ხეშულობა
ხეშულობა — თენა რე დორხველი ნებაშ გულაშ შილებუამობა შხვა ადამიერეფშა, თინეფიშ აწორინალაშ უმკუჯინალო[1][2].
ხეშულობაშ ორთა ვადოჸუნს, დო მუნერ ოსხირს რე გერსხილი თე შილებუამობან. ხეშულობა შილებე გერსხილჷ ორდას შხვადოშხვა მეთოდეფს: დემოკრატიულს დო ავტორიტარულს, სამართიანს დო უსამართოს, ნძალებურს დო ნჯარებულს, ტყურას, პროვოკაციეფს, გითოძალუას, სტიმულირებულს, ზალებუეფს დო თაშ უკული. იკოროცხუ, ნამჷ-და ხეშულობაქ გიჭყჷ ადამიერიშ ჯარალუაშ დორსხუაფაშე დო შხვადოშხვა ფორმათ ირო ხეს უნწყუნდას იჸი თიშ გოვითარაფას. ხეშულობა უციო რე თი ჯარალობური წარმებაშ ორგანიზაფაშო, ნამუეფით არძა მაკათურიშ ართ ნებაშა დოჸუნალას ოხვილჷ, თაშნეშე ჯარალუას კათას შქას ურთიართქიმინჯალაშ დარეგულირაფალო. სპეციფიკურ გვარობას წჷმარინუანას პოლიტიკური ხეშულობა — გოთანჯილი სოციალურ ბუნაშ ვარდა კლასიშ სიჭკვერე გახორციელას დორხველი ნება, შხვა სოცილაური ბუნეფიშ ვარდა კლასეფიშ ქიმინუეფშა გოლინაშ ღვენა. შხვადოშხვა გვარიშ ხეშულობაშე გინორთი (ფანიური, ჯარალობური დო შხვა), პოლიტიკური ხეშულობა დორხველ გოლინას ახორციელენს ადამიერეფიშ დიდ ბუნეფშა, თე ღანკეფშო გჷმირინუანს სპეციალურო გოჭყაფილჷ აპარატის დო სპეციფიკურ საშუალებეფს. პოლიტიკური ხეშულობაშ არძაშე ჭყანიერი ელემენტი რე სახენწჷფო დო სახენწჷფო ორგანოეფიშ სისტემა, ნამუეფით ახორციელენა სახენწჷფო ხეშულობას.
ჯარალობური აპიჯალაშ თეორია
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]ხეშულობაშ კონცეფციაშ არძაშე ჩინებული წჷმმარინაფალიეფი, ნამუეფქჷთ მიღეს ოართე ჯოხოდვალა „ჯარალობური აპიჯალაშ თეორია“, რენა თომას ჰობსი (1588—1679), ჯონ ლოკი (1632—1704), ჟან-ჟაკ რუსო (1712—1788).
თომას ჰობსიშ მეჯინათ, სახენწჷფოქ გიჭყჷ ჯარალობური აპიჯალაშ ოსხირშა ორთაშობური სახენწჷფოშახიანი ჸოფაშე, მუჟამსჷთ კათეფი ზოხოთ რდეს დო „არძაშ ლჷმა არძაშ სააწმარენჯოთ“ დგომარობას რდესჷნ. სახენწჷფოქ გიჭყჷ ოართე თინჩალაშ დოუშქურანჯობაშ უნარღელჸოფაშო. ჯარალობური აპიჯალაშ შედეგო ხეშულშა გეგნორთჷ ზოხოიანი თი მენოღალეეფიშ ნებაქ, ნამუეფქჷთ ნებაჸოფურო გიხურგეს დორხველი ნებან. ხეშულიშ გამამინჯობაშა გემშართჷ თინჩალუაშ დო ჯგირობუაშ თხილუაშ ფუნქციეფქ. კათაშ ჯგირობუა — სახენწჷფოშ უმაღალაშ კანონი რე. თინჩალუაშ თხილუა — გერსხჷ ორთაშობურ სამართალს, ნამუთ აკოქიმინელი რე ჯარალობური აპიჯალათ.
