი“, „თამარ მეფე“, „ერეკლე მეორე“, „გიორგი სააკაძე“ - რე შხვადოშხვანერი ვარიანტი; „შეთე გზას უჩვენებს თავად ბარიატინსკის შამილის დასაჭერად“ დო შხვა). ფიროსმანიშ ნამთინე სურათი ქორთული თეატრიშ სპექტაკლეფით (დ. ერისთავიშ „სამშობლო“, ვ. გუნიაშ „და-ძმა“) რე ინოჩამილი.

მონძალა

ართლარიანი ფიროსმანიშ სურათით

მუჟამსჷთ ფიროსმანიშ მონძალას იფჩინებაფუანთ, არგამათ გინმირთუ ხანტუშ ინტერესეფიშ მიარეფერუანობა. ფიროსმანიშ აკოქიმინჯალაქ XX ოშწანურაშ 10-20-იან წანეფიშ თანჯას, მუჟამსჷთ ხელუანობას გერდჷ ქორთული ერუანული ფორმაშ ოკითხუ, დიდი გჷმოძახინი მიპალუ ქორთუ ხანტუეფიშ ახალ მოითირიშ წჷმმარინაფალეფს შქას, ნამუეფსჷთ სამართიანო მიოჩქჷდეს, ნამდა ფიროსმანი ერუანულ ნერჩის ორგანულო ეშაფალირი ხანტუ რენ. ამდღა ფიროსმანიშ აკოქიმინჯალა დიდი ოკათე ჸოროფათ რგებაფულენს.

• ქიზიყის, ოფუტე მირზაანს ფიროსმანიშ ოდაბადურ ჸუდეს თეჟამო მუში ჸუდე-მუზეუმი რე გონწყუმილი.
• მირზაანს ირწანურო გჷმათუთას იმანჯებუ ფიროსმანშა მეჯღუნელ ფოლკლორული ზეიმი საქორთუოშ შხვადოშხვა კუნთხუეფშე მოულირი ოკათე ანსამბლეფიშ ხოლაფირო.
• ნიკო ფიროსმანი გჷმოხანტილი რე საქორთუოშ ერუანულ ვალუტას - 1 ლარამს.
• ნოღა სტამბოლს, თურქეთის, პერიოდულო იბეშტუ ჟირნინამი ჟურნალი, ჯოხოდვალათ „ფიროსმანი“.

ინტერესუანი ჩინებეფი

• საქორთუოშ ერუანულ მუზეუმს ნიკო ფიროსმანიშ 146 ნახანდი რე თხილერი. 16 ტილო სიღნაღის ისტორიულ-ეთნოგრაფიულ მუზეუმს რე გჷმოფინილი.
• 2006 წანაშე ფიროსმანიშ გჷმოფინუაქ წჷმოძინელო იშარჷ კიევშა, სტამბოლშა, მინსკიშა, ვეზელეშა დო ვილნიუსშა. თე ქიანეფს თის 350 000-ზე უმოსი დჷმათოლორაფალი ჸუნდჷ.
• 2011 წანაშ მელახის ჩინებულქ იჸუ, ნამდა ოფუტე ოზაანს ქვრივიშვილეფიშ მარანიშ ხიბაშ მიკნაჭარა ნიკო ფიროსმანს ორხველჷ. ექსპერტეფიშ 4-კოჩამ ბუნაქ თენა 8 თუთაშ მუშობაშ უკული დადგინჷ. ხელუანობაშმარჩქინჯეფი ასე ქვრივიშვილეფიშ ფანიაშ გინოჭყვიდირუას ელჷნა. თინეფს შეულებუნა მარანიშ ხიბა დიტუანი, გუმოჩანი, ვარა ნიკო ფიროსმანიშ მუზეუმს გეგნოჩანინ.
• 2011 წანაშ 31 მესის ქორთუ სამართალიშმათხილეეფქ, ართ-ართი საქვარიშ გითოგორუა ბორჯის ნიკო ფიროსმანიშ დინაფილი ტილო - „დაჭრილი ჯარისკაცი“ ქოძირეს. ტილოს გამკუჸონეს ექპერტიზა, ნამუქჷთ დადასურჷ ნახანტიშ ორიგინალობა. თიმ დღას ერუანულ გალერეას გეგნოჩეს „დაჭრილი ჯარისკაცი“.

ლიტერატურა

• „ნიკო ფიროსმანიშვილი“, კირილე ზდანევიჩი, თბილისი, 1963 წ.
• „ნახტომი სამხრეთისაკენ“, კ. პაუსტოვსკი, თბილისი, 1964 წ.
• „ნიკო ფიროსმანიშვილი“, ა. ბარნოვი, „საბჭოთა ხელოვნება“, თბილისი, 1968, N 3.
• „ნ. ფიროსმანიშვილის სახლმუზეუმი“, ანზორ მაძღარაშვილი, თბილისი, 1970.
• „Пиросмани“, Э Кузнецов, 1975, Искусство.
• „მოგონებანი ფიროსმანზე“, შეადგინა მ. სოხაძემ, „ნაკადული“, თბილისი, 1986 წ.
• „ფიროსმანი, ანუ სიკვდილით იწყება სიცოცხლე“, მამია ჩორგოლაშვილი, „ხელოვნება“, თბილისი, 1991.
• „ფიროსმანის გარემო“, ანზორ მაძღარაშვილი, თბილისი, 1992, გამომცემლობა „მერანი“.
• „ნიკო ფიროსმანი“, თემო ჯაფარიძე, თბილისი, 1999 წ.
• „ჩვენ ვეძებთ ფიროსმანს“, ნელი კობიაშვილი, თბილისი, 2004.
• „ნიკო ფიროსმანაშვილი“, ვახტანგ ბერიძე, თბილისი, 2007.
• „ნიკო ფიროსმანი” გიორგი კაკაბაძე, „პეგასი“ 2010.
• . ბერიძე, ქსე, ტ. 10, გვ. 330-331, თბ., 1986

რესურსეფი ინტერნეტის

• ნიკო ფიროსმანის ბიო და ნახატების გალერეა
• ფიროსმანის ბიოგრაფია და ნახატები
• მოთხრობა ბავშვთათვის ნიკო ფიროსმანზე ქართულად Archived 2007-10-08 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• ნიკო ფიროსმანი, ცხოვრება, შემოქმედება, გალერეა