დენ სიაოპინი
| დენ სიაოპინი 邓小平 | ||
.jpg) დენ სიაოპინი ამერიკას ვიზიტიშ ბორჯის, 1979 წ. | ||
| ჩკპ ცენტრალური საკონსულტაციო კომისიაშ დუდმახვენჯი | ||
|---|---|---|
| პოსტის გერინაშ ბორჯი | ||
| 13 ეკენია, 1982 – 2 გერგობათუთა, 1987 | ||
| პრეზიდენტი | ლი სიანიანი | |
| პრემიერ-მინისტრი | ჯაო ძიიანი | |
| წიმოხონი | პოსტიქ გიჭყჷ | |
| მონძე | ჩენ იუნი | |
ცენტრალური ოურდუმე კომისიაშ (პარტიული კომისია) დუდმახვენჯი | ||
| პოსტის გერინაშ ბორჯი | ||
| 28 მანგი, 1981 – 9 გერგობათუთა, 1989 | ||
| წიმოხონი | ჰუა გოფენი | |
| მონძე | ძიანგ წემინი | |
ცენტრალური ოურდუმე კომისიაშ (სახენწჷფო კომისია) დუდმახვენჯი | ||
| პოსტის გერინაშ ბორჯი | ||
| 6 მანგი, 1983 – 19 მელახი, 1990 | ||
| წიმოხონი | პოსტიქ გიჭყჷ | |
| მონძე | ძიანგ წემინი | |
ერუანული პოლიტიკური საკონსულტაციო სხუნუშ დუდმახვენჯი | ||
| პოსტის გერინაშ ბორჯი | ||
| 8 მელახი, 1978 – 17 მანგი, 1983 | ||
| წიმოხონი | ჯოუ ენლაი (1976 წანაშახ) | |
| მონძე | დენ ინჩაო | |
| დუნაბადი | 22 მარაშინათუთა, 1904 გუანანი, სიჩუანი, ცინიშ იმპერია | |
| ნაღურა | ფურთუთა 19, 1997 (92 წანერი) პეკინი, ჩინეთი | |
| მენოღალობა |  ჩინეთი | |
| ერუანობა | ჩინარი | |
| პოლიტიკური პარტია | ჩინეთიშ კომუნისტური პარტია | |
| ალმასქუ | 1. ჯან სიუანი 2. ძინ ვეიინი 3. ჟოუ ლინი | |
| სქუალეფი | 6 | |
| რელიგია | ათეიზმი | |
| ხეშმოჭარუა |  | |
დენ სიაოპინი (ჩინ. 邓小平, დ. 22 მარაშინათუთა, 1904 — ღ. 19 ფურთუთა, 1997) — ჩინარი რევოლუციონერი, პოლიტიკოსი, სახენწჷფო მოღალე, ჩინეთიშ ოკათე რესპუბლიკაშ უმაღალაში ლიდერი 1978-1989 წანეფს. სიაოპინქ მიშეღჷ კაბეტი თია ჩინეთიშ სოციალისტური ობაზარე ეკონომიკაშ გოვითარაფაშა. სიაოპინს ფშხირას მიშინუანა მუჭოთ "თეხანური ჩინეთიშ არქიტექტორს". ჸეთი ეკონომიკური დო პოლიტიკური იდეოლოგიას, ნამუთ დენ სიაპონქ გაჭყჷ, დენ სიაოპინიშ თეორიას (დენიზმი) უძახჷნა. დენიზმიშ თარი ღანკი რე მარქსიზმ-ლენინიზმიშ დო მაოიზმიშ ადაპტაცია ჩინეთიშ სოციოეკონომიკური სისტემაშა.
დებადჷ სიჩუანს. გურაფულენდჷ საფრანგეთის. ჸათე ბორჯიშო დეინტერესჷ ვლადიმერ ლენინიშ თეორიეფით. სიაოპინქ 1924 წანას ქაკათჷ ჩინეთიშ კომუნისტური პარტიას (ჩკპ). 1926 წანას სხუნუეთიშა მიდართჷ, პოლიტიკური მენცარობეფიშ დაგურაფუშა. ჩინეთიშა დორთაშ უკულ, ახალნორდი სიაოპონი ქუდარინეს ჭითა არმიაშ კომისარო. 1929 წანას სიაოპინი ხემანჯღვერენდჷ ჭითა არმიაშ არყებას, გუანსი-ჯუანის. სიაოპინქ არსულჷ კაბეტი როლი ჩინეთიშ ომენოღალი ლჷმას (1927-1949) დო იაპონია-ჩინეთიშ მაჟირა ლჷმას (1937-1945). ომენოღალე ლჷმაშ დათებუს, ახალდუნარსხუა ოკათე-გჷმადუდშულებერი არმიაქ, სიაოპინიშ, ლიუ ბოჩენიშ დო ჩენ იშ ხემანჯღვერობათ გემშართჷ გომინდანარეფიშ ნანანოღა ნანკინიშა.
