ოლმეკეფი
ოლმეკეფი – უჯვეშაში, კოლუმბიშახიანი ცივილიზაცია, ნამუთ ობჟათე-ცენტრალური მექსიკაშ ტროპიკულ რზენს ოხორანდჷ, თეხანური ვერაკრუსიშ დო ტაბასკოშ შტატეფიშ ტერიტორიას.
თე ცივილიზაცია ფალუნდჷ ჩქინ ერაშახ 1500-400 წანეფს.[1] თინა რდჷ მაართა მესოამერიკული ცივილიზაცია, ნამუქთ გაჭყუ თაქ გეჸვენჯი ცივილიზაციეფიშ განვითარება. შხვა გემაჸვენჯი, უახოლაში ჯარალუეფიშობურო, ვარაუდენა, ნამჷ-და ოლმეკეფჷთ არსულენდეს ზისხირიშ გოტებაშ რიტუალს დო ლაჸაფენდეს ბურთის.
ოლმეკეფშო დჷმახასიათაფალი არძაშე ჩინებული ასპექტი რე, თინეფიშ ხელუანობაშ მინუშეფი, კოლოსალური ზჷმაშ დუდეფი.[2] მა-19 ოშწანურაშ ბოლოს დო მა-20 ოშწანურაშ დაჭყაფუს, ოლმეკეფიშ არტეფაქტეფი გჷმიჩამუდჷ კოლუმბიშახიანი ხელუანობაშ მაღაზიეფსჷთ. ოლმეკეფიშ ხელუანობაშ მინუშეფი მერჩქინელი რე არძაშე გასაჩემეთ დო სქვამო უჯვეშაშ ამერიკულ მინუშეფს შქას, ხოლო უმოს, თინეფი მოსოფელიშ შედევრეფს შქას იკენა აბანს.
ზოგადი გინოჯინა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
„ოლმეკეფიშ „ჰართლენდი“ — თე ტერმინით მიშინუანა არგეოლოგეფი მექსიკაშ ჸუჯიშ წყარპიჯი რზენეფს, სოდე დებადჷ ოლმეკეფიშ ცივილიზაციაქ. თე ტერიტორიას ახასიათენს ჭყენჭყეფი, ბექეფი, ქჷნდჷრეფი დო ვულკანეფი. ოორუეშე გოხურგელი რე ტუშტლასიშ გვალეფით. თაქ ოლმეკეფქ აკაგეს ნოღა-ოხვამურეფიშ კომპლექსეფი: სან-ლორენცო-ტენოჩტიტლანი, ლა-ვენტა, ტრე-საპოტესი დო ლაგუნა-დე-ლოს-კეროსი.
გოჭყაფა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]კათა, ნამუეფსჷთ ოლმეკეფს უძახუთჷნ, ნოღა სან-ლორენცო-ტენოჩტიტლანიშ ტერტიტორიას გიშარჩქინდეს დოხოლაფირო ჯვ.წ. 1400 წანას. ცივილიზაციაშ წჷმოძინა დო ფალუა გოპიჯუ ძალამ ხეონწყუე აბანურ გეოგრაფიულელმოლქ – უმაართაშე თინა რდჷ წყარით ჯგირო ნახაზირებუ ალუვიური დიხეფი. თე ტერიტორია წჷმარინუანს წყარმალუ კოაცაკოალკოსიშ ღანჩოს, თეჸურე თინა შილებე ელუზჷმუათ შხვა უჯვეშაში ცივილიზაციაშ ცენტრეფს – ნილოსის, ინდის, ჸვინთელი წყარმალუშ ლეხერს, მესოპოტამიას. მახორობა დორთილი რდჷ კლასეფო. ირფალიშ საწიმო რდჷ ელიტა.[3] ზუსტას თე ელიტაშო აკიქიმინჷ თი უსქვამაში დო ანდაღებული არტეფაქტეფქ (გონთხორუეფიშ ბორჯის მეგორაფილი ხელუანობაშ მინუშეფი) ნამუეფსჷთ ასე არძაშე უმოსო იჩინენა ოლმეკეფით ცივილიზაციას.[4]
ოლმეკეფიშ ანდაღებული არტეფაქტეფი, ნეფრიტიშ, ობსიდიანიშ დო მაგნეტიტიშ, მეგორაფილი რე თინეფშე სძალამ დოჩილათირ ტერიტორიეფსჷთ, ნამუთ თიშე რაგადანს, ნამჷ-და თინეფიშ ელიტას უღუდჷ ოვაჭარე რსხუეფი დოსქილადირ მესოამერიკაწკჷმა. სამანგათ, თინეფშე ართ-ართი მეგორაფილი რე ბჟაეიოლ გვატემალას, წყარმალუ მოტაგუაშ ლეხერს. ოლმეკეფს ობსიდიანი მიშმუღუდეს გვატემალაშ გვალეფიშ ობადეეფშე, თინეფშე 200-400 კილომეტრით დოჩილათირ ტერიტორიაშე.
