ალ-ბათანი

ალ-ბათანი
არაბ. محمد بن جابر بن سنان البتاني
დაბადებაშ თარიღი:	დოხოლაფირო 858
დაბადებაშ აბანი:	ჰარანი, ასეიანი თურქეთი
ღურაშ თარიღი:	929
ღურაშ აბანი:	ყასრ ალ-ჯისი, სამარაშ გოხოლუას
ომენცარე სფერო:	მათემატიკა ასტრონომია ასტროლოგია

აბუ აბდ ალაჰ მუჰამად იბნ ჯაბირ იბნ სინან ალ-რაქი ალ-ჰარანი ას-საბი ალ-ბათანი, უმოსო შინელი რე მუჭოთ ალ-ბათანი, ლათინიზებული Albategnius, (დ. დოხოლაფირო 858, ჰარანი, ასეიანი თურქეთი — ღ. 929, ყასრ ალ-ჯისი, სამარაშ გოხოლუას) — არაბი მათემატიკოსი, ასტრონომი დო ასტროლოგი. ცხოვრენდჷ დო მოღალენდჷ რაკას (ასეიან სირია). მერჩქინელი რე შქა ოშწანურეფიშ ისლამური მოსოფელიშ უდიდაშ ასტრონომო. ფშხირას მიშინუანა მუჭოთ არაბეფიშ პტოლემეს.

ასტრონომია

ალ-ბათანის ჯერდჷ პტოლემეშ გეოცენტრული მოდელიშ. თიქ რაკას დარსხუ მუში ობსერვატორია დო დიჭყჷ ასტრონომიული რკვიებეფი. გიმირკვიუ ბჟაშ გეუკუმელაფა, ზუსტას გჷმოთვალუ დიხაუჩაშ ღერზიშ მერთალა (ინგლ. Axial tilt), ბჟაშ წანა, ბუნობა. ალ-ბათანიშ რკვიებეფს ირინუანდეს უკულიანი პეროდიშ მენცარეფი ნიკოლოზ კოპერნიკი, ქრისტოფორ კლავიუსი, ტიხო ბრაჰე, იოჰანეს კეპლერი, გალილეო გალილეი, ედმონდ ჰალეი დო შხვეფი.

მათემატიკა

მათემატიკას, ალ-ბათანიშ არძაშე უმოსო შანულამ კონტრიბუციათ იკოროცხუ სინუსეფიშ დო ტანგენსეფიშ გიმორინაფა გეომეტრიული კალკულაციეფიშო, გიშაკერზაფილო სფერული ტრიგონომეტრიულო ფუნქციეფიშ, ნამუეფქჷთ დოთირუ პტოლემეშ გეომეტრიული მეთოდეფი. ალ-ბათანიშ მეთოდეფი იკათუანდჷ თიხანური ბორჯიშო კომპლექსურ მათემატიკურ მეთოდეფს. ალ-ბათანი გეომეტრიული ქორდეფიშე უმოს დიდი შანულობას არზენდჷ ტრიგონომეტრიას, დო აკეთჷ დემონსტრირაფა სფერული სუმკუნთხურიშ ხასილეფიშ დო კუნთხუეფიშ ურთიართობაშ, ნამუთ ჸათაშ ეიჭარუაფუ:

$\cos a=\cos b\cos c+\sin b\sin c\cos A$

ალ-ბათანი აკიმუშუ შხვადოშხვა ტრიგონომეტრიული ურთიართობეფი:

$\tan \alpha ={\frac {\sin \alpha }{\cos \alpha }}$

$\sec \alpha ={\sqrt {1+\tan ^{2}\alpha }}$, სოდეთ $\sec \alpha ={\frac {1}{\sin \alpha }}$.

თიქ თაშნეშე გინოჭყვიდჷ განტოლება

$\sin x=y\cos x$,

მიოგორუ ფორმულას

$\sin x={\frac {y}{\sqrt {1+y^{2}}}}$

რესურსეფი ინტერნეტის

• ალ-ბათანი ენციკლოპედია ბრიტანიკას
• ალ-ბათანი encyclopedia.com-ის