არტაშენი

ნოღა
არტაშენი არტაშენი / Art’aşeni Ardeşen
კოორდ.	41°11′22″ოორ 40°49′37″ელ
ქიანა	თურქეთი
რეგიონი	უჩა ზუღა
პროვინცია	რიზე
ფართობი	743 კმ²
მახორობა	58,499
ერუანული აკოდგინალუა	ლაზეფი, ჰემშინეფი
ბორჯიშ ორტყაფუ *ზარხულიშ	EET (UTC+2) EEST (UTC+3)
ვებ-საიტი	http://www.ardesen.bel.tr Archived 2012-06-19 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.

Ardeşen city centre

არტაშენი (ლაზური არტაშენი / Art’aşeni, თურქულო Ardeşen) — ნოღა დო რაიონი თურქეთიშ რიზეშ პროვინციას, ქიანაშ ოორუე-ბჟაეიოლს, უჩა ზუღაშ ობჟათე-ბჟაეიოლ ძგას, ისტორიულ ლაზონას. არძოშე დიდი ლაზური ნოღა რე თურქეთიშ ტერიტორიას.

ეტიმოლოგია

არტაშენიშ ეტიმოლოგია ჯგირო დოგურაფილ ვა რე. ისხუნუაფჷ ჟირი ვერსია: 1. ართ ვერსიაშ მეჯინათ, არტაშენი სომეხური ტოპონიმი რე დო ეთმინწყჷმუ ათაშნე: არტ (արտ) — ორტვინი დო შენ (շեն) — ოფუტე, დოხორინელი აკანი. 2. მაჟირა ვერსიათ არტაშენი იშიფრუ ათაში: არტაგაშენი, ანუ არტაგ მაფაშ (I ვარა II) დუნარცხუეფი ოფუტე.

გეოგრაფია

მუჭოთ ლაზონაშ ნოღეფიშ უმენტაშინ, არტაშენს ხოლო ჭიფე ზუღაოძგაშე უღჷ, დოსქილადირი აკანი გვალას მეუღჷ, ნამუთ ობჟათეჸურე, კაჩკარიშ გვალეფიშ მასივშა გინმურს. ჰავა ლიბჷ დო ტიბჷ რე, ჩანს უჩა ზუღაპიჯიშ კლიმატშო ოსქვებური ჯალეფი დო ტყალეფი. ბჟაეიოლშე ვიწე უხურგანს, ბჟადალშე ათინა დო ვიჯა, ოორუეჸურე იუსუფელი. არტაშენიშ რაიონიშ ტერიტორიას ართ თარი ღალი მოურს: ფურტონა დო მუსხირენ მორჩილ ღალეფი: ქვანიწა რუბა, ბაკამანდრე, ბაჩი დო შხვა.

ისტორია

არტაშენი კოლხეთიშ დო ეგრისიშ ომაფეეფშა, უკული ტრაპიზონიშ იმპერიაშა მიშმეშჷ. 1509 წანას ოსმალეთიშ იმპერიაშ ხეშა გინილჷ. 1916 წანაშ 15 ღურთუთას არტაშენი რუსეფქ ქიდეკინეს, მარა ბრესტ-ლიტოვსკიშ ზეშ გეშა 1918 წანაშ 11 მელახის კინ ოსმალეთის დართჷ.

მახორობა

2011 წანაშ ეჭარუათ არტაშენიშ რაიონს სქიდუდჷ 40 700 კოჩი, თაჸურეშე 29 000 ნოღას. მახორუეფიშ 95% ლაზი რე, დოსქილადირ ჰემშინეფი.

ისტორიული ობიექტეფი დო ოქინაფუეფი

• არტაშენიშ ოხვამე — სუმნიშოლი ბაზილიკაშ აკნაცჷმეფი ნოღაშ მიშაულარს. ართ კიდალაშ ჸურეშე ოჩხოულე რე მუკოდგუმილი
• თიმისვათიშ ხინჯი — მოდირაკილ ხინჯეფშე ართ-ართი.
• ფელერგივათიშ ოხვამე — ჯვეში ოხვამეშ ნერჩი, ამდღა ჸუდე რე მუნოდგჷმილი.

