შოთა რუსთაველი
| შოთა რუსთაველი | |
 | |
| დაბადებაშ თარიღი: | |
|---|---|
| ღურაშ აბანი: | |
| ერუანობა: | |
| საქვარუა: | |
| პერიოდი : |
შქა ოშწანურეფი |
| Magnum opus: | |
| ჟანრი: |
პოემა |
შოთა რუსთაველი, რუსთველი (*დოხოლ. 1160/65 – ? ) — XII ოშწანურაშ კაბეტი ქორთუ პოეტი დო მოაზირე, ავტორი საქიანოთ ჩინებული პოემაშ „ჸილოშტყებამი“. მოსოფელიშ მიარე ლიტერატურაშმარჩქენჯეფიშით მირჩქინუაფუ შქაოშწანურეფიშ მოსოფელიშ ლიტერატურაშ ართ-ართი უშანულამაშ წჷმმარინაფალო.
გამნარყალა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]შოთა რუსთაველიშ რინაშ დო მოღალობაშ გეშა ჩქინშახ დახე მუთუნნერი ჩინებას ვა მოუჭირინუაფჷ. ანდა ისტორიული, ლიტერატურული დო ფოლკლორული წყუეფიშ ოსხირშა აკმიქიმინჷ კაბეტი პოეტიშ შურდგჷმაშ დო მოღალობაშ ანდა ვერსიაქ. რუსთაველიშ ბიოგრაფიული მუნაჩემეფიშ დადგინალო ართ-ართი ჯინჯიერი წყუ კჷნ მუში პოემა რე.
რუსთაველიშ ავტორალას მიდასურენა ჸილოშტყებამიშ პროლოგი („მა რუსთველქჷ,თიში ანბე ბლექსე გური ჭყოლირ მაფუ“, „მა, რუსთველი, ხელუათჷ ათეს ვორთუქ ათეშენი“), ეპოლოგი, თაშნეშე XV-XVIII ოშწანურეფიშ ქორთული ჭარალუა (ათეშე უმოსი ორდოიანი ჩინებეფი ვა მაპალჷნა). ჯოხოდვალა რუსთაველი (რუსთველი) მიარსხუაფჷ გეოგრაფიულ პუნქტის რუსთავს დო შანენს რუსთავიშ მახორუს ვარ-და რუსთავიშ ჯიხა-ნოღაშ მადუდეს, მინჯეს. თიბორჯიშ საქორთუოშ სოციალურ-პოლიტიკური სინანდულე მოფირქებაფუანა, ნამჷ-და მაჟირა შანულობა ოკო რდას თინი. რუსთაველიშ ჯოხოშ გეშა კონდაკი ჩინებას მოჭირინუანა თეიმურაზ I (თინა ჸილოშტყებამიშ პერსონაჟეფიშ გეშა რაგადანს:„ათენეფი შოთა რუსთველქჷ გასქვამჷ ორთაშ სქვამებათია“) დო XVII-XVIII ოშწანურეფს შხვა ქორთუ ჭარუეფი. თესჷნე ადასურენს რუსთაველიშ ფრესკული პორტრეტი XIII ოშწანურაშ I გვერდიშ მუკნაჭარათ, ნამუთ რესტავრირაფილი სახეთ რე წჷმოჩუალირი იერუსალიმიშ ჯვარიშ მონასტერიშ სჷმეტის (ტ. გაბაშვილიშით 1757-1758 ძირაფილი დო უკულნეშის ზეთიშ ოღაფულეფიშ ფსქელი ფინათ ფორილი ფრესკა კილარჩქინჷ იერუსალიმიშ ომენცარე ექსპედიციაქ) დო თე ოშწანურასჷნე მონასტერიშ სააღაპო წინგის მოსაშინე „შოთაჲსა ჲ“, ნამუთ კჷნ რუსთაველი ოკო ორდას. ფრესკაშ მუკნაჭარაშ მეჯინათ, რუსთაველს გოუნწყუ დო გუახალებჷ ჯვარიშ მონასტერი.
