მარგალური გრამატიკა

მარგალური ართ-ართი ქართველური ნინა რე. შხირას მარგალურ-ლაზური ვარა ზანური ნინაშ ოორუულ დიალექტო მიარზებუაფუ.

თინა უმოსო ბჟადალ საქორთუოს რე გოფაჩილი (სამარგალოს დო აფხაზეთის). აფხაზეთის 1990-იან წანეფს მონწყილი ქორთუეფიშ ეთნოწიმინდუაშ გეშა, ნამუეფიშ უმიარაშობათ მარგალურო მაჩიებე რდჷ, თე კუნთხუს მარგალურო მაჩიებუეფიშ რიცხუქ დრამატულო მირკჷ.

მარგალურიშ კილოეფი რე ზუგდიდურ-სამურზაყანული დო სენაკურ-მარტვილური, ნამუეფით ძალამ ხოლოს რენა ართიანწკჷმა.

ფონოლოგია დო ანბანი

ხონარიელეფი

მარგალურს ხუთი ჯინჯიერი ხონარიელი რე - ა, ე, ი, ო, უ დო ართი მაჟირული - ჷ (ზუგდიდურ-სამურზაყანულს), ნამუთ ი დო უ ხონარიელეფიშ დოდაღარაფაშ მოღალუ რე.

ხონარიელეფიშ სქემა

	წოხოლენი	უკოხოლენი
		ვაალეშქვიშური	ლეშქვიშური
მაღალი	ი [i]	ჷ [ə]	უ [u]
შქა	ე [ɛ]		ო [ɔ]
დაბალი		ა [ɑ]

წოროხონარიელეფი

წოროხონარიელეფიშ აკოდგინალუა მარგალურს დახე თინერი რე, მუნერით ლაზურს, ქორთულს დო შონურს.

წოროხონარიელეფშ ცხირი

	მოხვილირეფი			აფრიკატეფი			სიბილანტეფი		ნაზალი	მათართალუ	გვერდო- ხონარიელეფი
	ჯღერია	ჸუნგა		ჯღერია	ჸუნგა		ჯღერია	ჸუნგა
		გლოტ.	ფუშინ.		გლოტ.	ფუშინ.
ლეშქვიშური	ბ [b]	პ [pʼ]	ფ [p]				ვ [v]		მ [m]
დენტალი	დ [d]	ტ [tʼ]	თ [t]	ძ [d͡z]	წ [t͡sʼ]	ც [t͡s]	ზ [z]	ს [s]	ნ [n]	ლ [l]
ალვეოლარი				ჯ [d͡ʒ]	ჭ [t͡ʃʼ]	ჩ [t͡ʃ]	ჟ [ʒ]	შ [ʃ]		რ [r]	ჲ [j]
ველარი	გ [g]	კ [kʼ]	ქ [k]				ღ [ɣ]	ხ [x]
უვულარი		ყ [qʼ]
ლარინგალი		ჸ [ʔ]						ჰ [h]

ფონეტიკური პროცესეფი

ი დო უ ხონარიელეფიშ რედუცირაფა

ზუგდიდურ-სამურზაყანულს ი დო უ შხირას იდაღარებუ დო ირზენს ჷ-ს.

ხონარიელეფიშ ასიმილაცია

• აე → ეე → ე
• აი → ეე → ე
• აო → აა → ა
• ოა → აა → ა
• ოო → აა → ა
• ოუ → უუ → უ

გ-შ თირუა წოროხონარიელიშ წოხოლე

გ → რ.

წოროხონარიელეფიშ წოხოლეყ წოროხონარიელიშ პოზიციური თირაფა

ხონარიელიშწჷმოხონ დო ხონარიელეფშქა პოზიციეფს ყ → ჸ. ვ წოროხონარიელიშ წოხოლე: ყ → ჸ/კ.

წოროხონარიელეფიშ რეგრესიული ასიმილაცია

გოფაჩილი ტიპეფი რე:

• ჸუნგა/ჯღერია წოროხონარიელეფიშ გოჯღერაფა/დოჸუნგაფა ჯღერია/ჸუნგა წოროხონარიელეფიშ წოხოლე.
• გლოტალიზაფილეფიშ გოლინათ აწმაჭიშაფუ წოროხონარიელეფიშ გლოტალიზაფა.

