არხო ბჟაეიოლი

ვიკიპედიაშე
არხო ბჟაეიოლიშ ფიზიკური რუკა

██ ალმახანური არქეოლოგიური დო ისტორიული რსხუ არხო ბჟაეიოლწკჷმა

██ უმოსი ფართო არხო ბჟაეიოლი

ოსმალეთიშ იმპერია. არხო ბჟაეიოლი
ოსმალეთიშ პორტა. სუმარობაშ ცერემონია. ნახანტუ

არხო ბჟაეიოლი — (არაბ. الشرق الاوسط‎‎, სპარს. خاور نزدیک, სომეხ. Մերձավոր Արևելք, თურქ. Yakın Doğu, აზერ. Yaxın Şərq, ურიულ. המזרח הקרוב, ქორთ. ახლო აღმოსავლეთი, ოს. Æввахс Хурыскӕсӕн) ტერმინი, ნამუსთ შხირას არქეოლოგეფი დო ისტორიკოსეფი გჷმირინუანან, ბოლო ბორჯის ჟურნალისტეფი დო კომენტატორეფი ხოლო, დო მიოწურუანს რეგიონს, ნამუთ იკენს ალმახანური ისრაელს, პალესტინაშ ტერიტორიეფს, იორდანიას, სირიასა დო ლიბანს, თაშნეშე მორჩილ აზიას (ალმახ. თურქეთი), მესოპოტამიას (ერაყი დო ბჟაეი. სირია) დო ირანიშ პლატოს (ირანი, ავღანეთი დო ბჟად. პაკისტანი). ალტერნატიულო თაშნეშე არსებენს ტერმინი შქა ბჟაეიოლი, ნამუსჷთ უმოსი მერკეთ გოთანჯილი ხურგეფი უღუ დო თეშ გეშა არქეოლოგეფიშ დო ისტორიკოსეფშე მერკეთ გჷმირინუაფუ. ხოლო ართი ალტერნატიული, ვა-ევროცენტრისტული ტერმინი, ნამუთ ბოლო ბორჯის გორჩქინდჷნ რე „ობჟათე-ბჟადალი აზია“, მარა თენა დიოდღარო ვართფერი პოპულარული რე.

ეგვიპტე, თიშ უმკუჯინალო, ნამჷ-და თიში ტერიტორიაშ უდიდაში ნორთი აფრიკაშ კონტინენტის იდვალუაფუნ, მირჩქინუაფუ მუჭოთ არხო ბჟაეიოლიშ რეგიონიშ ნორთი. თე ფაქტი გოპიჯალაფირი რე ეგვიპტეშ შანულამი რსხუეფით არხო ბჟაეიოლიშ დოსქილადირ ქიანეფწკჷმა უჯვეშაში, შქაოშწანურეფიშ დო ალმახანური ისტორიააშ პერიოდეფს.

ისტორია[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

არხო ბჟაეიოლქ ძალამი შანულამი როლი ილაჸაფჷ ისტორიას. თაქ წჷმიქიმინჷ დიხაშხანდუაქ დო ნოღეფქ. კინე თაქ აკიქიმინჷ ჭარალუაქ დო სუმ დიდ რელიგიაქ — იუდაიზმი, ქირსიანობა დო ისლამი.

დოხოლაფირო ჯვ.წ. 5000 წანას მესოპოტამიაშ ართ-ართ რეგიონს, წყარმალუეფიშ, ტიგროსიშ დო ევფრატიშ რზენეფს მადვალუ შუმერს (ასეიანი ერაყი) უჯვეშაში ცივილიზაციაქ გორჩქინდჷ. შუმერეფქ დიდი ნოღეფი დო არხეფი აკაგეს დო ჭარალუაშ ართ–ართი უმაართაში გვარობა — მარჭვალური ჭარალუა აკოქიმინეს. დოხოლაფირო ჯვ.წ. 3000 წანაშო ნილოსიშ წყარპიჯის დიდ ეგვიპტურ ცივილიზაციაქ გოპეულუ.

ოსმალეთიშ იმპერია[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

არაბეთიშ იმპერიაშ დიდი ნორთი ოსმალეფქ მირხველეს, ნამუთ ხოლო ართი ძალიერი მუსლიმანი კათა რდჷ. ოსმალეთიშ იმპერიაქ მუშ კონკას XVI-XVII ოშწანურეფს მიოჭირინუ, XIX ოშწანურას აკოცჷმა ქიდიჭყჷ. კანკალე რეგიონი, სოდეთ არაბეფი ოხორანდესჷნ, სამანგათ, არაბეთი, ზოხორინელ ქიანათ გირთჷ, შხვეფქ, თინეფს შქას — სირიას, ლიბანს, იორდანიას დო ერაყის, მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმაშ თებაშახ ევროპალეფი მართჷნდეს.

