ვოლფგანგ ამადეუს მოცარტი

ვოლფგანგ ამადეუს მოცარტი (გერმ. Wolfgang Amadeus Mozart; რსული ჯოხო Joannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus Mozart) (დ. 27 ღურთუთა, 1756, ზალცბურგი — ღ. 5 ქირსეთუთა, 1791 ვენა) — ავსტრიალი კომპოზიტორი, ინსტრუმენტალისტი, დირიჟორი, ვენაშ კლასიკური სკოლაშ წჷმმარინაფალი. მოცარტიშ ნაწარმებეფი დიდმშანულამი რე მუსიკალურ ოქიანუშო დო მიშმურს ირი მუსიკოს-მარსულებერიშ რეპერტუარშა.

ბიოგრაფია

ბაღანობა

მოცარტიქ დებადჷ ზალცბურგიშ კარიშ კაპელმაისტერიშ დო კომპოზიტორიშ, ლეოპოლდ მოცარტიშ დო ანა მარია პერტლიშ ფანიას. თიქ პირველი გაკვეთილეფი ვიოლინოშ, ფორტეპიანოშ დო კომპოზიციაშ მუმაწკჷმა მიღჷ. თინა გიშმეგორუდჷ გჷშაკერძაფილი მუსიკალური ტალანტით, ხუთი წანერი რდჷნი თეში თიქ უკვე მუსხი რენი ჭიჭე მუსიკალური ნაწარმები აკადგინჷ. ოთხი წანერი მოცარტი უკვე მითმიოგანდ ფორტეპიანოს, ამშვი წანერი რდჷნ თეში სერიოზულ ნაწარმებეფს არსულენდ. ამშვი წანერი მოცარტი ბერეხონო მითმიოგანდ ვიოლინოს დო ფორტეპიანოს. მოცარტიშ და ნანერლი დო მუ მოცარტი 1762 წანაშე უკვე ატარენდეს კონცერტეფს ვიოლინოშ დო ფორტეპიანოშო.ბაღანეფიშ დიდი წჷმოძინაქ მიუნხენიშ კარს უგნურთაფუო გეგნაჭყვადაფუ ლეოპოლდ მოცარტის, ნამდა ოხვილური რდჷ მოცარტიშ უმოს დიდ ასპარეზშა გჷშაჸუნაფა. თიქ 1763 წანას ედომუშამო მუში ფანიათ, დიდი შარალუა ქჷდიჭყჷ, მუთ სუმ წანაშე მეტის იგინძორებუდ. თინეფქ იშარეს ბჟადალუ ევროპაშა, უმენტაშო იტალიაშა, თექ მოცარტიქ გინირთჷ ოქიანეთ ჩინებური გენიოსო.

თენა რდჷ თინეფიშ მაართა შარალუა ევროპას. თე ტურნეშა მიშმეშჷ ევროპაშ მიარე დიდი ნოღეფი: მიუნხენი, აუგსბურგი, ლუდვიგსბურგი, ჰაიდელბერგი, მაინცი, ფრანკფურტი, კობლენცი, კიოლნი, ბრიუსელი, პარიზი, ვერსალი, ლონდონი, ამსტერდამი, ლიონი, ჟენევა, ბერნი, ციურიხი, ულმი დო კინე მიუნხენი, სოდეთ ბაღანეფი ოგურაფე კარეფს დო მუსიკალური აკადემიეფს მუზიცირენდეს.

თე შარალუაშ ბორჯის დირსხუ მაართა სონატეფქ ვიოლინო დო ფორტეპიანოშო დო თაშნეშე მაართა სიმფონიაქ Es-Dur (KV 16). თინა ლონდონს იჩინებაფუანს იტალიური ოპერას დო სიმფონიას.

ზალცბურგშა დორთაშ უკული, შხვა კარიშ მუსიკოსეფწკჷმა ართო ორსხუანს მაართა ოპერას.

მაართა შარალუა ვენაშა დო იტალიაშა 1766-1771

1766 წანას ფანია მიშარუაფჷ ვენაშა, მარა ეპიდემიაშ გეშა უწიენა ვენაშ დოტება დო დუც ოლომოუცის იფორუანა. 1768 წანას ირთუ მოცარტი ვენაშა დო ორსხუანს ზინგშპილი „ბასტიენ დო ბასტიენა“ (KV 50) დო ოპერა-ბუფა „La finta semplice“ (KV 51)-ს, მუდგაშ პრემიერაქჷთ კაიზერ ფრანც I-ის აკოკვატუაშ უმკუჯინუო ვაკოდირთჷ, „იტალიური პარტიაშ“ ინტრიგეფიშ გეშა.

