მომხმარებელი:Odabade90/კოლიზეუმი

ვიკიპედიაშე
კოლიზეუმი
Colosseum
აბანდვალა რომი
ეგაფა 70–80 წწ.
ემაგაფალეფი ვესპასიანე, ტიტუსი
სტრუქტურაშ ტიპი ამფითეატრი
კოლიზეუმი სერით

კოლიზეუმი (ლათინურო colosseum), ფლავიუსეფიშ ამფითეატრი — ქვერსემი ამფითეატრი რომს, იტალიას, არძაშე უდიდაში, ნამუთ ეგაფე რომიშ იმპერიაშ ისტორიას. მერჩქინელი რე რომაული არქიტექტურაშ დო რომაული ინჟინერიაშ შედევრო.

კოლიზეუმიშ ეგაფაქ დიჭყჷ დოხოლაფირო ახ.წ. 70 წანას დო ითუ ახ.წ. 80 წანას[1] იმპერატორ ვესპასიანეშ ბორჯის დო ითუ 80 წანას ტიტუსიშ ბორჯის.[2] იმპერატორ დომიციანექ მიშეღჷ მუდგაზმარენი თირაფა (81–96).[3] კოლიზეუმს უღუდუ 50 000 კოჩიშ დახვინჯი.[4][5]

კოლიზეუმს დუდშე ფლავიუსეფიშ ამფითეატრი ჯოხოდჷ (ლათინურო Amphitheatrum Flavium). თე ჯოხოდვალა მოურს ვესპასიანე დო ტიტუს ფლავიუსეფშე.

კოლიზეუმი გჷმირინუაფუდუ გლადიატორეფიშ ნირზიშო დო შხვა ოძირაფუეფშო, წჷმორინაფეფშო, დგჷნდეს დიდი ლჷმეფიშ სცენეფს დო დრამეფს კლასიკურ მითოლოგიაშე. კოლიზეუმშა მინულა რომიშ კათას შეულებუდუ დუდიშულო, მუთუნნერი ოგაფალიშ უმუშეთ.

შქა ოშწანურეფს კოლიზეუმი ვა გჷმირინუაფუდუ წჷმორინაფეფშო. თე პერიოდეფს გჷმირინუაფუდუ მუჭოთ ოხორუ, ქირსიანული სიწიმინდე, ოფორტიფიკაციე ნოგაფუ დო შხვა.

მუშენდჷ 500 000 კოჩი დო ართი მილიონიშ უმოსი ნოტყი რე ნაჭყვიდა კოლიზეუმიშ ლაჸაფეფს.[6][7]

21-ა ოშწანურას კოლიზეუმიშ ნორთი აკორღვაფილი რე დიხაშნწალუეფიშ დო ქუალეფიშ ეჭოფუაშ გეშა. თინა მიკმიჭოფანს მიარე ტურისტის. ირ ჭითა ობიშხას აკმიშაყარუ დიდი მუდანობაშ კათა.

ისტორია[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

ანტიკური ხანა[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

ანტიკური რომიშ რუკა კოლიზეუმწკჷმა ართო

კოლიზეუმიშ ეგაფაქ დიჭყჷ იმპერატორ ვესპასიანეშ ბორჯის 70-72 წანეფს. თექი მაფერი მიხარჩალჷდჷ ვეს, მარა გეგნაწურეს არხიშა. თე აბანეფს კათა ოხორანდჷ 200 წანას, მარა ოხორუეფქ გეგნოჭუ 64 წანას გორჩქინელ დაჩხირქ. ნერონქ გეჭოფუ თე აბანეფიშ დიდი ნოღტი მუში დორხველობაშა. მუქ დოკიდჷ ქვერსემი დოხორე (Domus Aurea), სოდეთ რდჷ ტობა, ბაღეფი, გინოფორილი საროტეფი, ნამუეფიშ ორთვალეფი გოძჷდჷ სჷმეტეფს, პავილიონეფი. თაქი რდჷ თაშნეშე ნერონიშ ბრინჯაოშ ნოჭახნაკუ, კოლოსი, ნამუთ ეპონილი რდჷ ნერონიშ ორქოშ ჸუდეშ მინალს.[8]

თიშ უმკუჯინუო, ნამდა კოლოსი ჯგირო რდჷ თხილერი, ორქოშ ჸუდეშ უდიდაში ნორთიქ აკოციუ. ტობაქ აკიფშჷ დიხათ დო თე აბანქ გჷმორინაფილქ იჸუ კოლიზეუმშო. გლადიატორეფიშ ნწოფულეფი დო შხვა შენობეფი დოკიდეს ორქოშ ჸუდეშ ბაღეფს. კოლოსი ქჷდიტეს მუშ აბანს, მარა ნერონიშ დუდი გეგნიღეს. ვესპასიანექ უკული გეგნუთირუ ჯოხო ბჟაშ ღორონთიშ, ჰელიოსიშ ჯოხოშა (Colossus Solis). ბრელ ისტორიკოსის მოირჩქჷ, ნამდა ჯოხოდვალა კოლიზეუმი მოურს ნოჭახნაკუშე, კოლოსიშე.[9] რომიშ იმპერიაშ ნოღეფს ამფითეატრეფი იგაფუდუ ნოღეფიშ ძგალეფს, მარა კოლიზეუმი დოკიდეს ნოღაშ ცენტრის, ფაქტიურო რომიშ სიმბოლურ გურს.