დონთხაფა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]ჩქინო უზუსტებუ რე ჩინებული ოლმეკეფიშ ცივილიზაციაშ ბჟაშ ინოსვანჯაფაშ ბაძაძი. ართი, მუჭოთ ჩინებული რე, თინა რე, ნამჷ-და ჯვ.წ. 400-350 წანეფს “ოლმეკეფიშ ჰართლენდიშ” ბჟაეიოლი ნორთიქ მახორობაშე დიჩოლუ დო თე ტერიტორიაქ უდუხორუო დოსქიდჷ ჩქ.წ. მა-19 ოშწანურაშახ.[5] ტერიტორიაშ თეჯგურა დეპოპულაცია გოპიჯაფილი რდჷ “ელმოლიშ ძალამი სერიოზული თირუათ, ნამუსჷთ სერიოზულო გჷნირთჷ შხუ ფერმერული ხანდაშ წარმებაქ”. ოლმეკეფი — ედომუშაო დოჸუნდეს ოფუტეშ მეურნობას, მაჯინობას დო შაყარუას. მენცარეფიშ არზით, თე თირუეფი გჷმოჭანაფილი რდჷ ტექტონიკური ყარეფით ვარდა წყარმალუეფიშ მოტკილუათ.[6]
კოლოსალური დუდეფი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]თინა, ნამუშით ოლმეკეფი არძაშე უმოსო რენა ჯარალუაშო ჩინებულჷნ, თენა რე ქვერსემი, კოლოსალური დუდეფი.[7] მუჭოთ ართ-ართი კოლუმბიშახიანი უჩინებუ ტექსტი გინმობჩანან, თე დუდეფი თინწკჷმათ მიარე სხუნუაშ მეკონი რდჷ. მითინს ვაუჩქუ დო მუს წჷმარინუანდეს თინეფი, ართ-ართი ვერსიათ თინეფი ბურთიშ მოლაჸაფეეფი (მობურთეეფი) რენა, მარა უმოს შხირას მირჩქინუანა, ნამჷ-და თენეფი მამართალეფიშ დუდეფიშ გჷმოხანტუალა რე.
ასეშო მეგორაფილი რე 17 თეჯგურა ქვერსემი დუდი. უდიდაში დუდიშ სიმაღალა 3,4 მეტრი რე, წონა — დოხოლაფირო 50 ტონა.
რესურსეფი ინტერნეტის
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]სქოლიო
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- ↑ Diehl, Richard A. (2004). The Olmecs : America's First Civilization. London: Thames and Hudson, 9–25 ხს.. ISBN 0500285039.
- ↑ See, as one example, Diehl, p. 11.
- ↑ Beck, Roger B.; Linda Black, Larry S. Krieger, Phillip C. Naylor, Dahia Ibo Shabaka, (1999). World History: Patterns of Interaction. Evanston, IL: McDougal Littell. ISBN 0-395-87274-X.
- ↑ Beck, Roger B.; Linda Black, Larry S. Krieger, Phillip C. Naylor, Dahia Ibo Shabaka, (1999). World History: Patterns of Interaction. Evanston, IL: McDougal Littell. ISBN 0-395-87274-X.
- ↑ Diehl, p. 82. Nagy, p. 270.
- ↑ Quote and analysis from Diehl, p. 82.
- ↑ Diehl, p. 111.