დიმიტრი ყიფიანი
დიმიტრი ივანეშ სქი ყიფიანი (დ. 14 პირელი/26 პირელი, 1814, ოფუტე. მერეთი, გორიშ მაზრა – ღ. 24 გჷმათუთა/5 გერგობათუთა, 1887, სტავროპოლი) – ქორთუ ოჯარალუ მოღალე, პუბლიცისტი, ერუანულ-გჷმადუდიშულაფარი ყარაფიშ ართ-ართი მოდუდე. 2007 წანას საქორთუოშ საპატრიარქოქ დიმიტრი ყიფიანი წიმინდეთ აკირჩქინჷ.
ბიოგრაფია
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]1830 წანას გათუ "კეთილშობილთა სასწავლებელი" დო კინ თექ ქჷდიჭყჷ მუშობა მაგურაფალო. 1832 წანას აკორაგადიშ მაკათურობაშ გეშა ვოლოგდაშა გეგნახორეს. თექ გუბერნატორიშ კანცელარიას მანწყის (1835), 1837 წანას საქართუოშა დირთჷ. თე ბორჯიშე 1864-წანაშახ რდჷ შხვადოშხვა პოსტის. 1862 წანაშა რდჷ მაფაშმანგიერიშ სხუნუშ მაკათური, 1859-1867 წანეფს სამარგალოშ თარიშ ღალა-მამულიშ მეურვე. 1864-1870 წანეფს ქართიშ გუბერნიაშ, დო 1885-1886 ქუთეშიშ გუბერნიაშ ჟინოსქუალეფიშ აწმაყვენჯი. ოკათჷდჷ ოყაზახე რეფორმაშ პროექტიშ აკორცხუალას; დუდენდჷ საქორთუოშ ჟინოსქუალეფიშ ლიბერალურ ფსუას. 1876-1879 წანეფს რდჷ ქართიშ ნოღაშდუდი. 1886 წანას ქართიშ ოშურიელე სემინარიაშ რექტორიშ ჩუდეცკიშ ჸვილუაწკჷმა მერსხუაფათ საქორთუოშ ეგზარქოსიქ პავლექ ქორთუ ერი დოჭყუ. ყიფიანქ თის პროტესტიშ ჭარილი უჯღონჷ დო საქორთუოშ დოტება მოთხუ. თეშ გურშენი დიმიტრი გეგნარინეს მუშ პოსტიშე დო კინ თი წანას სტავროპოლშა გეგნახორეს, სოდგა სერით დოლურაფილი დოჸვილეს. ქორთულ ჯარალუას თიბორჯიელო გორჩქინდჷ ეჭვიქ, ნამდა დიმიტრი რდჷ რუსეთიშ პოლიციელეფიშ აგენტეფიშ ნაჸვილა. აკაკი წერეთელი ჭარჷნდჷ: „თი ტვინი, ნამუთ საქორთუოშენ ფიქრენდჷნ, დუდშა გეგნაბუნაფეს... თი გურშენ, ნამუდგა საქორთუოშენ ბათქჷნდჷნი, რგილი ხე ქიგიოკოროფაფეს“.
მოღალობა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]ყიფიანი რდჷ კავკაციაშ ოფუტეშ მეურნობაშ ჯარალუაშ ვიცე-პრეზიდენტი. აქტიურო ოკათჷდჷ პატჷნჭკორალაშ გოუქვაფაშ ხაზირუას. ყიფიანი რდჷ ქართიშ თარობა-ჟინოსქუალეფიშ ოაბანმამულე ბანკიშ, ქორთუეფ შქას ჭარუა-კითხირიშ გჷმაფაჩალი ჯარალუაშ დო „ქორთული დრამატული ჯარალუაშ" ართ-ართი დჷმარცხუაფალი. ყიფიანი თაშ ხოლო ინჭუაფუდჷ ობიბლიოთეკე საქვარიშ გოვითარაფაშო.
ყიფიანიშ ნაარზებუს ქიანაშ დო ჯარალუაშ გოვითარაშ პროგრესული იდეეფი რე უმეტაშო. ყიფიანი ოხუჯუდჷ თარობაშ დორხველობას რენჯი ფირჩა დიხეფიშ გორთუალაშ დოჩქარაფას დო ზოხური მემამულეეფიშ ედომუშამო ფანიაშ დორხველობაშა გინოჩამას. ყიფიანი ოხუჯუდჷ ჯარალუაშ რადიკალურ გინონწყუალას ევროპულ ყაიდაშა.