კოლიზეუმიშ დოკიდუაქ ფაქტიურო ითუ ვესპასიანეშ ღურაშ ბორჯის, 79 წანას. კიდანჯალაშ ეკონია ეტაპიშ მოთებაქ დო გონწყჷმაქ მოხვადჷ მუშ სქუაშ, ტიტუსიშ ბორჯის, 80 წანას.[3] დიოს კასიუსიშ ნარაგადით, 9 000 ნოტყი გოჭყვიდეს გონწყჷმაშ ლაჸაფეფს. კოლიზეუმი დოთირუ ვესპასიანეშ უკლაშ სქუაქ, დომიციანექ, ნამუქჷთ გეუძინჷ ჰიპოგეუმეფი, დიხაშთუდონი ტუნელეფი, ნამუთ გჷმირინუაფუდუ ნოტყეფშო დო დოლმახორეეფშო. მუქ თაშნეშე გეუძინჷ დახვინჯეფი.

217 წანას კოლიზეუმი დოგიბუ გორჩქინელ დაჩხირქ. დიოს კასიუსიშ მეჯინათ, დაჩხირი გჷმიჭანუ ვალუაქ.[10] დაჩხირქ გეგნოგიბუ ამფითეატრიშ ჯათ ღოლამირი ჟინი ნორთი. თინა ედომშამო აკანწყუეს კინე 240 წანას, უკული 250, ვარა 252 წანას დო კინე 320 წანას. 443 წანას დიხაშ ნწალუაქ დომერეხუ ამფითეატრი, უკული 484 დო 508 წანეფს გაგშანწყუეს. გლადიატორეფიშ ეკონია ბურჯაფიქ მოხვადჷ 435 წანას.[8]

შქა ოშწანურეფი[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

შქა ოშწანურეფიშ რომიშ რუკა, კოლიზეუმი

კოლიზეუმქ გინიღჷ დიდი თირაფეფი შქა ოშწანურეფს. მაამშვა ოშწანურაშ დაჭყაფუს, ჭიჭე ეკლესიაქ იჸუ დოკიდილქ კოლიზეუმიშ დინახალე. არენა რდჷ გჷმორინაფილი, მუჭოთ საფულე. დახვინჯეფიშ აბანეფქ გმორინაფილქ იჸუ ჸუდეეფო. მოჭირინდაფილი რე მუდგაზმარენი ნაჭარა, ნამუეფიშ მეჯინათ ამფითეატრი გაქირებული რდჷ 1100 წანას. 1200 წანას ფრანგიპანეფიშ ფანიაქ გეჭოფუ ამფითეატრი დო გინაშქუ ჯიხათ.

1349 წანას მოხვალამირ დიდ დიხაშნწალუაქ, ობჟათეშ ნორთი აკარღუ. ბრელ დოციმილ ქუაქ გჷმორინაფილქ იჸუ დოხორეეფიშ, ოხვამეეფიშ, ოლეხეეფიშ დო შხვა შენობეფიშ ოკიდალო. 1300-ამი წანეფიშ ოშქაშეთ, რელიგიურ ბუნაქ მინილ ოორუე ნორთიშა, სოდეთ რდჷ 1800 წანაშახ. მარმარილოშ ფასადეფქ ჭვილქ იჸუ კალციუმიშ ოქსიდიშ მიოღებელო.[8]

ახალი ისტორია[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

კოლიზეუმიშ ინტერიერი, რომი'. ტომას კოული, 1832.

მა-16 დო მა-17 ოშწანურეფს ეკლესიაშ წჷმჷმარინაფალეფს თოლი გეუძჷდეს ამფითეატრიშა დო ოცადჷდეს აკოცჷმილი შენობაშ გჷმორინაფას. პაპი სიქსტუს Vს (1585–1590) ოკოდჷ, ნამდა მინულებუდუკო კოლიზეუმშა მონტყორიშ ქარხანას დო გოჭყაფედჷკო ომუშებელი აბანეფი რომიშ პროსტიტუტეფშო, მარა მალას თიქ დოღურუ დო ოდეაქ ხოლო იდეათ ქჷდოსქიდჷ.[11] 1671 წანას კარდინალ ალტიერიქ თქუ, ნამდა კოლიზეუმიშ გჷმორინაფა შილებედჷ კორიდაშო.