პროგრესული დისიმილაცია

ნერჩი ქიკათუანს რ-ს-და, -არ დო -ურ სუფიქსეფიშ გეძინაშ ბორჯის თე სუფიქსეფიშ რ გინირთუ ლ-თ. სამ. ხორგა → ხორგ-ულ-ი ("ხორგული/ხორგელი"). წესი ვაქიმინჯალენს, რ-შ უკული ნერჩის ლ ხოლო ქორე-და. სამ. მარტვილ-ი → მარტვილ-არ-ი ("მარტვილარი/მარტვილელი")

პროგრესული დეზაფრიკატიზაცია

წჷმოხმალი ჸუნგა აფრიკატიშ ვარა ჸუნგა სიბილანტიშ გოლინათ შილებე გეჸვენჯ აფრიკატ ჯ-ქ გემარტივას: ჯ → დ. სამ. ორცხონჯი → ორცხონდი "სავარცხელი", ჭანჯი → ჭანდი "ბუზი", ისინჯი → ისინდი "ისარი" დო შხვა.

ლ-შ ტრანსფორმაცია

• მარგალურიშ არძა კილოკავს წოროხონარიელიშ წოხოლე ლ → რ.
• მარტვილურს ზიტყვაშ დაჭყაფუს ხონარიელიშ წოხოლე - ლ → ჲ → ∅ დო წოროხონარიელეფიშ შქას - ლ → ∅

ვ-შ ნქჷრაფა ხონარიელეფს შქას

ხონარიელეფიშ შქას ჯინჯური ვ ნქჷრუ. სამ. ხვავი (ქორთ.) → *ხვაი → ხვეე (id.), მტევანი (ქართ.) → ტიანი (id.) დო შხვა.

ფონეტიკური გინაძინა ნ

მოხვილირეფიშ დო აფრიკატეფიშ წოხოლე შილებე წჷმიქიმინას ფონეტიკურ გინაძინა ნ-ქ (ლეშქვიშურიშ წოხოლე ნ → მ).

ანბანი

მარგლური იჭარუ ქორთული ანბანით.

ასო-ბგერა	ჯოხო	IPA ტრანსკრიპცია
ა	ან	ɑ
ბ	ბან	b
გ	გან	g
დ	დონ	d
ე	ენ	ɛ
ვ	ვინ	v
ზ	ზენ	z
თ	თან	t
ი	ინ	i
კ	კან	kʼ
ლ	ლას	l
მ	მან	m
ნ	ნარ	n
ჲ	ჲე	j
ო	ონ	ɔ
პ	პარ	pʼ
ჟ	ჟან	ʒ
რ	რაე	r
ს	სან	s
ტ	ტარ	tʼ
უ	უნ	u
ჷ	ჷნ	ə
ფ	ფარ	p
ქ	ქან	k
ღ	ღან	ɣ
ყ	ყარ	qʼ
ჸ	ჸინ	ʔ
შ	შინ	ʃ
ჩ	ჩინ	t͡ʃ
ც	ცან	t͡s
ძ	ძილ	d͡z
წ	წილ	t͡sʼ
ჭ	ჭარ	t͡ʃʼ
ხ	ხან	x
ჯ	ჯან	d͡ʒ
ჰ	ჰაე	h

რთინაფა

მარგალურს ჩხორო რთინა რე: ჯოხობური, მოთხობელური, მეჩამობური, ნათესობური, გეწურაფური, დოშორაფობური, ქიმინჯობური, ვითარობური დო გეღანკილობური. მიარონიშ ოწარმებელო -ეფ ინიხუნუაფუ ნერჩი დო რთინაშ შან შქას.

რთინაშ შანეფი

რთინა	ხვალახონი					მიარონი
	მარგალური	ლაზური	ქორთული	შონური		მარგალური	ლაზური	ქორთული	შონური
ჯოხობური	-ი	-ი/-ე	-ი	-ი		-ეფ-ი	-ეფ-ე	-ებ-ი	-ა̈რ
მოთხობელური	-ქ	-ქ	-მა	-დ		-ეფ-ქ	-ეფე-ქ	-ებ-მა	-ა̈რ-დ
მეჩამობური	-ს	-ს	-ს	-ს		-ეფ-ს	-ეფე-ს	-ებ-ს	-ა̈რ-ს
ნათესობური	-იშ	-იშ	-ის	-იშ		-ეფ-იშ	-ეფე-შ	-ებ-ის	-არე-შ
გეწურაფური	-იშა	-იშა	--	--		-ეფ-იშა	-ეფე-შა	--	--
დოშორაფობური	-იშე	-იშე	--	--		-ეფ-იშე	-ეფე-შე	--	--
ქიმინჯობური	-ით	-ითე	-ით	-შუ̂		-ეფ-ით	-ეფე-თე	-ებ-ით	-ა̈რ-შუ̂
ვითარობური	-ო(თ)/-თ	-ოთ	-ად/-დ	-დ		-ეფ-ო(თ)	--	-ებ-ად	-ა̈რ-დ
გეღანკილობური	-იშო(თ)	--	-ისთვის	-იშდ		-ეფ-იშო(თ)	--	-ებ-ისთვის	-ა̈რ-იშდ

