ბეიბარს I
| ბეიბარს I | ||
 ბეიბარსიშ სკულპტურა | ||
| მამლუქეფიშ სასულთანოშ მაანთხა სულთანი | ||
|---|---|---|
| პოსტის გერინაშ ბორჯი | ||
| 24 გჷმათუთა, 1260 – 1 კვირკვე, 1277 | ||
| წიმოხონი | ქუთუზი | |
| მონძე | საიდ-ბერქე ხანი | |
| დუნაბადი | 19 კვირკვე, 1223 ვარ-და 1228 დეშტ-ი-ყივჩაღი | |
| ნაღურა | 1 კვირკვე, 1277 (50/55 წანერი) დამასკო, მამლუქეფიშ სასულთანო | |
| ნთხორუ აბანი | ალ-ზაჰირიაშ ბიბლიოთეკა, დამასკო | |
| ალმასქუ | ილთუთმიშ-ხათუნი | |
| სქუალეფი | საიდ-ბერქე ალ-ადილ სოლამიში მასუდ ჰადარი | |
| რელიგია | ისლამი (სუნიტი) | |
ალ-მალიქ ალ-ზაჰირ რუქნ ალ-დინ ბეიბარს ალ-ბუნდუქდარი, უმოსო შინელი რდჷ მუჭოთ ბეიბარსი, თაშნეშე შინელი რდჷ მუჭოთ აბუ ალ-ფუთუჰი, ნამუთ შანენს "გომორძგუეფიშ მუმა"-ს (არაბ. الملك الظاهر ركن الدين بيبرس البندقداري; დ. 1223/1228 — ღ. 1 კვირკვე, 1277, დამასკო) — ეგვიპტეშ დო სირიაშ მამლუქეფიშ სასულთანოშ რანწკით მაანთხა სულთანი, ბაჰრიდეფიშ დინასტიაშ წჷმმარინაფალი. ირანიშ საილხანოშ დო ჯვაროსანეფიშ აგრესიაშ დათხინაფას არძაშე შანულამი წჷმოძინეფი მეჭირინაფილქ იჸუ სულთანი ბეიბარსიშით, ნამუთ ჩინებული ცხენენჯმადუდე რდჷ არხო ბჟაეიოლს, დო ოკათეთ გიადჷ მეტჯოხოქ აბდულ-ფუთუჰი (أبو الفتوح), ანუ „გომორძგუეფიშ მუმა“. თაშნეშე ჩინებული რე მუჭოთ ბეიბარს I.
ბეიბარს ხვისტას 17 წანაშ განწეხანს რდჷ (1260 წანაშე 1277 წანაშახ). ანდა მუდგაინ აფჷ ნაკეთებუ ეგვიპტეშ ჸონიერი ჟისახენწჷფოთ გჷნმოქიმინუაშო. აკმიგაფუდჷ სვირეფი დო ნიშაკაგოფუეფი, ქიანაშ ხურგეფს ოურდუმე გომანგარაფეფი, დოხორეეფი დო მეჩეთეფი კაიროს, ივითარებუდჷ ხერეჭუა, დიხაშსაქვარუა, მენცარობეფი, ვაჭრუა, ხელუანობა. ჩინებული რე წჷმოძინელი ლჷმეფით ირანიშ მონღოლი ილხანეფიშ დო ევროპალი ჯვაროსანეფიშ სააწმარენჯოთ პალესტინას დო სირიას.