რომიშ იმპერიაშ პატჷნალაშ ხანს ურიეფი ოდაბადეშე გეგჷნორაჸეს დო ედომუშამ ევროპას დო არხო ბჟაეიოლს გიფაჩეს. XX ოშწანურას, ევროპალი პოლიტიკოსეფიშ აწმარენჯობათ გურალაჩამილ მიარე ურიაქ დირთჷ თი რეგიონშა, სოდეთ თინეფიშ წჷმოხონეფი ოხორანდესჷნ. კანკალექ თაქ ნაცისტურ გერმანიას დოჭყაფილი ურიეფიშ რაჸუას ენტჷ.

ისრაელი დო ნავთობი[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

1948 წანას, გოეროქ ურიეფს მუნეფიშ სახენწჷფოშ — ისრაელიშ — აკოქიმინუაშ ნება მეჩჷ, მარა თე ტერიტორიას უკვე არაბეფი ოხორანდეს დო თექიანობაშა პალესტინა უჯხოდეს. გორჩქინდჷ ლჷმაქ. პალესტინარეფს ეგვიპტექ, სირიაქ დო იორდანიაქ ელუდირთეს. ისრაელქ ამერიკული ფარაშ დო ანჯარიშ მოხვარათ, სუმშა გიორგჯინჷ არაბეფს (1948–1949, 1967 დო 1973) დო არაბული დიხეფი ოკუპაციათ გეჭოფეს.

ევროპალეფქ ქჷდიტეს არხო ბჟაეილო დო თიში ტერიტორია მუსხირენ სახენწჷფოქ გირთჷ, პალესტინარ არაბეფს ოულარი სოთინი ვაუღუდეს. თინეფქ თხოზინელეფო გჷნირთეს დო სიდაღარეს ხორანდეს. ახალნორდი არაბეფი ლიბანიშ დო სირიაშ ოურდუმე ბაზეფშე ტერორისტული ხერხეფით ოლჷმუდეს ურიეფს. პალესტინარეფს იასირ არაფატიშ დუდალათ ხვალე 1990-იან წანეფს მიაჩეს თი რეგიონეფიშ მართუალას კათაფაშ ნებაქ, სოდეთო ოხორანდესჷნ.

ნავთობი[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

ნავთობიშ მეგორაფაქ კანკალე არაბულ სახენწჷფოს დიდი სიდიდარე დო ნძალაუფლება მოუღუ. საუდიშ არაბეთიქ, სოდეთ მუსულმანეფიშ წიმინდე ნოღეფი — მექა დო მედინა — იდვალუაფუნ, მოსოფლიშ ართ-ართი უდიდარაშ ქიანათ გნირთჷ. ერაყიშ დიქტატორქ სადამ ჰუსეინქ ნავთობიშ გიმოჩამათ მეღებული ფარათ ანჯარიშ ჸიდირი ქჷდიჭყჷ დო ირანიშ (1980-1988) დო ქუვეითიშ (1990-1991) სააწმარენჯო ლჷმეფი ქჷდიჭყჷ. 2003 წანას ააშ-ქ დო გოართოიანაფილი ომაფექ ჰუსეინი მასობური მოჯალაგუაშ ანჯარიშ უკანონოთ ღვენჯობა გიოწამეს დო თიშ სააწმარენჯოთ ლჷმა დიჭყეს, ნამ ბორჯისჷთ თინა გეგმაჸათეს.

კანკალე სააგენტოეფშე არხო ბჟაეიოლო მერჩქინელი სახენწჷფოეფი[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

ქიანა ააშ-იშ
სახ. დეპარტ.
WINEP LC
ავღანეთი
ალჟირი
ბაჰრეინი
კვიპროსი
ეგვიპტე
საქორთუო
სომხეთი
აზერბაიჯანი
ირანი
ერაყი
ისრაელი
იორდანია
ქუვეითი
ლიბანი
ლიბია
მავრიტანია
მაროკო
ომანი
პალესტინაშ ტერიტორიეფი
კატარი
საუდიშ არაბეთი
სირია
ტუნისი
თურქეთი
არაბეფიშ გოართოიანაფილი საამიროეფი
ყაზახეთი
უზბეკეთი
თურქმენეთი
ტაჯიკეთი
ყირგიზეთი
იემენი

ლეგენდა: მიშმურს; ✗ ვემიშმურს

თაშნეშე ქოძირით[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

რესურსეფი ინტერნეტის[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

ვიკიოწკარუეს? რე ხასჷლა თემაშენ: