ბურუნდი
| ბურუნდიშ რესპუბლიკა | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| დევიზი: რუნ. - Ubumwe, Ibikorwa, Amajambere ფრან. - Unité, Travail, Progrès (ართოობა-ხანდა-პროგრესი) |
||||||
| ჰიმნი: რუნ. - Burundi bwacu (ჩქინი ბურუნდი) |
||||||
 |
||||||
| ნანანოღა | გიტეგა | |||||
| უდიდაში ნოღა | გიტეგა, ბუჟუმბურა | |||||
| ოფიციალური ნინა(ეფი) | რუნდი დო ფრანანგული | |||||
| თარობა | ოპრეზიდენტე რესპუბლიკა | |||||
| - | პრეზიდენტი | პასკალ ნიაბენდა (ს/მ) | ||||
| - | 1-ა ვიცე-პრეზიდენტი | ტერენს სინუნგურუზა | ||||
| - | 2-ა ვიცე-პრეზიდენტი | ჯერვეის რუფიკირი | ||||
| ფართობი | ||||||
| - | გვალო | 27,834 კმ2 (145-ა) | ||||
| - | წყარი (%) | 7.8 | ||||
| მახორობა | ||||||
| - | 2012 ფასებათ | 8,749,000 (89-ა) | ||||
| - | census | 8,053,574 | ||||
| - | მეჭედალა | 314.3 ად/კმ2 (45-ა) | ||||
| ედპ (ჸუპ) | 2012 წანაშ ფასებათ | |||||
| - | გვალო | $5.488 მილიარდი | ||||
| - | ართ მახორუშე | $625 | ||||
| აგი (2013) | 0.389 (ოშქაშე) (180-ა) | |||||
| ვალუტა | ბურუნდული ფრანკი (BIF) |
|||||
| ბორჯიშ ორტყაფუ | (UTC+2) | |||||
| ქიანაშ კოდი | BDI | |||||
| Internet TLD | .bi | |||||
| ოტელეფონე კოდი | +257 | |||||
ბურუნდი (რუნ. დო ფრან. - Burundi), ედომუშამი ოფიციალური ჯოხოდვალა — ბურუნდიშ რესპუბლიკა (რუნ. - Republika y'u Burundi, ფრან. - République du Burundi) — ჭიჭე სახენწჷფო ბჟაეიოლ აფრიკას, მოსოფელიშ არძშე უდაღარაში ქიანა რე. ოორუეშე უხურგანს რუანდას, ბჟადალშე - კონგოშ დემოკრატიულ რესპუბლიკას, ბჟაეიოლშე დო ობჟათე-ბჟაეიოლშე - ტანზანიას. ქიანას ზუღაშა გჷშალი ვაუღუ. ობჟათე-ბჟადალშე ომძღჷ ტანგანიკაშ ტობა.
ისტორია[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
ჯვეში პერიოდი[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
ბურუნდიშ ჯვეში დო ოშქაშეოშწანურაშ ისტორია დაღარასიე რჩქინელი. მაართა მახორუეფი თე რეგიონს, ტვა პიგმეეფი რდეს, ნამუთ დიხაშმახანდე ტომქ - ხუტუქ გაგიშარაჸუ თაჸურეშე. XV—XVI ოშწანურეფს, მეორინჯე ტომქ - ტუტსიქ თაქ ქჷდიხორჷ.
XVII ოშწანურას, ბურუნდიშ ასეიან ტერიტორიას, ბურუნდიშ ზოხორინელი ფეოდალური ომაფე რდჷ დორსხუაფილი. მაართა რჩქინელ მვავიქ (მაფა) - ნტარე I-ქ, თე ტერიტორიას არსებული ართიანს აკონტერებული სახენწჷფოეფი აკაართუ დო ართიამი ომაფე ქჷდარსხუ. ნტარე II-შ მართუაშ წანეფც ომაფე ფალჷნდ. მეძობელ სახენწჷფოეფწჷკმა ბრელი ლჷმათ, ნტარე II-ქ მუშ ომაფეშ ტერიტორია ასეიან ხურგაშახ გაფართუ. XIX ოშწანურაშ ბოლოშე XX ოშწანურაშ დაჭყაფუშა თე სახენწჷფოს დინოხოლენი ლჷმეფი მიშჷ.