ჯოხოსქილედი

ჯოხოსქილედეფიშ კლასიფიკაცია

მარგალურს, თეში მუჭოთ შხვა ქართველურ ნინეფს, ობიექტეფი ირთუ გაღიერეფიშ (კითხირი "მი?" [ვინ?]) დო უგაღეეფიშ (კითხირი "მუ?" [რა?]) კლასეფო. გრამატიკული სქეს-კატეგორია ვა რსებენს.

ჯოხოსქილედეფიშ საკლასიფიკაციო სქემა

კონკრეტული			აბსტრაქტული
შურიელი		უშურე
ადამიერი დო "მაგური" სქილედეფი (სამ. ღორონთი, ანგელოზეფი)	ჩხოლარეფი	უშურე ფიზიკური ობიექტეფი	აბსტრაქტული ობიექტეფი
გაღიერი	უგაღე
"მი"-კლასი	"მუ"-კლასი

ჯოხოსქილედიშ რთინაფაშ სამანგი

ჯინჯი: კოჩ- (მარგ.), კოჩ- (ლაზ.), კაც- (ქორთ.), ჭა̈შ- (შონნ. "ქმარი")
რთინა	ხვალახონი					მიარონი
	მარგალური	ლაზური	ქორთული	შონური		მარგალური	ლაზური	ქორთული	შონური
ჯოხობური	კოჩ-ი	კოჩ-ი	კაც-ი	ჭა̈შ		კოჩ-ეფ-ი	კოჩ-ეფ-ე	კაც-ებ-ი	ჭა̈შ-ა̈რ
მოთხობელური	კოჩ-ქ	კოჩ-ი-ქ	კაც-მა	ჭა̈შ-დ		კოჩ-ეფ-ქ	კოჩ-ეფე-ქ	კაც-ებ-მა	ჭა̈შ-ა̈რ-დ
მეჩამობური	კოჩ-ს	კოჩ-ი-ს	კაც-ს	ჭა̈შ-ს		კოჩ-ეფ-ს	კოჩ-ეფე-ს	კაც-ებ-ს	ჭა̈შ-ა̈რ-ს
ნათესობური	კოჩ-იშ	კოჩ-იშ	კაც-ის	ჭა̈შ-იშ		კოჩ-ეფ-იშ	კოჩ-ეფე-შ	კაც-ებ-ის	ჭა̈შ-ა̈რ-იშ
გეწურაფური	კოჩ-იშა	კოჩ-იშა	--	--		კოჩ-ეფ-იშა	კოჩ-ეფე-შა	--	--
დოშორაფობური	კოჩ-იშე	კოჩ-იშე	--	--		კოჩ-ეფ-იშე	კოჩ-ეფე-შე	--	--
ქიმინჯობური	კოჩ-ით	კოჩ-ითე	კაც-ით	ჭა̈შ-შუ̂		კოჩ-ეფ-ით	კოჩ-ეფე-თე	კაც-ებ-ით	ჭა̈შ-ა̈რ-შუ̂
ვითარობური	კოჩ-ო	--	კაც-ად	ჭა̈შ-დ		კოჩ-ეფ-ო	--	კაც-ებ-ად	ჭა̈შ-ა̈რ-დ
გეღანკილობური	კოჩ-იშო	--	კაც-ისთვის	ჭა̈შ-იშდ		კოჩ-ეფ-იშო	--	კაც-ებ-ისთვის	ჭა̈შ-ა̈რ-იშდ

ჯოხოგიორთაშე

ჯოხოგიორთაშე მარგალურს ჯოხოსქილედცალო ირთინუაფუ.