ბეიბარსი ეთნიკურო ყივჩაღი რდჷ. ბაღანობას დოლმახორეთ გეგმოჩეს. უკულ ქუმოხვადჷ ეგვიპტეშ აიუბიდი მამართალიშ ალ-მალიქ ალ-სალიჰიშ კარს, სოდეთ ოურდუმე წჷმოძინეფს მიოჭირინუ. გადუდიშულებაშ უკულ, სულთანიშ მათხილარეფიშ ბუნაშ მანჯღვერო გინირთჷ. ბეიბარსიქ მაართა შანულამი გომორძგუას მიოჭირინუ, 1250 წანაშ ფურთუთას ელ-მანსურიშ ლჷმას, სოდეთ აიუბიდეფქ კონწარო დამარცხეს მაშკვითა ჯვაროსნული ლესქერობა, ნამუსჷთ საფრანგეთიშ მაფა ლუი IX ხემანჯღვერენდჷ. მუსლიმეფქ ტყვეთ ხეშა ქაშეჸოთეს ლუი IX დო დიდი მუდანობათ ოგაფურიშ მეღებაშ უკულ გოუტეს. განძალიერაფილი მამლუქეფქ, კინ თე წანას ბეიბარსიშ დუდალათ, დოჸვილეს ახალი აიუბიდი სულთანი თურან-შაჰი. უკულ ეგვიპტეშ მაართა მამლუქი სულთანი აიბეკიწკჷმა, ბეიბარსის პრობლემეფქ ქაშუ დო მუში მოხუჯე მამლუქეფიწკჷმა ართო სირიაშა ინტუ, სოდეთ 1260 წანაშახ ქუდოსქიდჷ. მასუმა სულთანქ ქუთუზიქ ბეიბარსი კინ ეგვიპტეშა ქიმიჭანუ, ჯარიშა დართინუ დო ომართალო ართი ოფუტე გეგნოჩჷ.
ჸათე ბორჯიშო მამლუქეფიშ სასულთანოშო სერიოზული საფრთხეს წჷმარინუანდეს მონღოლეფი, ნამუშ ხანქ ჰულაგუქ, მამლუქი სულთანი ქუთუზიშა ელჩი ქაჯღონჷ დო მოთხუ კაიროშ ჩაბარება. მარა უკულ ჰულაგუს მონღოლეთიშა აჸუ ოულარქ. ჰულაგუქ ჯარი ართი-ართი მანჯღვერთარს კითბუქას ჩაბარჷ. ჸათე ბორჯიშო ქუთუზიქ აკოშაყარუ დოხოლაფირო 20,000 ჯარიშკოჩი დო პალესტინაშა გემშეჭკირჷ. გინმაჭყვიდალი ლჷმაქ მამლუქეფს დო მონღოლეფს შქას, მოხვადჷ 1260 წანაშ 3 ეკენიას, აინ ჯალუთიშ წყურგილეშ გოხოლუას. ბეიბარსი ხემანჯღვერენდჷ ეგვიპტეშ ჯარეფიშ ავანგარდის. მონღოლეფქ კონწარო დემარცხეს დო უკახალე დიკინეს. ჸათე გომორძგუათ მამლუქეფქ ეფექტურო გაჩერეს მონღოლეფიშ ექსპანსია.
ლჷმაშ უკულ ქუთუზიქ დო ბეიბარიქ ვემირიგეს. უკმაყოფილე ბეიბარსიქ ქუთუზი დოჸვილუ დო ხეშუულება მუქ ქეშეჸოთჷ ხეშა. ბეიბარსიქ განძალიერჷ არმია, გაახალჷ მონღოლეფიშით მოჯალაგერი ჯიხაზურგეფი დო ართი მართუალაშ თუდო აკაართიანჷ ეგვიპტე დო სირია. ბეიბარსიქ აიუბიდეფს მიდუღჷ სუმი შანულამი ნოღა დო 1265 წანაშე წიმიჭყჷ დახე ირწანური ოურდუმე რეიდეფი ჯვაროსანეფიშ მეხჷ. 1265 წანას ბეიბარსის ქიდეკინჷ ჰოსპიტალიერეფიშ ჯიხაზურგა არსუფი. 1266 წანაშ კვირკვეს ბეიბარსიქ ქიდეკინჷ ატლიტი დო ჰაიფა. 1266 წანას ტამპლიერეფს მიდუღჷ ნოღა საფედი. ჟირი წანაშ უკულ ბეიბარსიქ ქიდეკინჷ იაფა. უშანულამაში ნოღა ნამუშ კონტროლი ბეიბარსიქ მიპალუ რდჷ ანტიოქია (1268 წანაშ მესის). 1271 წანაშო ბეიბარსიშ ოურდუმე კამპანიეფით თეშ დედაღარეს ჯვაროსანეფქ, თინეფს დინაფილი ტერიტორიეფქ დღას ვადართინეს.