ჯონ ლოკია მოჸუნს სახენწჷფო ხეშულობაშ უგნულობა ორთაშობური სამართალიშ თეორიაშ დო „ჯარალობური აპიჯალაშ“ პოზიციეფშე. თარობას გინაჩამუ „ორთაშობური სამართალიშ“ ხვალე მუსხირენი ნორთი შხვა დოსქილადირეფიშ ეფექტური თხილუაშო — ზიტყვაშ, რწუმაშ დო არძაშ უკინოხ დორხველობაშ დუდიშულაშო. კანონმადვალი ხეშულობა ემაჸონაფალშე გიშართილი ოკო რდას (თინეფს შქას სასამართალეშე) დო „ფედერაციულშე“ (გალენური ურთიართობეფი). თეწკჷმა ართო კინე მუ თარობა კანონს დოჸუნდას ოკო. კათა დუთმოსქიდჷ უზიტყვე სუვერენო დო ნება უღუ უგამამინჯე თარობას ველუდირთას (ვემუხუჯუას) დო გეგნარინუასჷნ.
ჟან-ჟაკ რუსო ჯარალობურ აპიჯალას გუთმოთანჯჷნს, მუჭოთ კოჩიშობაშ ისტორიულ უციო დგომარობას, ნამუთ ახორციელენს კათაშ სუვერენიტეტის დო ფაქტობურ წორწოობას ოართე ნებაშ დოჸუნალაშ რზათ, დო ნამუთ მუშჸურე კათაშ ობიექტურ ინტერესეფს გჷმოხანტუნს. პოლიტიკური სისტემაშ თარი პრინციპი აკმოდირთჷ ბონ დემოკრატიაშ პრინციპშე რესპუბლოკური სახენწჷფოშით, ნამუთ იმართჷ არძა კათაშ კათუათ მენაღებჷ კანონეფიშ სისტემათ.
ხეშულობაშ წყუეფი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]მაქს ვებერი ხეშულობაშ წყუეფო კოროცხუნდჷ:
- ნძალება (ფიზიკური ჭყანა, ანჯარი, ორგანიზაფილი ბუნა, ნძალაშ გიმორინაფაშ რცქინაფა).
- ავტორიტეტი (ფანიური დო სოციალური რსხუეფი, ქარიზმა, ექსპერტული (სპეციალური რჩქინა, რწუმა).
- სამართალი (დგომარობა დო ნებაგოქუნელობა, რესურეფიშ კონტროლი, წეს-რჩქვანელობა დო ტრადიცია).
ხეშულობაშ არძაშე პრიმიტიული წყუ — ნჯილიკა ნძალაშ გჷმორინაფაშ ცქინაფა ვარდა გჷმორინაფა, ნძალება (ფანიაშ მუმაშ დესპოტური ხეშულობა, ზისხირიშ სამართალიშ დჷმაშებეშ ხეშულობა თიშ ოკიბირალეფშა).
სახენწჷფო შხირას გჷმირინუანს ბონი ნძალებაშ მეთოდეფს. მარა არძაშე შხირას ხეშულობა სახენწჷფოს გერსხჷ იურიდიული სამართალის ინსტიტუტეფს. დიო ხოლო ნიკოლო მაკიაველი ოგურუანდჷ მამართალეფს, სახენწჷფო აძულაფაშ მეკირუას სასურია გაკირალეფით.
თეხანობას, ირო რთული მოსოფელს, ადამიერიშ შილებუამობა შხვა ადამიერეფი ქჷდიჸუნუასჷნ უმოსო დოჸუნს თიშ გონებური შილებუამობეფს. ინტელექტუალური ხეშულობა ბრელით უმოსო ეფექტური რე, ვინდარო ნჯილიკა ნძალება. კრიმინალურ ოქიანუსჷთ, მადუდეშ ავტორიტეტი გითმითანჯჷ ნორთობურო ვართ იშენი ფიზიკური მუნაჩემეფით, ვარინ უმოსო უდუსაჯებუ დაშებაშ დოგეგმვაშ შილებუამობათ.
მორალური ხეშულობა, აპელირენს სამართალიანობათ, პატიოსნობათ, საღალობათ დო შხვა ზნეობური ღირებეფით, უმოსო ეფექტური რე თიჯგურა შვანეფს, მუჟამსჷთ თიშ მაღელს (ხეშულს) შეულებჷ ინინალას თეშჸურე შხვეფშო სამანგაშ მემაჩამალო.
ფიზიკური, ინტელექტუალური ფსიქოლოგიური დო ზნეობური შილებუეფი ინდივიდუალური რე, თინეფი შილებე ადამიერს უღუდას მუშობურო, შხვა ადამიერეფშა თოლოძირე დოჸუნალაშ უმუშო. ხეშულობაშ სოციალური წყუ რე სამართალი, არძაშე კინოხ დორხველუაშ სამართალი.