ჯოხოგიორთაშეშ რთინაფაშ სამანგი

ჯინჯი: ჯვეშ- (მეგ.), მჯვეშ- (ლაზ.), ძველ- (ქორთ.), ჯვინელ- (შონ.)
რთინა	ხვალახონი					მიარონი
	მარგალური	ლაზური	ქორთული	შონური		მარგალური	ლაზური	ქორთული	შონური
ჯოხობური	ჯვეშ-ი	მჯვეშ-ი	ძველ-ი	ჯვინელ		ჯვეშ-ეფ-ი	მჯვეშ-ეფ-ე	ძველ-ებ-ი	ჯვინელ-ა̈რ
მოთხობელური	ჯვეშ-ი-ქ	მჯვეშ-ი-ქ	ძველ-მა	ჯვინელ-დ		ჯვეშ-ეფ-ქ	მჯვეშ-ეფე-ქ	ძველ-ებ-მა	ჯვინელ-ა̈რ-დ
მეჩამობური	ჯვეშ-ი-ს	მჯვეშ-ი-ს	ძველ-ს	ჯვინელ-ს		ჯვეშ-ეფ-ს	მჯვეშ-ეფე-ს	ძველ-ებ-ს	ჯვინელ-ა̈რ-ს
ნათესობური	ჯვეშ-იშ	მჯვეშ-იშ	ძველ-ის	ჯვინლ-იშ		ჯვეშ-ეფ-იშ	მჯვეშ-ეფე-შ	ძველ-ებ-ის	ჯვინელ-ა̈რ-იშ
გეწურაფური	ჯვეშ-იშა	მჯვეშ-იშა	--	--		ჯვეშ-ეფ-იშა	მჯვეშ-ეფე-შა	--	--
დოშორაფობური	ჯვეშ-იშე	მჯვეშ-იშე	--	--		ჯვეშ-ეფ-იშე	მჯვეშ-ეფე-შე	--	--
ქიმინჯობური	ჯვეშ-ით	მჯვეშ-ითე	ძველ-ით	ჯვინელ-შუ̂		ჯვეშ-ეფ-ით	მჯვეშ-ეფე-თე	ძველ-ებ-ით	ჯვინელ-ა̈რ-შუ̂
ვითარობური	ჯვეშ-ო	მჯვეშ-ოთ	ძველ-ად	ჯვინელ-დ		ჯვეშ-ეფ-ო	--	ძველ-ებ-ად	ჯვინელ-ა̈რ-დ
გეღანკილობური	ჯვეშ-იშო	--	ძველ-ისთვის	ჯვინელ-იშდ		ჯვეშ-ეფ-იშო	--	ძველ-ებ-ისთვის	ჯვინელ-ა̈რ-იშდ

რიცხული ჯოხო

მუდანობური

მარგალური მუდანობური რიცხული ჯოხოეფი უმოსო საართო-ქართველური მონძალა რე, ართ-იშ (ერთი) დო ეჩ-იშ (ოცი) მოხ, ნამუეფით ხვალე ქართ-ზანურ დონეშა აკინწყუაფუ, თიშენი, ნამდა ვაპალუნა კანონზჷმური მანგურეფი შონურს.

მუდანობური რიცხული ჯოხოეფი

	მარგალური	ლაზური	ქორთული	შონური
1	ართი	არ(თ)	ერთი	ეშხუ
2	ჟირი/ჟჷრი	ჟურ/ჯურ	ორი	ჲორი
3	სუმი	სუმ	სამი	სემი
4	ოთხი	ოთხო	ოთხი	ოშთხუ̂
5	ხუთი	ხუთ	ხუთი	უ̂ოხუშდ
6	ამშვი	ანში	ექვსი	უსგუ̂ა
7	შქვითი	შქვით	შვიდი	იშგუ̂იდ
8	რუო/ბრუო	ოვრო	რვა	არა
9	ჩხორო	ჩხორო	ცხრა	ჩხარა
10	ვითი	ვით	ათი	ეშდ
11	ვითაართი	ვითოარ	თერთმეტი	ეშდეშხუ
12	ვითოჟირი	ვითოჟურ	თორმეტი	ეშდორი
13	ვითოსუმი	ვითოსუმ	ცამეტი	ეშდსემი
14	ვითაანთხი	ვითოთხო	თოთხმეტი	ეშდოშთხ
15	ვითოხუთი	ვითოხუთ	თხუთმეტი	ეშდოხუშდ
20	ეჩი	ეჩი	ოცი	ჲერუ̂ეშდ
21	ეჩდოართი	ეჩდოარ	ოცდაერთი	ჲერუ̂ეშდიეშხუ
30	ეჩდოვითი	ეჩდოვით	ოცდაათი	სემეშდ
40	ჟაარნეჩი	ჟურნეჩი	ორმოცი	უ̂ოშთხუეშდ
50	ჟაარნეჩიდოვითი	ჟურნეჩდოვით	ორმოცდაათი	უ̂ოხუშდეშდ
60	სუმონეჩი	სუმენეჩი	სამოცი	უსგუ̂აშდ
70	სუმონეჩდოვითი	სუმენეჩიდოვით	სამოცდაათი	იშგვიდაშდ
80	ოთხონეჩი	ოთხონეჩი	ოთხმოცი	არაშდ
90	ოთხონეჩდოვით	ოთხონეჩიდოვით	ოთხმოცდაათი	ჩხარაშდ
100	ოში	ოში	ასი	აშირ
101	ოშართი	ოში დო არ	ასერთი	აშირ ი ეშხუ
102	ოშჟირი	ოში დო ჟურ	ასორი	აშირ ი ჲორი
110	ოშვითი	ოში დო ვით	ასათი	აშირ ი ეშდ
200	ჟიროში	ჟუროში	ორასი	ჲორაშირ
500	ხუთოში	ხუთოში	ხუთასი	უ̂ოხუშდარშირ
1000	ვითოში	შილჲა/ვითოში	ათასი	ათას
1999	ვითოშ ჩხოროშ ოთხონეჩდოვითოჩხორო	შილჲა ჩხოროშ ოთხონეჩდოვიტოჩხორო	ათას ცხრაას ოთხმოცდაცხრამეტი	ათას ჩხარა აშირ ჩხარაშდ ჩხარა
2000	ჟირი ვითოში	ჟურშილჲა	ორი ათასი	ჲორი ათას
10000	ვითი ვითოში	ვით შილჲა	ათი ათასი	ეშდ ათას