1769 წანაშ ქირსეთუთას მოცარტი მუმაწკჷმა ართო იჭყანს გეჸვენჯი ტურნეს იტალიაშა, მუდგასჷთ ქვერსემი წჷმოძინა ხვადუ.

მილანს თიქ ართი მორჩქილაფათ გრეგორიო ალეგრიშ ჩხორო ხონარამი მიზერერეშ პარტიტურა უჩილათუო ენიჭარჷ ნოტეფშა, მუჟამსჷთ თე პარტიტურაშ გოფაჩუა ვატიკანისგან კონწარას იკრძალებუდუ.

პადრე ჯოვანი ბატისტა მარტინიწკჷმა გურაფულენდჷ მოცარტი კონტრაპუნქტის. ართ-ართი გამორსაშ წჷმოძინელო ჩაბარებაშ უკული თის ბოლონიაშ ფილარმონიული აკადემია იღენს, სოდეთ თინა ჩინებური იტალიარი მუსიკოსეფს: ჯოვანი ბატისტა სამარტინის, ნიკოლო პიჩინის, პიეტრო ნარდინის დო ჯოვანი პაისიელოს ხვადუ.

1770 წანას 26 ქირსეთუთას მილანს აკოდირთჷ თიშ ოპერა-სერიაშ „Mitridate, Rè di Ponto“ (KV 87) პრემიერაქ, მუსუთ მუში დიდი წჷმოძინაშ გეშა მალასჷთ მაჸუნჷ „Serenata teatrale Ascanio in Alba“ (KV 111, პრემიერაქ აკოდირთჷ მილანს 17 გჷმათუთაშ 1771 წანას) დო „Dramma per musica Lucio Silla“ (KV 135, პრემიერაქ აკოდირთჷ მილანს 1772/1773 წანეფიშ სეზონს).

ზალცბურგი-მანჰაიმი-პარიზი-ზალცბურგი 1772-1781

ზალცბურგის 1772 წანას არქიეპისკოპოსო დარინეს ჰიერონიმუს კოლორედო-მანსფელდი, ნამუქუთ მოცარტი ზალცბურგიშ კარიშ კაპელაშ კონცერტმაისტერო დარინუ. ზალცბურგიშ ნინალუაშ კონწარი რეგლამენტიშ უმკუჯინუო, მოცარტი ვა ჭყვადუნს მუში შარალუას მუმაწკჷმა ართო. 1772/1773 წანეფს თინეფიში იტალიაშა შარალუაშ ბორჯის შედირთ „ლუციო სილაშ“ (Lucio Silla) პრემიერაქ. ოდო 1773 წანაშ ლიას მოცარტი ქიმინუნს მაართა ოფორტეპიანე კონცერტის. ხანგინძე პაუზაშ უკული, 1777 წანას არქიეპისკოპოსწკჷმა უკორინაფუ ურთიართალაშ გეშა, იდუდიშალენს დუც მოცარტი ზალცბურგიშ კარიშ კაპელაშე.

ზალცბურგიშე გადუდიშალებაშ უკული, მოცარტი მიშარუაფ დიდაწკჷმა ართო შხვადოშხვ ნოღეფშა უჯგუში სამუშაშ ოგორალო. მანჰაიმს თინა იჩინებაფუანც იმპერატორ კარლ თეოდორს დო თიშ ორკესტრის, მიდგაშ კაპელმაისტერი, ჩინებური კომპოზიტორი ქრისტიან კანაბიჩი მუში ართგური მაჸალეთ გინმირთუ (ქძ. თაშნეშეთ მანჰაიმიშ სკოლა).

1778 წანას მუმაშ ინიციატივათ მოცარტი პარიზშა მიშარუაფუ. პარიზის დიდგინჷ თიში ბალეტიქ „Les petits riens“, მუდგასჷთ დიდი ზჷმოთი ვა მოჸუნაფუ. თე წანაშ კვირკვეს მოცარტის დიდაქ დუღურუ.