ორგანიზაციული ხეშულობა (ადმინისტრაციული რესურსი) თით უმოს თოლოძირე რე, მუთ უმოს რთული რე ომართალი სოციალური ორგანიზმი. ზუსტას თინა გინმართინაუნს თიჯგურა გოლინამ ბიუროკრატიულ სტრუქტურეფო ვა ხვალე სახენწჷფოს, შხუ კორპორაციეფსჷთ დო ჯარალობურ ორგანიზაციეფს.
ეკონია ბორჯის ხეშულობაშ წყუთ გჷნირთჷ ინფორმაციაშ დო თიშ გოფაჩუაშ (გობჟინაფაშ) არხეფიშ ღვენა. მასობური ინფორმაციაშ საშუალებეფი ჯგირ ხანი რე იხასიათებუ, მუჭოთ „მაანთხა ხეშულობა“. მერკე ხვილაფა მეთმიაჩამუ ბიუროკრატიული სტრუქტურეფიშ დინოხოლე ინფორმაციაშ ცირკულირაფას, ნამუთ თის გიშმახინწკჷნს დო თირანსჷნ.
ხეშულობაშ გვარობეფი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]კანკალე მენცარი გჷთოთანჯჷნს ხეშულობაშ გეჸვენჯი გვარობეფს:
- უჟინაში ხეშულობა
- კანონმადვალი ხეშულობა
- ემაჸონაფალი ხეშულობა
- სასამართალე ხეშულობა
- პოლიტიკური ხეშულობა
- ომართუალე ხეშულობა
- ოჯარალე ხეშულობა
- სიმბოლური ხეშულობა
- სახენწჷფო ხეშულობა
ხეშულობაშ ფუნქციეფი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]კანკალე მენცარი გჷთოთანჯჷნს ხეშულობაშ გეჸვენჯი ფუნქციეფს:
- მარეგულირაფალი
- მაკონტროლაფალი
- მამართალი
- მაკოორდინირაფალი
- მაგჷმანათალი
ხეშულობაშ გუმოლინაფაშ ფორმეფი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]კანკალე მენცარი გჷთოთანჯჷნს ხეშულობაშ გჷმოლინაფაშ გეჸვენჯი ფორმეფს:
ხეშულობაშ ტექნოლოგიეფი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]კანკალე მენცარი გჷთოთანჯჷნს ხეშულობაშ გეჸვენჯი ტექნოლოგიეფს:
პოლიტიკური მართუალაშ ფორმეფი, რეჟიმეფი დო სისტემეფი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]კანკალე მენცარი გჷთოთანჯჷნს ხეშულობაშ გეჸვენჯი მართუალაშ ფორმეფს, რეჟიმეფს დო სისტემეფს:
- არისტოკრატია
- ბიუროკრატია
- გერონტოკრატია
- დემარქია
- დემოკრატია
- დესპოტიზმი
- ჯამახირია
- დიარქია
- დიქტატურა
- იდეოკრატია
- იზოკრატია
- კლეპტოკრატია
- კორპორატოკრატია
- კრიტარქია
- კრიტოკრატია
- მარიონეტული სახენწჷფო
- მატრიარქატი
- მერიტოკრატია
- მილიტოკრატია
- მონარქია
- ნოოკრატია
- ართპარტიული სისტემა
- ოლიგარქია
- ოხლოკრატია
- პატრიარქატი
- პლუტოკრატია
- სოციალიზმი
- რესპუბლიკა
- თალასოკრატია
- თელუროკრატია
- თეოკრატია
- ტექნოკრატია
- ტიმოკრატია
- ტირანია
- ტოტალიტარიზმი
- ხუნტა
- ეთნოკრატია
ვა რე ვარდა ვეგითანჯჷ მუჭოთ ხეშულობაშ ფორმა:
თაშნეშე ქოძირით
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
ვიქსიკონს ენწყუმილი რე ზიტყვა: ხეშულობა- პოლიტიკური ხეშულობა
- მართუალა
სქოლიო
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- ↑
ხეშულობა შანენს ირნერ შილებუამობას დორხველი ნებაქ გურთას სოციალურ ურთიართობეფიშ ინოხვენეფს, აწორინალაშ უმკუჯინალო დო თიშ შანულობაშ უმუშო, მუშა რე თე შილებუამობა გერსხილინ.
„მაქს ვებერი, „ფანია დო ჯარალუა“, დ. 1, §16“
„de“(Macht bedeutet jede Chance, innerhalb einer sozialen Beziehung den eigenen Willen auch gegen Widerstreben durchzusetzen, gleichviel worauf diese Chance beruht. ) - ↑ Большая советская энциклопедия 3-е издание Том 5.
