ყირიმი
| ყირიმი | |
| |
| აკვატორია | უჩა ზუღა აზოვიშ ზუღა |
| თარი წყარმალუეფი | ჩორნაია ბელბეკი კაჩა ალმა სალგირი |
| კოორდინატეფი | / |
| ფართობი | 27 000 კმ² |
| ქიანა |  უკრაინა
|
| ოლქი | • სევასტოპოლი |
| მახორობა (2015) | 2 000 000 |
ყირიმიშ ჩქონი (რუს. Крымский полуостров, უკრ. Кримський півострів, ყირიმ. Qırım yarımadası) — ჩქონი ობჟათე უკრაინას. ფართობი 27 000 კმ². ბჟადალშე დო ობჟათეშე უხურგანს უჩა ზუღა, ბჟაეიოლშე — აზოვიშ ზუღა. ოორუეშე პერეკოპიშ ინწრო ყელით მითმიარსხუ ბჟაეიოლი ევროპაშ ვეს. ყირიმიშ ბჟაეიოლ კირდეს, უჩა დო აზოვიშ ზუღეფს შქას, იდვალუაფუ ქერჩიშ ჩქონი, ბჟადალშე ყირიმი ითებუ თარხანკუთიშ ჩქონით. ყირიმიშ ოორუე-ბჟაეიოლ წყარპიჯიშ მანგას აზოვიშ ზუღაშ წყარმერჩხე ჸუჯეფი რე, ნამუეფით ზუღაშე გიშართილი რე ქვიშამი არაბატიშ ცელათი. ყირიმიშ ოორუეშ დიდი ნორთი სტეპური ვე რე, ობჟათეშე მორჩინლი ნორთი უკებჷ ყირიმიშ გვალეფს, ნამუეფიშ ჯინჯის ყირიმიშ ობჟათე წყარპიჯიშ ინწრო ღოზი რე. ჩქონიშ უმენტაში ნორთი ყირიმიშ ავტონომიურ რესპუბლიკაშ აკოდგინალუაშა მიშმურს.
სასარგებელო დინოხურეფშე ყირიმს რე რკინაშ მადანი, ტოფეფს — ჯიმუეფი, სამკურნალო ლეტა დოშ ხვა. ჰავა ყირიმიშ ოორუე ნორთიშ ზჷმიერო ტიბუ რე. ობჟათე წყარპიჯის - ჰავა სქირონაშქა ზუღაშ ტიპიშ რე. წყარმალუეფი მორჩილწყარამეფი რე. თარი წყარმალუეფი რე: ჩორნაია, ბელბეკი, კაჩა, ალმა, სალგირი დოხვა. თაშნეშე რე მუსხირენ დიდი ჯიმუამი ლიმანური იობა, თინეფს შქას კრასნოე, სტაროე, საქსკოე დო შხვა. ყირიმიშ ოორუე ნორთის იდვალუაფუ ჭუბურა დიხა, ცენტრალურ ნორთის — ობჟათეშ უჩადიხეფი. გვალეფს ჩანს ჭყონიშ დო წიფურიშ ტყალეფი, მოზო-მოზო ფაჭვაშ ტყა. ობჟათე წყარპიჯის სქირონაშქა ზუღაშ ჩანარობა ჩანს. თარი ნოღეფი დო კურორტეფი რე: სიმფეროპოლი, სევასტოპოლი, ქერჩი, იალტა, მისხორი, ალუპკა, სიმეიზი, გურზუფი, ალუშტა.
ისტორია
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]ყირიმს ადამიერიშ რინაშ უჯვეშაში ნოქური ორხველჷ პალეოლითიშ ეპოქას. ჯვეში წანეფიშეჭარუაშ I ოშწანურაშ II გვერდის ყირიმი ქჷდიჸუნეს რომაალექ, ახალი წანეფიშეჭარუაშ III-IV ოშწანურას გემშიჭკირეს შხვადოშხვა გეგია ტომეფქ, IV-ოშწანურეფს - ბიზანტიაშ ექსპანსიაშ ობიექტო გჷნირთჷ. X ოშწანურას ყირიმიშ ბჟაეიოლი ნორთი ტმუტარაკანიშ სათაროშ აკოდგინალუას რდჷ. XIII ოშწანურას ყირიმშა თათარ-მონღოლეფქ გემშიჭკირეს დო ორქოშ ურდოშ ყირიმიშ ულუსი ქჷდარსხუეს. XIII-XV ოშწანურეფს ყირიმს გორჩქინდჷ გენუარეფიშ სავაჭარო ნოღაქ, ორქოშ ურდოშ აკოცჷმაშ უკული, 1443 წანას წჷმიქიმინჷ ყირიმიშ სახანოქ. 1783 წანას რუსეთის ქაკათჷ. 1784 წანას გემშართჷ ტავრიდაშ ოლქშა (1787 წანაშე გუბერნია), ნაუმუშ ცენტრი რდჷ ნოღა სიმფეროპოლი.
მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმაშ ბორჯის ყირიმს მონკა ბურჯაფეფი მიშჷ. თაქ იბურჯჷდეს პარტიზანული რაზმეფი, პოლგიმე ორგანიზაციეფი. 1944 წანაშა მესის ყირიმი გადუდიშულჷ ჭითა არმიაქ. 1954 წანას ყირიმიშ ოლქიქ რსფსრ-შ აკოდგინალუაშე გეგშართჷ დო გემშართჷ უკრაინაშ სხუნუეფიშ სოციალისტური რესპუბლიკაშ აკოდგინალუაშა.
2014 წანაშ კრიზისიშ უკული, რუსეთიქ ჩქონიშ ანექსია იქუ. ქიანეფიშ უმენტაშობას ყირიმი უკრაინაშ აკმადგინალ ნორთო მიოჩქუ.
რესურსეფი ინტერნეტის
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
შეგილებუნა ქოძირათ მედიაფაილეფი თემაშე „ყირიმი“ ვიკიოწკარუეს.- ყირიმი — გეოგრაფიული ენციკლოპედია (რუს.)
- ყირიმი — ენციკლოპედია ბრიტანიკა (ინგლისური)
ლიტერატურა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 10, ხს. 651, ქართი, 1986 წანა.
- Муратов М. В., Краткий очерк геологического строения Крымского полуострова, М., 1960;
- Кириллов И. А., Удивительный полуостров, Симферополь, 1963;
- История и археология древнего Крыма, К., 1957;
- История и археология средневекового Крыма, М., 1958.