კოლიზეუმი 1757 წანას, ჯოვანი ბატისტა პირანეზი

ბრელ კოჩიქ იჸუ თე იდეაშ მოვარიექ დო თე იდეაქ ხოლო დოღურუ. 1749 წანას პაპი ბენედიქტე XIV-ქ თქუ, ნამდა კოლიზეუმი რდჷ საკრალური აბანი, სოდეთ წოხლე ქირსიანეფი რდეს ნაჸვილა დო ნაწამებუ. მუქ მიოჭყვიდაფუ კოლიზეუმიშ ტერიტორიაშე ქუალეფიშ ეჭოფუა დო ღალა. თეშ უმკუჯინუო, მუთუნნერი ისტორიული წყუ ვარე ჩინებული, მუთ დადასურენს ქირსიანეფიშ ჸვილუას თე აბანს.

გეჸვენჯი პაპეფქ ცადეს კოლიზეუმიშ ჯვეში ანგარიაშ აკონწყუალა დო აკოციმაშე თხილუა. მუნეფქ დუთხინეს ბრელი ჩანარი, ნამუეფით ჩანდჷ დინახლე. თეთ გჷმიჭანეს კოლიზეუმიშ ხოლო უმოსო მერეხუა. 1807 დო 1827 წანეფს გამანგარეს ფასადეფი. დინახალე არემონტეს 1831, 1846 დო 1930 წანეფს. დიხაშთუდონი არეეფი გონთხორეს 1810–1814 დო 1874 წანეფს. არქეოლოგიური გონთხორუეფი მასურუ ბენიტო მუსოლინიქ 1930 წანას.[8]

კოლიზეუმი ამდღა[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

კოლიზეუმი ამდღა ანთასობათ ტურისტის მიკმიჭოფანს ირ წანას, ნამუეფით გაფულენა დინახალენ მინაულარო, მარა ევრორსხუშ მენოღალეეფშო მოქმენდალენს შეღავათეფი, თაშნეშე 18-წანაშახიანეფშო დო 65 წანაშ ეშეიანეფშო მინულა შელებუანი რე დუდიშულო, ირნერი ოგაფალიშ უმუშეთ.[12] თაქი იდვალუაფუ მუზეუმი, ნამუთ მეჯღუნელი რე ეროსიშა მეჯღუნელი მუზეუმი. არენაშ გესვარონიშ (იატაკი) ნორთი ხეახალშო რე გინარჩეფი. მა-20 დო 21-ა ოშწანურეფს კოლიზეუმს მანწყუეს მუდგამზარენი კათოლიკური რელიგიური ცერემონია. 2011 წანას დიეგო დელა ვალექ, ტოდ'ს-იშ ჩაფლეფიშ ფირმაშ დჷმარცხუაფალქ მიოჭირინდუ აპიჯაფას აკანურ ხეშუულობაწკჷმა, ნამდა €25 მილიონით დასპონსორენს კოლიზეუმიშ რემონტუას. თექ პროცესიქ 2011 წანაშე მოჸუნაფილი ჟირ წანა დო გვერდის იგინძორას ოკო.[13]

კოლიზეუმიშ ინტერიერიშ პანორამა 2011 წანას

რესურსეფი ინტერნეტის[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

სქოლიო[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

  1. ↑ (2005) The Colosseum. Harvard University Press, ხს. 2. ISBN 0674018958. კითხირიშ თარიღი: 19 January 2011. 
  2. ↑ BBC.co.uk, BBC's History of the Colosseum p. 2.
  3. ↑ 3.0 3.1 Roth, Leland M. (1993). Understanding Architecture: Its Elements, History and Meaning, First, Boulder, CO: Westview Press. ISBN 0-06-430158-3. 
  4. ↑ William H. Byrnes IV (Spring 2005) "Ancient Roman Munificence: The Development of the Practice and Law of Charity". Rutgers Law Review vol. 57, issue 3, pp. 1043–1110.
  5. ↑ BBC.co.uk, BBC's History of the Colosseum p. 1.
  6. ↑ Sydenham, Shirley. COLOSSEUM. www.kidcyber.com.au. კითხირიშ თარიღი: 2009-07-29.
  7. ↑ Colosseum Rome 72-80 A.D., Department of Architecture, King Fahd University of Petroleum and Minerals
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 Claridge, Amanda (1998). Rome: An Oxford Archaeological Guide, First, Oxford, UK: Oxford University Press, 1998, 276–282 ხს.. ISBN 0-19-288003-9. 
  9. ↑ Samuel Ball Platner and Thomas Ashby, 1929. A Topographical Dictionary of Ancient Rome, (London: Oxford University Press), s.v. "Colossus Neronis".
  10. ↑ Cass. Dio lxxviii.25.
  11. ↑ "Rome." Encyclopædia Britannica. 2006.
  12. ↑ The Colosseum.net : The resourceful site on the Colosseum.
  13. ↑ BBC: Rome Colosseum repair to be funded by Tods shoe firm (Jan 2011) [1]
გორილი რე "https://xmf.wikipedia.org/w/index.php?title=მომხმარებელი:Odabade90/კოლიზეუმი&oldid=26292"-შე