საორჩანო რე, ნამჷ-და პოეტი ჸოფე ომაფე კარიშ კაბეტი მეხელე, ვაზირი, თამარ მაფაწკჷმა დახოლებური პიჯი. თაშნეშე, თის ოვალუდჷ ქორთულ ოკულტე ობიექტეფიშ, თე შვანს ჯვარიშ მონასტერიშ მუკოლუფა. გჷმოთქუალირი რე მოარზაფა, ნამჷ-და პოეტიქ შურდგჷმაშ დალიას იდჷ იერუსალიმშა, ქოგედირთჷ ბერო, თექინეშეს დოღურჷ დო თექინეშეს რე ნთხორილინ. ვემართებუ გინოჩამა პოეტიშ ბერო ულაშენ: ფრესკას გიმოხანტილჷ ქორთუ ჟინოსქუა ერიშკოჩიშ მუკოქვენჯის რე გიმონწყილი. თეწკჷმა რუსთაველს, მუჭოთ ვაზირსჷნ, შეულებუდჷ საქორთუოშენო უჸონაფუდჷკო მონასტერიშ გონწყუალა-გოახალაფაშო ოხვილური საქვარუა. რუსთაველიშ ბიოგრაფიულ ჩინებეფიშ მაკათაფუ შხვა ჭარალობურ წყუეფს ჩქინშახ ვა მოუჭირინუაფჷ. კათური გჷნოჩამათ, პოეტი მესხი ოკო ორდას. მესხო კოროცხუნს თის პოეტი არჩილ II. ჸილოშტყებამიშ გოგჷნძორაფეფი ხოლო მიმოწურუანა შოთაშ მესხურ გამნარყალაშა. შელებუანი რე ჯოხოდვალა რუსთაველი არსხუაფუდას მესხეთიშ რუსთავს, ნამუთ იდვალუაფჷ ახალციხე-ასპინძაშ რზაშ გოხოლუას.
პოეტიშ დაბადებაშ თარიღო მირჩქინანა 1160-1165 წანეფს. თინა სქიდუდჷ საქორთუოშ მაფაშ თამარიშ დო თიში ალმასქუშ დავით სოსლანიშ ჟიობუაშ პერიოდის, ქორთული სახენწჷფოს დო თიში კათაშ მატერიალური დო შურიელი პეულუაშ პერიოდის.
1960 წანას პალესტინაშა იშარეს ქორთუ მენცარეფქ ი. აბაშიძექ, გ. წერეთელქ, ა. შანიძექ, ნამუეფქჷთ იერუსალიმიშ ჯვარიშ მონასტერს მიოგორეს დო გინიღეს სჷმეტის გჷმოხანტილ შოთა რუსთაველიშ პორტრეტი. თაქ მოპალაფირჷ მოღეთ იდასურებჷ, ნამჷ-და თინა რდჷ დუდმეკილე თამარიშ კარს. ლეგენდაშ მეჯინათ, პოეტიქ ღურჷ ჯვარიშ მონასტერს, მარა თე ვერსია ოდებელი რე.
რე ხოლო ართი ვერსია პოეტიშ გამნაჭყანობაშ გეშა, ნამუთ პავლე ინგოროყვაქ გუმოთქჷ მუში მონოგრაფიას „რუსთაველიანა“. თიშ მეჯინათ, შოთა რუსთაველი ორხველუდჷ უმაღალაშ არისტოკრატიაშ წირეს. თენა იდასურებჷ პოემაშ დინორეთ. თის ჯგირო არჩქილედჷ ოურდუმე საქვარი დო თიში თინერი ნიუანსეფი, ნამუეფით ხვალე ჩინებული დო გუნამორსი ნჯღვერს ქარჩქვენუდჷ—და. თაშნეშე ქიანაშ დუდალუაშ, ომაფე კარიშ ინტრიგეფიშ, მაჯჷნალაშ დო ზებედარი ჯარალუაშ ართუაფაშ შხვა ნერობეფიშ აიწორო ჯგირი რჩქინა თიშა მიოწურუანს, ნამუდა შოთა რუსთაველი მუში ნახანდის ბრელშა ისტორიულ სინანდულეს გინმობჩანა. თენერი ჟინოსქუალეფი დო მაღალი ფეოდალი ჯოხოთ შოთა მუში ალმახანური ეპოქაშ ისტორიულ წყუეფს მოშინაფილ დო მუში გვარიშ გენეოლოგია თაშიო, თეშიო ჩინებული ოკო ორდას.