ერუანულ ოკითხუს ყიფიანიშ ეშაულარი რდჷ დვალირობა, ნამუშ მეჯინათ ხვალე თი ერქ შილებედჷ გედირთჷკო პროგრესიშ შარას, ნამუთ აზრენს დო იჩიებუ მუშ ნინაშა. ყიფიანი ღოზის უსვანდჷ ისტორიულ ნებას, ნამუთ ქორთუ ერს ანიჭენდჷ 1783 წანაშ გეორგიევსკიშ ტრაქტატი. დიდი რდჷ ყიფიანიშ მოღალობაშ შანულობა ქორთუ კათაშ ერუანული მუშითშეგნებაშ ფორმირაფას დო გოტკიცაფას. ყიფიანიშ ნჭაფა ქუკნუტებუდჷკო ქორთუ კათას ერუანული მუშითრინალა დო გეგშურთუმუდჷკო ოჯარალუ-პოლიტიკური დო ეკონიმიკური წჷმოძინაშ ფართო შარაშან ედომუშამი გაგებათჷნი, ხუჯდოკინაფილი რდჷ კათაშ ფართო ფალეფს.
ყიფიანქ ლიტერატურული მოღალობა დიჭყჷ თანგუათ. 1814 წანას თიქ თანგჷ შექსპირიშ "რომეო დო ჯულიეტა" (გჷმობჟინაფილი "ცისკარ"-ს, 1896 წანას). 1851 წანას ბეშტელქ იჸუ ყიფიანიშ რუსულო ნათანგა გ. ერისთავიშ "გაყრა"-ქ. 1857 წანაშე თინა ალახანდჷდჷ "ცისკარი"-ს. "ცისკარ"-ს ყიფიანქ გჷმაბჟინუ ჯანლისიშ, ოქტავ ფელიეშ, მოლიერიშ, შექსპირიშ, ბომარშეშ დო შხვეფიშ თხზულებეფიშ ნათანგეფქ, 1882 წანას სანქტ-პეტერბურგის გჷმაბჟინუ "ახალი ქორთული გრამატიკა", ნამუში გჷშაშქუმალას ქორთული ნინაშ დო ქორთული სკოლეფიშ თხოზინიშ პერიოდის პრაქტიკულ-პედაგოგიურიშ გალე, პოლიტიკური შანულობა ხოლო უღუდჷ.
ყიფიანიშ დასაფულებას ილია ჭავჭავაძეშ დო აკაკი წერეთელიშ დუდობათ მონწყილი კათაბრელი აკოშაყარუაქ გინირთჷ თარობაშ წინააღმდეგ ჭყანიერ დემონსტრაციათ. თიშ გოშინას მეუჯღუნჷ აკაკი წერეთელქ "განთიადი".
ყიფიანი დოსაფულაფირი რე მთაწმინდას, ჭარუეფიშ დო ოჯარალუ მოღალეეფიშ პანთეონს.
ხაშურიშ მუნიციპალიტეტიშ ოფუტე ქვიშხეთის, სოდგა დიმიტრი ყიფიანქ რინაშ შანულამი წანეფი მიკორთჷ, ამდღარ დღანერობას ფუნქციონირენს თიშ ჯოხობაშ ჸუდე-მუზეუმი.
ლიტერატურა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- ყორანაშვილი გ., დიმიტრი ყიფიანი ახალი დიმიტრი თავდადებული, თბ, 2009 წელი.
- გუნია ვ., დიმიტრი ივანეშ სქირი ყიფიანი (ქორთ. დიმიტრი ივანეს ძე ყიფიანი), ტფ., 1887;
- ჩხეტია შ., მასალეფი დიმიტრი ყიფიანიშ ჸვილუაშენი (ქორთ. მასალები დიმიტრი ყიფიანის მკვლელობაზე), «საისტორიო მოამბე», 1947, ტ. 3;
- მისივე, საქორთუოს ოყაზახე რეფორმაშ ისტორიაშო (ქორთ. საგლეხო რეფორმის ისტორიისათვის საქართველოში), თბ., 1950;
- ჭიჭინაძე ზ., დიმიტრი ყიფიანი, ტფ., 1936;
- ხუნდაძე ს., დიმიტრი ყიფიანი, ტფ., 1936;
- Мегрелишвили Г. И., Грузинская общественно-экономическая мысль второй половины XIX в. - начала ХХ в., т. 1 , Тб., 1960;
- უთურაშვილი ი., ქსე, ტ. 10, გვ. 654, თბ., 1986