რანწკობური

მარგალურს დო ლაზურს რანწკობური რიცხული ჯოხოეფი იწარმებუ მა-...-ა ცირკუმფიქსით, ნამუთ საართო-ქართველური მონძალა რე, თიშენი, ნამდა კანონზჷმური მანგურეფი აპალუ შონურს დო ქორთულს (მე-...-ე ჟირხოლო დიხას)

რანწკობური რიცხუეფიშ წარმებაშ წესი

მარგალური	ლაზური	ქორთული	შონური
მა-რიცხუ-ა	მა-რიცხუ-ა(ნი)	მე-რიცხუ-ე	მე-რიცუი-ე

რანწკობური რიცხული ჯოხოეფი

მარგალური	ლაზური	ქორთული	შონური
პირველი/მაართა	მაართანი	პირველი	მანკუ̂ი
მაჟირა	მაჟურა	მეორე	მერმე
მასუმა	მასუმა	მესამე	მესემე
მაოთხა/მანთხა	მაოთხა	მეოთხე	მეუშთხუ̂ე
მახუთა	მახუთა	მეხუთე	მეუხუშდე
მაამშვა	მაანშა	მეექვსე	მეუსგუ̂ე
მაშქვითა	მაშქვითა	მეშვიდე	მეჲშგუ̂იდე
მარუო	მაოვრა	მერვე	მეარე
მაჩხორა	მაჩხორა	მეცხრე	მეჲჩხრე
მავითა	მავითა	მეათე	მეჲშდე
მავითაართა	მავითოართა	მეთერთმეტე	მეჲეშდეშხუ̂ე
მავითოჟირა	მავითოჟურა	მეთორმეტე	მეჲშდორე
მაეჩა	მაეჩა	მეოცე	მეჲერუ̂ეშდე
ეჩდომაართა	ეჩდომაართა	ოცდამეერთე
ეჩდომავითა	ეჩდომავითა	ოცდამეათე	მესემეშდე
მაოშა	მაოშა	მეასე	მეაშირე
ოშმაართა	ოშმაართა	ასმეერთე
ოშმაჟირა	ოშმაჟირა	ასმეორე
ოშმავითა	ოშმავითა	ასმეათე
მაჟიროშა	მაჟუროშა	მეორასე	მეჲორაშირე
მახუთოშა	მახუთოშა	მეხუთასე	მეუხუშდაშირე
მაანთასა	მავითოშა	მეათასე	მეათასე

ორთიული

ორთიული რიცხული ჯოხოეფიშ წარმება მარგალურს დო ლაზურს ჯვეშქორთულიშ დო შონურიშ მაგური რე.