ათენეფშე გიშულირი, შელებუანი რე, ნამუდა პოეტი რდას შოთა გრიგოლიშ სქი ჰერეთიშ ერიშდუდი, ისტორიულ წყუეფს მოშინაფილ შოთა კუპარო. თის ჟამეფიშემაჭარუ პოზიტიურო ვა ახასიათენს, მორო ვართ თის ივარანს, ნამუდა უდიდაშ სახენწჷფო მოღალე რდჷ დო თიჟამიშიან არძო გურგაჩამალ აქციას ოკათუდჷნ, თინეფ შქას კოხტასთავიშ აკორაგადაფას.
გონათაფა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]შოთა რუსთაველქ, მუჭოთ რჩქუნ, გოსოფური გონათაფა ეჭოფჷ დიო საქორთუოს, იყალთოშ აკადემიას, უკული – ბიზანტიას; ქოდიგურუ ბერძენული, არაბული დო სპარსული ნინეფი, იჩინენდჷ ქორთუ მოაზირეეფიშ ნახანდეფს ვარინ, ანტიკურ ფილოსოფიას, ემპედოკლეშ, ჰერაკლიტეშ, პლატონიშ ნახანდეფსჷთ, ელახურ ლიტერატურას (ფირდოუსი, გურგანი, ნიზამი დო შხვა). ირფელი თენა, თაშნეშე პოეტიშ გურაფილობა ასტრონომიას, ასტროლოგიას, გეოგრაფიას, მედიცინას, ფილოსოფიას, სამართალს, ისტორიას, ოურდუმე საქვარს დო შხვა, ეხანტილი რე მუში პოემას.
მონძალა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]საქორთუოშ რესპუბლიკაშ უმაღალაშ ჯილდოს ხელუანობაშ დო ლიტერატურაშ დარგის შოთა რუსთაველიშ ჯოხო გეძჷ (შოთა რუსთაველიშ სახენწჷფო პრემია). ქართიშ თარ პროსპექტისჷთ რუსთაველიშ ჯოხო გეძჷ. თაშნეშე რე შოთა რუსთაველიშ სახენწჷფო აკადემიური თეატრი, შოთა რუსთაველიშ ქორთული ლიტერატურაშ ინსტიტუტი საქორთუოშ მენცარობეფიშ აკადემიაწკჷმა, დო ა.უ.
ლიტერატურა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- პროკოფი რატიანი (1975). ვეფხისტყაოსანი და მისი ავტორი. თბილისი: მერანი, 434 ხს..
- ანზორ აბჟანდაძე (1994). ვეფხისტყაოსანი და მისი ავტორი. თბილისი: მერწყული, 232 ხს..
- შოთა რუსთაველი (1937). რედ. ა. შანიძე: ვეფხისტყაოსანი. თბილისი: თსუ, 230 ხს..
- შოთა რუსთაველი (1966). ვეფხისტყაოსანი. თბილისი: საბჭოთა საქართველო, 243 ხს..
- ზვიად გამსახურდია (1991). რედ. სარგის ცაიშვილი: ვეფხისტყაოსნის სახისმეტყველება. თბილისი: მეცნიერება, 343 ხს..
- ლამარა ტატიშვილი (2000). ვეფხისტყაოსნის გადამწერნი. თბილისი: კოპენჰაგენი, 324 ხს..
- გიორგი თევზაძე (1984). რუსთაველიშ კოსმოლოგია. თბილისი: საბჭოთა საქართველო, 192 ხს..
რესურსეფი ინტერნეტის
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
- ჸილოშტყებამიშ მაართა რუსული ნათანგაშ გეშა. Archived 2012-12-13 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- აკოქიმინჯალა ner.ge - ს Archived 2018-11-30 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. .
- საქორთუოშ მენცარობეფიშ აკადემიაშ შოთა რუსთაველიშ ქორთული ლიტერატურაშ ინსტიტუტი.
- „ჸილოშტყებამი“ lib.ge-ს Archived 2012-05-09 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. .
- აკაკი შანიძეშ „ვეფხისტყაოსნის ლექსიკონი“[ღურელი რსხილი].
- შოთა რუსთაველი.