კოლონიური პერიოდი[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
მაართა ევროპალი, ნამუქჷთ მაართათ მორთჷ ასეიანი ბურუნდიშ ტერიტორიაშა, ჯონ ჰანნიგ სპიკი რდჷ (1858 წანას). 1871 წანას ჰენრი მორტონ სტენლიქ დო დევიდ ლივინგსტონგქ ბურუნდიშა მორთეს დო რუზიზიშ რაიონი გიმირკუეს. 1884—1885 წანეფიშ ბერლინიშ კონფერენციაშ უკული, ბჟაეიოლ აფრიკას გერმანიაშ გოლინაშ ზონაქ, ასეიანი რუანდაშ დო ბურუნდიშ ტერიტორიაშახ გეფართუ. 1894 წანას, გერმანელ გრაფიქ - ფონ გიოტზენქ ტობა კივის გიოგორუ. ოთხ წანაშ უკული, ასეიანი ბურუნდიშ ტერიტორიაშა მაართა მისიონერეფქ მორთეს.
1890-იან წანეფს, ბურუნდიქ გერმანიაშ კოლონიათ გინირთჷ, მაართა მოსოფელიშ ლჷმაშ უკული ბელგიაშა გეგინორთჷ. კოლონიზატორეფი თე რეგიონს გინმიხილუნდეს მუჭოთ, ართიამი სახენწჷფო - რუანდა-ურუნდი. 1925 წანაშე,რუანდა-ურუნდი ბელგიაშ კონგოშ ნორთი რდჷ, მარა თი გოშხვავებათ ნამდა, კონგო იმართუდუ ბრიუსელჷშე, რუანდა-ურუნდი ომართუეთ ტუტსიშ არისტოკრატიას ქუდასკიდჷ[1].
ასეიანი ისტორია[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
1962 წანაშ 1 კვირკვეს, ბურუნდიშ ომაფექ ზოხორინალა გეგიმაცხადჷ. ზოხორინალაშ გიმოცხადებაშ მომენტშე, ქიანაშ ხეშუულებაქ ტუტსიშ ხეს ქეშალჷ, ნამუთ ახალ სახენწჷფოს ეთნიკური უმორჩილაშობა რდჷ. მვამი (მაფა) მვამბუსტა IV-ქ მართუ პარტიაშ - ერუანული პროგრესიშ კათუაშ ოჭიშით, ქიანას ავტორიტარული რეჟიმი დამყარჷ. ქიანაშ ზოხორინალაშ გიმოცხადებაშ მაართა წანეფშე, ტომი ტუტსი ვარძენდჷ ტომი ხუტუც თარობას ართმანგო წუმორინალაშ ნებას. თეჯგურა პოლიტიკაქ ქიანაშ ეთნიკური წინამდეგობა გაღვიღვინუ[2].
მუსხირენ წანაშ ომენმაღალი ლჷმეფიშ დო ეთნიკური კონფლიქტეფიშ უკული, ბურუნდის ალაზიმაფათ შვიდობაქ ქუდოდირთჷ, ოერეფშქაშე წუმორინაფაშ ჭყოლოფუათ. პრეზიდენტი დომიტიენ ნდაიზეიექ დო ხუტუშ ერუანული გოდუდშულუაშ ნძალეფიშ ეთნიკური ბუნაშ ლიდერი აგატონ რვასაქ, ტანზანიას მორაგადუაშ შედეგო, ნძალადუაშ მეჭყვიდუაშ აპიჯალას ხე ქჷმაჭარეს.
აკოანჯარაფილი ნძალეფი[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
აკოანჯარაფილ ნძალეფშო ხარჯეფი ქიანაშ ედპ-შ 5,9%-ის აკმადგინანს (2006). აკოანჯარაფილი ნძალეფიშ საართო მუდანობა(2006 წანაშ მელახის) — 50 500 ადამიერი, თაჸურეშე 89,1% — არმია, 10,9% — ჟანდარმერია.
გალენი პოლიტიკა[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
1962 წანაშ 18 ეკენიას, ბურუნდიქ გოეროს ქაკათჷ[3], ეკონომიკური კომისია აფრიკაშო დო პრაქტიკულო არძო ვარეგიონალური სპეცილაიზირებული სააგენტეეფშა მიშჷმურც. აკრ-შ ქიანეფიშ, აფრიკაშ გოვითარაფაშ ბანკიშ, აფრიკაშ რსხუშ, ბუნა 77-იშ დო შხვა ოერეფშქაშე ორგანიზაციეფიშ მაკათური რე.