ორთიულეფიშ წარმებაშ წესი

მარგალურ-ლაზური	ქორთული		შონური
	ჯვეში	ახალი
ნა-რიცხუ-ალ/ორ	ნა-რიცხუ-ალ	მე-რიცხუ-ედ	ნა-რიცხუ-ალ/ულ

ორთიული რიცხული ჯოხოეფი

მარგალურ-ლაზური	ქორთული		შონური
	ჯვეში	ახალი
თელი (მ) მთელი (ლ)	მრთელი	მთელი	თელ
გვერდი	ნახევარი	ნახევარი	ხჷნსგა
ნასუმორი	ნასამალი	მესამედი	ნასემალ
ნაოთხალი (მ-ლ) ნაანთხალი (მ)	ნაოთხალი	მეოთხედი	ნაოშთხულ
ნახუთალი	ნახუთალი	მეხუთედი	ნაუ̂ხუშდალ
ნაამშვალი (მ) ნაანშალი (ლ)	ნაექვსალი	მეექვსედი	ნაუსგულ
ნაშქვითალი	ნაშვიდალი	მეშვიდედი	ნაჲშგუ̂იდალ
ნარუოლი (მ) ნაოვრალი (ლ)	ნარვალი	მერვედი	ნაარალ
ნაჩხორალი	ნაცხრალი	მეცხრედი	ნაჩხარალ
ნავითალი	ნაათალი	მეათედი	ნაეშდალ
ნავითაართალი (მ) ნავითოართალი (ლ)	ნაათერთმეტალი	მეთერთმეტედი	ნაეშდეშხულ
ნავითოჟირალი (მ) ნავიტოჟურალი (ლ)	ნაათორმეტალი	მეთორმეტედი	ნაეშდორალ
ნაეჩალი	ნაოცალი	მეოცედი	ნაჲერუ̂ეშდალ
ნაოშალი	ნაასალი	მეასედი	ნააშირალ
ნაანთასალი (მ) ნავითოშალი (ლ)	ნაათასალი	მეათასედი	ნაათასალ

ჯოხონოთირი

პიჯიშ ჯოხონოთირი

მარგალური	ლაზური	ქორთული	შონური
მა	მა	მე	მი
სი	სი	შენ	სი
ენა	აჲა	ესა	ალა
ინა	ია	ისა	ეჯა
ჩქი/ჩქჷ	ჩქი/ჩქუ	ჩვენ	ნაჲ
თქვა	თქვან	თქვენ	სგაჲ
ენეფი	ანთეფე	ესენი	ალჲარ
ინეფი	ენთეფე	ისინი	ეჯჲარ

დორხველობური ჯოხონოთირი

მარგალური	ლაზური	ქორთული
ჩქიმი	ჩქიმი	ჩემი
სქანი	სქანი	შენი
მუში	მუში	მისი
ჩქინი/ჩქჷნი	ჩქინი/ჩქუნი	ჩვენი
თქვანი	თქვანი	თქვენი
ინეფიშ	მუთეფეში	მათი

კილოთა

მარგალურს კილოთაქ შილებე გჷმოხანტას ართი, ჟირი, ვარა სუმი გრამატიკული პიჯი. მოქიმინჯე პიჯი რე სუბიექტი, მოქიმინჯალა ხვადუ ობიექტეფიშ მეხჷ (ბონას ვარა ორცათ). პიჯი შილებე რდას ხვალახონი ვარა მიარონი. პიჯეფიშ მუდანობაშ მეჯინათ, კილოთეფი ირთუ ართ-, ჟირ- დო სუმპიჯამ კილოთეფო.

• ართპიჯამ კილოთას აპალუ ხვალე სუბიექტი დო ირო უგინმალუ რე.
• ჟირპიჯამ კილოთას აპალუ სუბიექტი დო ართ-ართი (ბონი ვარა ორცა):
  • ბონი ობიექტიშ შვანს კილოთა გინმალუ რე;
  • ობიექტი ორცა ქორე-და - უგინმალუ.
• სუმპიჯამ კილოთას აპალუ ართი სუბიექტი დო ჟირხოლო ობიექტი (ბონით დო ორცათ) დო ირო გინმალუ რე.

კილოთაშ პიჯიანობაშ ცხირი

	ართპიჯამი	ჟირპიჯამი		სუმპიჯამი
	უგინმალუ	გინმალუ	უგინმალუ	გინმალუ
სუბიექტი	+	+	+	+
ბონი ობიექტი		+		+
ორცა ობიექტი			+	+

სუბიექტეფიშ დო ობიექტეფიშ გჷმახანტალო გჷმირინუაფუ აფიქსეფი.