შინელი არტაშენალეფი

• აიჰან ალფთექინი (ლოლიში) — პოპულარული ლაზი მობირე
• ერდალ ბაირაქოღლუ (დავითიში) — პოპულარული ლაზი მობირე
• მეჰმედალი ბარიშ ბეშლი — შინელი ლაზი მობირე დო მოქარანე, როკ ბუნა „ზუღაში ბერეფეშ“ დუმარცხუაფალი, თურქეთის პირველი ლაზური ჟურნალიშ „ოგნი სქანი ნენაშ“ დუმარცხუაფალი დო რედაქტორი, ლაზურ კულტურაშ ასოციაციაშ დუდმახვენჯი
• შეჰზათ აიართეფე — პოლიტიკოსი, თურქეთიშ მოხანდეეფიშ პარტიაშ მაკათური, ნამუქუთ 1976 წანას თურქულ გაზეთი „ქარადენიზ ჰაბერს“ ბეშტელი მუშ სტატიათ „ლაზეფიშ ეთნიკური ჯინჯი“ თურქულ პოლიტიკას ლაზეფიშ თემა ჸონიერო ქიმშაჸათჷ.
• სელმა კოჩივა — ლაზი მოქარანე, პოეტი ოსური. 70-იან წანეფიშ უკულ ლიმენს თურქეთის ლაზეფიშ დო ოსურეფიშ ნებეფშო. გერმანიას მოხანდე ლაზურ ორგანიზაცია „ლაზებურაშ“ დო თეჯგურა ჯოხოთ გიშმაულარი გაზეთიშ ართ-ართი დუმარცხუაფალი.
• მურათ ერჯან მურღულიში — მორდუ ლაზი ჭარუ. პირველ ლაზური რომანიშ „დაჩხური“ ავტორი.
• ირფან ჩაღათაი (ალექსიში) — ლაზი ნინეფიშმენცარი, დიდი ნაზური ლექსიკონიშ ართ-ართი ავტორი

ტერიტორიული მონწყუალა

არტაშენიშ ნოღა აკმოდირთუ 20 მაჰალეშე (განობაშე)

• კავაკლიდერე (ჯიბისტასი)
• დუზი (ფურტონა)
• მუფთი (მურღული ავლა)
• ჩიფთექავაქი (?)
• ჯამი (ციათი)
• იაილა (ოკორდულე)
• ბაში (ციათი)
• შენთეფე (ჭიჭივათი)
• ბაჰარი (ფუტრა)
• მერქეზი (ნოღა)
• ფჷრთჷნა (ფურტონა)
• ქუზეი(ციათი)
• იენი (ჯიბისტასი)
• ქაჰვეჯილერი (სიათი)
• ბარჷში (მეთისტი)
• ელმალჷქი (ქვანჭარერი)
• ი. სელიმი (?)
• ფათიჰი (?)
• დენიზი (?)
• ჯუმჰურიეთი (?)

არტაშენიშ რაიონი მიშმეკოროცხანს 38 ოფუტეს

• აქდერე (ხოჯიბადი)
• აქქაია (ფელერგივათი)
• არმაღანი (სალონჩე)
• აშაღჷდურაქი (წალენი ძღემი)
• არმუთლუქი (ჭუმაიდა)
• ქურთულუში (ზურხა)
• ბაიჷრჯჷქი (ჲანივათი)
• ბეიაზქაია (აღენი)
• ჩჷრაქლარი (ჩირაღი ავლა)
• დოღანაი (შანგული)
• დუიგულუ (თოლიქჩეთი)
• გიუნდოღანი (მუტაფი)
• გიუნეი (ომჯორე)
• ჰოშდერე (?)
• ჷშჷქლჷ (ღერა)
• ქირაზლჷქი (ჯელაისკური)
• ქიოფრუქიოი (თიმისვათი)
• ქიუჩუქქიოი (წუხულეთი)
• მანგანეზი (ნოღეჯენი)
• ორთალანი (ორთაჩოი)
• ოზგიური (მუშკალა)
• ფჷნარლჷ (?)
• ფირინჩლიქი (სიფათი)
• შეჰითლიქი (?)
• შენდერე (სიდერე)
• შენიამაჩი (კანტევასტასი)
• შენიურთი (მეხენითი)
• სერინდერე (ჩასკური)
• სესლიქაია (ამგვანი / აღვანი)
• სინანი (პალივათი)
• იამაჩდერე (ბაკვა / ბაკოზი / ბაქოზი)
• იავუზი (ამგვანი)
• იენიქიოი (მახატობა)
• იეშილთეფე (ბუნა)
• იენიიოლი (ოჯე)
• იუქარჷდურაქი (ჯილენი ძღემი)
• იურთსევერი (ზენიმოსი)
• ზეითინლიქი (მამალა)

არტაშენიშ რაიონიშ ტერიოტრიას რე ართი დაბა: თუნჯა (დუთხა / დუთხე)

რესურსეფი ინტერნეტის

• District governor's official website თურქულო
  • photos of Ardeşen Archived 2007-05-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• Ardeşen municipality's official website თურქულო
  • and more photos Archived 2007-05-31 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• Lazuri - information on the Laz language and culture თურქულო
• Ardeşenim - General local site on the district Archived 2008-03-09 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. თურქულო