გეოგრაფია[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
გეოგრაფიული დვალა[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
ბურუნდი რე სახენწჷფო, ნამუსჷთ ზუღაშა გიშალი ვაუღუ. ქიანაშ ხურგეფიშ ედომუშამი სიგირძა — 974 კმ: ბჟადალშე — კონგოშ დემოკრატიულ რესპუბლიკაწჷკმა (233 კმ), ოორუეშე — რუანდაწჷკმა (290 კმ), ბჟაეიოლშე დო ობჟათე-ბჟაეიოლშე — ტანზანიაწჷკმა (451 კმ). ქიანაშ ფართობი - 27 830 კმ², თაჸურეშე 25 650 კმ² სქირონას უკებჷ. სახენწჷფო იდვალუაფუ პლატოს, ნამუთ ობჟათე-ბჟაეიოლით დინჷმურს ტობა ტანგანიკაშა.
ადმინისტრაციული დორთუალა[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
ქიანა დორთილი რე 17 პროვინციათ[4], ნამუთ გჷთმირთუ 117 კომუნათ, ნამუეფით ხოლო ირთჷნა 2 638 ხოლმო.
მახორობა[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
დემოგრაფიული მუნაჩემეფი[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
ქიანაშ მახორობა აკმადგინანს - 8 856 000 (2008)[5], თაჸურეშე 80,9 % — ხუტუ, 15,6 % — ტუტსი, 1,6 % — ლინგალა, 1,0 % — პიგმეეფიშ კათა ტვა. Пმახორობაშ მეჭედალა — 323,4 ადამიერი კმ²-ს. ქიანაშ მახორობაშ 10,0 % ნოღას ოხორანს (2005).
ოსურკათა მეტიე, ვინდარო ქომოლკათა (51,18 % დო 48,82 %) (2005). მახორობაშ 45,1 % 15 წანაშახ ხანიშ ბუნას ორხველჷ, 29,0 % — 15 წანაშე 29 წანაშა, 13,7 % — 30 წანაშე 44 წანაშა, 8,2 % — 45 წანაშე 59 წანაშე, 3,2 % — 60 წანაშე 74 წანაშა, 0,7 % — 75 წანაშე 84 წანაშა, 0,1 % — 85 წანა დო ეშე (2005). მახორობაშ თელარაშ ოშქაშე მუდანობა (2005): 47,0 წანა ქომულკათას, 49,8 წანა ოსურკათას.
დაბადება — 46 - 1000 მახორუშო (2008), ღურა — 16 - 1000 მახორუშო (2008). ნანდული ძინა — 30 - 1000 მახორუშო(2008). ჩქჷჩქჷუეფიშ ღურა — 60,77 - 1000 ახალდუნაბადებშო (2008). მახორობაშ ეკონომიკური აქტიურობა (2003): 3 464 000 ადამიერი (49,2 %).
მიგრაციაშ დონე აკმადგინანს მინუს 12,9 ადამიერს 1000 მახორუშო (ვარდა 80 001 ჸვილირი) (2000)[6].
რესურსეფი ინტერნეტის[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
- ბურუნდიშ ტარობაშ ოფიციალური ვებ-ხასლა (ფრანგულო)
- ბურუნდიშე (ინგლისურო)
- ინფორმაცია ბურუნდიშე (რუსულო)
- ↑ http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ad25%7Ctitle=Ruanda-Urundi: AD 1887—1914|accessdate=6 კვირკვე 2008|archiveurl=http://www.webcitation.org/618nH8ZS3%7Carchivedate=2011-08-23
- ↑ http://www.geo-world.ru/africa/burundi/history/page1.html%7Ctitle=Новейшая история Бурунди|accessdate=6 კვირკვე 2008|lang=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/618nJ0HTx%7Carchivedate=2011-08-23
- ↑ გოეროშ ოფიციალური ვებ-ხასჷლა|url=http://www.un.org/russian/basic/members.htm%7Ctitle=გოეროშ მაკათური სახენწჷფოეფიშ ერკებული|accessdate=6 კვირკვე 2008|archiveurl=http://www.webcitation.org/616xTCnj1%7Carchivedate=2011-08-22
- ↑ http://www.statoids.com/ubi.html%7Ctitle=Burundi Provinces|accessdate=6 კვირკვე 2008|archiveurl=http://www.webcitation.org/618nVhsUD%7Carchivedate=2011-08-23}}
- ↑ Britannica|url=http://www.britannica.com/new-multimedia/pdf/wordat035.pdf%7Ctitle=World Data. Burundi|accessdate=6 კვირკვე 2008|archiveurl=http://www.webcitation.org/618nWFJ6p%7Carchivedate=2011-08-23}}
- ↑ Nationsencyclopedia.com | url= http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-MIGRATION.html%7Ctitle= Migration in Burundi |accessdate=6 კვირკვე 2008