პიჯიშ შანეფი

სუბიექტური
	ხვალახონი			მიარონი
	მარგ./ლაზ.	ქორთ.		მარგ./ლაზ.	ქორთ.
S1	ვ-	ვ-		ვ-...-თ	ვ-...-თ
S2	∅	∅,(ჰ/ს)-		∅-...-თ	∅,(ჰ/ს)-...-თ
S3	-ს,-უ,-ნ	-ს,-ა/ო		-ან,-ეს	-ენ,-ან,-ეს
ობიექტური
O1	მ-	მ-		მ-...-თ,-ან,-ეს	გვ-
O2	გ-	გ-		გ-...-თ,-ან,-ეს	გ-...-თ
O3	∅	∅,ს/ჰ/∅-		∅-...-თ,-ან,-ეს	∅,ს/ჰ/∅-...-თ

წოროხონარიელიშ წოხოლე პიჯიშ შანეფქ ვ- დო გ-ქ შილებე გინიქიმინას ფონეტიკურო:

• ვ- → ბ- (ზუგდიდურ-სამურზაყანულს)
• გ- → რ- (არძა კილოკავს)

რჯება

მარგალურს, შანეფიშ მოხვარათ, კილოთას შეულებჷ გეღანკილობაშ ოთხი ტიპიშ გჷმოხანტუა, მუსჷთ რჯება ჯოხო

• სამუშო — მოქიმინჯალა მუშ დუდშო,
• საშხვაშო — მოქიმინჯალა შხვა (მასუმა) პიჯიშო,
• საშხვაშო-პასიური — მოქიმინჯალა შხვაშო, თიბორჯულო სუბიექტიშ პასიურალაშ გჷმოხანტილობათ,
• სამითინიშვარო — ნეიტრალური რე გეღანკილობაშ თოლწონუათ.

რჯებაშ შანეფი

რჯება	მარგ.	ლაზ.	ქორთ.	შონ.
სამუშო	-ი-	-ი-	-ი-	-ი-
საშხვაშო	-უ-	-უ-	-უ-	-ო-
საშხვაშ-პასიური	-ა-/-ე-(-ო-)	-ა-	-ე-	-ე-
სამითინიშვარო	-ო-/-ა-	-ო-	-ა-	-ა-

უღულაფა

მარგალურს გვალო ეჩი რანწკი რე, ნამუეფით, ოთხ სერიათ იბუნებუ.

რანწკეფი (უღულაფაშ მინუში)

I სერია
რანწკი	ჯინჯი: ჭარ- "წერა"	შანულობა
ანწჸოფირი	ჭარუნს	წერს
უმუჭყვადჷ	ჭარუნდუ	წერდა
ანწჸოფირიშ რსხუობური	ჭარუნდას	წერდეს
ანწჸოფირიშ პიჯალობური	ჭარუნდუ-კონ	რომ ეწერა
მაჸოფუუთებუ	ჭარუნდას იჸუაფუ(ნ)/იჸიი(ნ)	"წერდეს იქნება"
პიჯალობურუთებუ	ჭარუნდუ-კონ იჸუაფუდუ/იჸიიდუ	"წერდა იქნებოდა"
მაჸოფუ	დოჭარუნს	დაწერს
მინშობური	დოჭარუნდუ	დაწერდა
მაჸოფუშ რსხუობური	დოჭარუნდას	დაწერდეს
II სერია
მეჭყვადილი	ჭარუ	წერა
II რსხუობური	ჭარას	წეროს
II პიჯალობური	ჭარუ-კონ	რომ ეწერა
III სერია
I თურმობური	უჭარუ(ნ)	უწერია
II თურმობური	უჭარუდუ	ეწერა
III რსხუობური	უჭარუდას	ეწეროს
III პიჯალობური	უჭარუდუ-კონ	რომ ეწერა
IV სერია
III თურმობური	ნოჭარუე(ნ)	წერდა თურმე, "ნაწერა"
IV თურმობური	ნოჭარუედუ	ეწერა თურმე, "ნაწერიყო"
IV რსხუობური	ნოჭარუედას	ეწეროს თურმე, "ნაწერიყოს"
IV პიჯალობური	ნოჭარუედუ-კონ	რომ ეწერა თურმე

კილო

მოთხობელური

მოთხობელური კილო გურიშხონარენს, ნამდა კილოთათ გჷმოხანტილი მოქიმინჯალაქ თახმ ფაქტო ოკო იჸუას მეღებულქ.