მართუალაშ ვითოშკვითი წანაშ გოძვენას ბეიბარსიქ ბრელშა დამარცხჷ მონღოლეფი. სირიას, ბეიბარსი ოლიმუდჷ ასასინეფს. 1271-1273 წანეფს თინეფიშ ეკონია სიმანგარეეფიშ ეჭოფუაშ უკულ, ასასინეფიშ ბუნაქ მიჯალაგჷ სირიას. ბეიბარსიქ თაშნეშე დამარცხჷ ქირსიანი სომეხეფი, ნამუეფით მონღოლეფს ალურდეს. 1276 წანას ორჯგინჷ სელჩუკეფს, გემშეჭკირჷ კაპადოკიაშა დო ქიდეკინჷ ნოღა კესარია (ასეიანი კაისერი). უკულ ბეიბარსიქ მანწყუ ლესქერობა ნუბიას დო ლიბიას.
ბეიბარსის დიპლომატიური ურთიართალა უღჷდჷ ბიზანტიაწკჷმა დო ევროპალი მონარქეფიწჷმა. ბეიბარსი ოცადუდჷ ოურდუმე პოლიტიკური ალიანსიშ გოჭყაფას ორქოშ ურდუმიშ დო ილხანიშ მონღოლეფიშ მეხჷ. 1261 წანას ბეიბარსიქ აბასიანეფიშ ეკონია წჷმმარინაფალს ოჸურჩე ქიმეჩჷ დო თინა ხალიფათ აღიარჷ. ჸათე ნაბიჯით, ბეიბარსი ოცადუდჷ მუში ხეშუულებას ლეგიტიმაციას ისლამური ოქიანუს. აბასიანეფს ეგვიპტეს მუთუნნერი პოლიტიკური გოლინა ვაუღუდეს.
მართუალაშ ბორჯის, ბეიბარსიქ განძალიერჷ სასულთანოშ ინფრასტრუქტურა, გონთხორუ საირიგაციო არხეფი, გაახალჷ ონიშოლეფი, დარსხუ საფოსტო ნინალა კაიროშ დო დამასკოშ შქას, ეიოგჷ დიდი მეჩეთი დო სკოლა, ნამუთ თიში ჯოხონობაშ რდჷ. ბეიბარსიქ ღურუ 1277 წანაშ 1 კვირკვეს. დასაფულეს დამასკოს, ალ-ზაჰირიაშ ბიბლიოთეკას.
ლიტერატურა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]რესურსეფი ინტერნეტის
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- Baibars article from Encyclopedia of the Orient
- Baibars in Concise Britannica online
- Al-Madrassa al-Zahiriyya and Baybars Mausoleum
- Brief article in Columbia Encyclopedia
- Extensive Arabic Article on Baybars
- Brief biography
- Levtzion, Nehemia, ed. (2000), The History of Islam in Africa, Ohio University Press, ISBN 0821444611
- Creswell, K.A.C. (1926). „The works of Sultan Bibars al-Bunduqdârî in Egypt [avec 31 planches]“. BIFAO 26: ხს. 129–193. DOI:10.3406/bifao.1926.1832.
- სულთანი ბეიბარს — ჭკორალაშე ხეშუულობაშ კონკიშა
- მამლუქეფიშ სულთანი ბეიბარსიშ ნაჭარა ტრიპოლიშ გრაფი ბოემუდუშა (იბნ აბდ ას-ზაჰირაშ ისტორიულ ნახანდეფშე). „ბჟაეიოლური ლიტერატურა“. კითხირიშ თარიღი: 2011-04-02.
- საკი კ. იურტა პირამიდას, ვარ-და ბეიბარსიშ გეშა შქაოშწანურეფიშ ბორჯიშემაჭარალეფიშ ზიტყვეფით. კითხირიშ თარიღი: 2011-04-02.
| წიმოხონი: ქუთუზი |
მამლუქეფიშ სულთანი 1260—1277 |
გეჸვენჯი: საიდ-ბერქე ხანი |