1779 წანას მოცარტი ირთუ ზალცბურგშა. თინა ირინუაფუ კარიშ ორგანისტო. იმპერატორწკჷმა კინე აკოცჷმილი ურთიართალაშ უმკუჯინუო, დახე ჟირი წანა გამკორთუ თიქ ზალცბურგის. თაქ თიქ ქიმინუ „Krönungsmesse“ (KV 317) დო ოპერა „იდომენევსი — კრეტაშ მაფა“ (KV 366).

ვენა 1781-1791

1781 წანას თიში კონფლიქტიქ არქიეპისკოპოსწკჷმა პიკის მიოჭირინუ. თიშ ზალცბურგის გაჩემება ვაშილებედ ანწი დო თინა გინმურს ვენაშა.

ზალცბურგიშ „ჯღვალიკეფშე“ გოდუდიშაფილი მოცარტი ვენას აგინძორენს რინას, სოდეთ იქიმინუ თიში ქვერსემშანულამი ოპერეფი:

1782 წანას აკოდირთჷ ვენას პრემიერაქ „ხვამილაფა სერალიშე“ (Die Entführung aus dem Serail) (KV 384), მუსუთ მაჸუნუ 1786 წანაშ 1 მესის ოპერა ბუფაშ, „ფიგაროშ ქორწინებაშ“ (Le nozze di Figaro) (KV 492) პრემიერაქ.

1787 წანაშ 29 გჷმათუთას პრაღას აკოდირთჷ „დასაჯებული გილალუაფირი ანუ დონ ჟუანიშ“ (Don Giovanni) (KV 527) პრემიერაქ.

1790 წანას 26 ღურთუთას ოპერა ბუფას „ათაშ ირჯებუ არძო ოსური“ (Così fan tutte) (KV 588) იდგჷმუ ვენას. ეკონია სუმი ოპერაშ ლიბრეტოშ ავტორიე ლორენცო დო პონტე.

1791 წანაშ 6 ეკენიას აკოდირთჷ ოპერა სერიაშ „La clemenza di Tito“ (KV 621) პრემიერაქ პრაღას და თე წანასჷთ 30 ეკენიას ქვერსემშანულამი ოპერაქ „ჯადოსნური ფლეიტა“ (Die Zauberflöte) (KV 620) დიდგუ ემანუილ შიკანედერიშ თეატრის ოauf der Wieden.

ვენაშ ქიმერონშა მიშმურს თაშნეშე მესა c-Moll (KV 427) (1783), ი. ჰაიდნშა მეჯღუნილი 6 კვარტეტი (KV 387, 421, 428, 458, 464, 465)(1785), „ლინციშ სიმფონია“ (Linzer Sinfonie) (KV 425), „პრაღაშ სიმფონია“ (Prager Sinfonie) (KV 504) (1786) დო „მორჩილი სერიშ მუსიკა“ (Eine kleine Nachtmusik) (KV 525) (1787), თაშნეშე ეკონია 3 სიმფონია: Es-Dur (KV 543), g-Moll (KV 550) da C-Dur „იუპიტერიშ სიმფონია“ (Jupiter-Sinfonie) (KV 551)(1788).

ვენას 1782/1783 წანეფს მოცარტი იჩინებაფუანს გოტფრიდ ვან სვიტენს, იმპერატორულ ბიბლიოთეკაშ (ამდღარი ავსტრიაშ სახეწჷფო ბიბლიოთეკაშ) პრეფექტის, ნამუთ თის ოჩინებაფუანს ი. ს. ბახის დო გ. ფ. ჰენდელიშ ნაწარმებეფს, მანუფაკტურეფს. ბაროკოშ ბორჯიშ ნაწარმებეფი დიდ გოლინას მუთმახვამილუანს მოცარტიშ მოღალობას.

1782 წანაშ 4 მარაშინათუთას მოცარტი იქორწინებუ კონსტანცა ვებერშა, ნამუთ თიქ მანჰაიმს რინა ბორჯის გეჩინებაფუ. ამშვი სქუაშე, ნამუთ თინეფს გურჩქინდესჷნი გინოსქიდჷ ხვალე ჟირქ, კარლ ტომასიქ დო ფრანც ქსავერ ვოლფგანგიქ. მოცარტიშ მუმა ლეოპოლდ მოცარტი ჟირშა მითმიაკითხანს თის ვენაშა, 1783 დო 1785 წანეფს. თიქ 1787 წანას დოღურუ.