ჩინეთიშ ოკათე რესპუბლიკაშ გჷმოცხადაფაშ უკულ 1949 წანაშ 1 გჷმათუთას, დენ სიაოპინი ნინალენდჷ ტიბეტის დო ობჟათე-ბჟადალი ჩინეთის, მუჭოთ პარტიაშ რეგიონალური ლიდერი. ჸათე რეგიონეფს, სიაოპინიშ ღანკი რდჷ პარტიაშ კონტროლიშ კონსოლიდაცია. სიაოპინქ 1952 წანას პეკინშა დირთჷ დო არდგილი ქიდეკინჷ სახენწჷფო სხუნუს. მაო ძედუნიშ დო ჯოუ ენლაიშ მართუალაშ ბორჯის, 1950-იან წანეფს, სიაოპინს უკინებუდჷ გენერალური მელამოსეშ დო ვიცე პრემიერიშ პოსტი. 1960-იან წანეფიშე კულტურული რევოლუციაშ (1966-1976) მიმალობას, სიაოპინქ ჟირშა გინირთჷ რეპრესიეფიშ ობიექტო. მარა მაო ძედუნიშ ღურაშ უკულ, პოლიტიკური მანევრეფიშ შედეგო, 1978 წანაშ ჩკპ-შ 11-ა ცენტრალური კომიტეტიშ მა-3 პლენუმს დენ სიაოპინქ გინირთჷ ჩინეთიშ უმაღალაში ლიდერო.
ხეშუულებაშა მულაშ უკულ მალას სიაოპინქ ქიდიჭყჷ სახენწჷფოშ ინფრასტრუქტურაშ დო პოლიტიკური სისტემაშ კაპიტალური რეკონსტრუქცია. სიაოპინქ დო თიში პოლიტიკური მორსხუეეფქ დიჭყეს ბოლუან ფანჩჟენიშ პროგრამა, ნამუთ ითოლისწინენდჷ შანულამი სოციოპოლიტიკური რეფორმეფს. რეფორმეფიშ ღანკი რდჷ კულტურული რევოლუციაშ ჩილათეფიშ გიშათინუა დო რეპრესირებული ადამიერეფიშ რეაბილიტაცია. სიაოპინიშ ინიციატივათ ჩინეთიშ ეკონომიკას გორჩქინდჷ ობაზარე კაპიტალიზმიშ ელემენტეფქ, დირსხუ შხვადოშხვა სპეციალური ეკონომიკური ზონეფქ. სიაოპინიშ რეფორმეფით ჩინეთიქ დეთხუ გეგმიური ეკონომიკას დო მაოისტური დოგმეფს. ჩინეთიშ ეკონომიკაქ გინწყჷ ურცხოული ინვესტიციეფიშო დო ტექნოლოგიეფიშო. ჸათე ეკონომიკური რეფორმეფით, ჩინეთიქ მიოჭირინუ უდიდაში ეკონომიკური წჷმოძინეფს.
სიაოპინიშ მართუალაშ ბორჯის, ჩინეთიქ 1979 წანაშ 1 ღურთუთას, ოფიციალური დიპლომატიური ურთიართობეფი გაჭყჷ ამერიკაწკჷმა. უკულ, სიაოპინქ გინირთჷ ჩინეთიშ მაართა უმაღალაში ლიდერო, ნამუქჷთ ამერიკას ესუმარჷ. 1980-იან წანეფს სიაოპინქ წჷმარინუ ართი ქიანა, ჟირი სისტემაშ პრინციპი ჰონგ-კონგიშო, მაკაოშო დო ტაივანიშო.
პოლიტიკური კარიერაშ გოძვენას, სიაოპინს დღას ვაუკებუდჷ სახენწჷფოშ მადუდეშ, თარობაშ მადუდეშ, დო ვართ კომუნისტური პარტიაშ ლიდერიშ პოსტი, მარა ითვალუდჷ ცენტრალური ფიგურათ ჩკპ-შ დინახალე. 1989 წანაშ ტიანანმენიშ საპროტესტო დემონსტრაციეფიშ უკულ, დენ სიაოპინქ ოფიციალურო გეგნოდირთჷ დაკინებული პოსტეფიშე.
ლიტერატურა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- Pantsov, Alexander V., and Steven I. Levine. Deng Xiaoping: A Revolutionary Life (Oxford UP, 2015).
- Dillon, Michael. Deng Xiaoping: The Man Who Made Modern China (Bloomsbury Publishing, 2014).