კითხირობური

კითხირობური კილოშ გჷმოხანტუაშ ჟირი შარა რე მარგალურს:

• კითხირობური ზიტყვათ. სამ. მი? (ვინ?), მუ? (რა?), სო? (სად?), მუჟამს? (როდის?), მუჭო? (როგორ?) დო შხვა. თე წესი საშელო რე შხვა ქართველურ ნინეფწკჷმა.
• კითხირობური ნორთიათ -ო, ნამუთ კილოთას ბოლოს გიაძინუ. წვანთირი თე ნორთიაშ აწმაჭიშაფუ ჸუბერს მალე. ალზ. ლაზური -ი, ჯვეშქართული -ა დო შონური -მა/-მო/-მუ კითხირობური ნორთიეფი.

იმპერატივი

გჷმოხანტჷნს ზოჯუას ვარა (მო)თხუალას. მა-2 პიჯიშ ჸურე მა-2 სერიაშ მეჭყვადილიშ ფორმა გჷმირინუაფუ, შხვა შვანეფს – II რსხუობური.

რსხუობური

გჷმოხანტჷნს შელებუანობას, კორინს, ნარტის. რსხუობური კილო მარგალურს რსხუობური რანწკეფით გინმიჩამუ. პიჯალობური

ესახჷნს პიჯალას ფაქტიშ აწმარენჯო. იწარმებუ სუფიქსით -კო(ნი), ნამუთ კილოთას გიაძინუ.

ასპექტი

მარგალურს კილოთას შილებე აპალუდას ჟირი ასპექტი: ედომუშამი ვარა უთებუ. მოქიმინჯალას ბოლო ქოურჩქჷ-და, ასპექტი ედომუშამი რე. ვარ-და - უთებუ. ედომუშამი ასპექტი მარგალურს, შხვა ქართველური ნინეფიშ მაგურო, კილოთაშა კილოთაშწჷმოხონიშ გეძინათ იწარმებუაფუ.

II, III დო IV სერიეფს კილოთეფს ართმანგო უღჷნა ჟირხოლო ასპექტიშ ფორმა, I სერიას რანწკეფი ასპექტეფს შქას რე გორთილი.

ასპექტიშ გორთუალა I სერიას

უთებუ ასპექტი
რანწკი	ჯინჯი: ჭარ- "წერა"	შანულობა
ანწჸოფირი	ჭარუნს	წერს
უმუჭყვადჷ	ჭარუნდუ	წერდა
ანწჸოფირიშ რსხუობური	ჭარუნდას	წერდეს
ანწჸოფირიშ პიჯალობური	ჭარუნდუ-კონ	რომ ეწერა
მაჸოფუუთებუ	ჭარუნდას იჸუაფუ(ნ)/იჸიი(ნ)	"წერდეს იქნება"
პიჯალობურუთებუ	ჭარუნდუ-კონ იჸუაფუდუ/იჸიიდუ	"წერდა იქნებოდა"
ედომუშამი ასპექტი
მაჸოფუ	დოჭარუნს	დაწერს
მინშობური	დოჭარუნდუ	დაწერდა
მაჸოფუშ რსხუობური	დოჭარუნდას	დაწერდეს

ლიტერატურა

• ჩიქობავა, არნოლდ (1936). ლაზურის გრამატიკული ანალიზი ტექსტებითურთ. 
• ჩიქობავა, არნოლდ (1938). ჭანურ-მეგრულ-ქართული შედარებითი ლექსიკონი. 
• ფენრიხი, ჰ. & სარჯველაძე, ზ. (2000). ქართველური ენების ეტიმოლოგიური ლექსიკონი. 
• ქაჯაია, ოთარ (2001-2002). მეგრულ-ქართული ლექსიკონი. 
• კარტოზია, გურამ (2005). ლაზური ენა და მისი ადგილი ქართველურ ენათა სისტემაში. 
• კლიმოვი, გიორგი (1964). ქართველური ენების ეტიმოლოგიური ლექსიკონი

(რუსული). 

• კლიმოვი, გიორგი (1998a). ქართველური ენების ეტიმოლოგიური ლექსიკონი. Mouton de Gruyter. 
• კლიმოვი, გიორგი (1998b). მოსოფელიშ ნინეფი: კავკაციური ნინეფი

(რუსული). Academia. 

• მარრი, ნიკოლოზ (1910). ჭანურის (ლაზურის) გრამატიკა ქრესტომათიითა და ლექსიკონით

(რუსული). .

• ყიფშიძე, იოსებ (1914). მეგრული (ივერიული) ენის გრამატიკა ქრესტომათიითა და ლექსიკონით. .

(რუსული)(მარგალური)

• შანიძე, აკაკი (1973). ქართული ენის გრამატიკის საფუძვლები. 
• თოფურია, ვარლამ & ქალდანი მ. (2000). სვანური ლექსიკონი.