ოპერა „ფიგაროშ ქორწინებას“ დო მუშ თიმწკჷმაიან ოპერეფს, ნამდგეფით ვენას დიდგინუ, წჷმოძინა ვა მოჸუნაფუ. წჷმოძნაქ თიშ ოპერეფს პრაღას მაჸუნუ. მორო თენა მუშ მატერიალურ დგომარებას ვახვარუდუ. მოგვიანაფილო „ჯადოსნურ ფლეიტაქ“ თაშ თუ თეშ ქიმიშუ წჷმოძინა, მუდგაქჷთ მოცარტიშ მატერიალური დგომარება ოგინაფალო გაუჯგუშჷ. მორო ეკონიას დოშურდჷ ვენაშ არისტოკრატიაქ მოცარტით, მოცარტიქ მიოდინუ ირფელი, ვა ჸუნდუ მოგურაფეეფი დო აძულებურქ იჸუ მეუტებუდუკო კომფორტული ჸუდე ცენტრის დო გეგნურთუმუდუკო ნოღაშ გალენგანობაშა.

ღურა დო ღურაშ ვერსიეფი

„ჯადოსანური ფლეიტაშ“ პრემიერაშე მუსხირენ მარაშ უკული, 20 გერგობათუთას თიქ დელახჷ დო 5 ქირსეთუთას დოღურუ. თინა თე ბორჯიშო 35 წანერი რდჷ.

თიში ღურაშ კონკრეტული ბაძაძი ვა რე ჩინებული. ხურება რდჷ მაართა დიაგნოზი,ნამუთ ღურელიშ მაართა გამორსებაშ უკული დიდგინუ. თაშნეშე შხვა ვერსიეფით, სიფილისი, რევმატიზმი დო ინფარქტი ვა გიმირცხუნა. ლეგენდაშ გეჸეშა რე თაშნეშე ვერსია, ნამდა თინა მუში წორობორჯული კოლეგაქ, კომპოზიტორქ ანტონიო სალიერქ ჸვილუნ (მოწამალუ).

თეხანური სამედიცინო რკვიაშ მეჯინათ მოცარტიშ ღურაშ ბაძაძი, მუში ბაღანობას ექიმეფიშ, ლახარაშ წინანდეგ უთინუ ქიმიარე დოდგინაფილი, მუდგაქჷთ მოგვიანაფილო გურიშ დო შხვა ორგანოეფიშ ფუნქციაშ მოლასუა გიშეჭანუ.

რჩქინელიე თაშნეშე ვერსიათ, ნამდა თინა მოწამალუეს. თეს კინე მოცარტიშ ეკონია აკოხვამილაფაშ ბორჯის, მუშ ალმასქუს, კონსტანცას ურაგად, ნამდა დარწუმებულიე თიშა, ნამდა მოწამალუესინ.

მოცარტიქ დასაფულებურქ იჸუ ვენას, წმ. მარქსერიშ სასაფულეს.

საქორთუოს მოცარტიშ ნაწარმებეფიშ რსულებას ობაღინაფალო ხანგინძე ტრადიცია უღუ. ქართიშ ოპერაშ დო ბალეტიშ თეატრიშ სცენას მიარეშა დიდგჷ „დონ ჟუანქ“ (პირველო 1867) დო „ფიგაროშ ქორწინებაქ“ (პირველო 1888). დიდგუ თაშნეშე „ბასტიენ დო ბასტიენაქ“ (1912), „ჯადოსნური ფლეიტაქ“ (1974, ქორთულ ნინაშა). მოცარტიშ ნაწარმებეფიშ ქორთუ მარსულებერეფი რენა პიანისტეფი: ე. ვირსალაძე, მ. ჩხეიძე (ზალცბურგიშ ოერეფოშქაშე კონკურსიშ ლაურეატი, 1956), მევიოლინეეფი: მ. იაშვილი დო ლ. ისაკაძე.

რესურსეფი ინტერნეტის

Mozarthaus Salzburg
Salzburg Tourist Office – Salzburg City Tourist Board website.
Chronological-Thematic Catalog Archived 2014-03-26 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.