კარტოფილი

კარტოფილი

კარტოფილი (ლათ. Solánum tuberósum) — მიარეწანამი კვირკვამი გვარობეფი Solanum-იშ გვარიშ (Tuberarium-იშ სექციაშ) ჯოღორიშ მაჸურზენაიაშობურეფიშ ფანიაშე. 200-შახ ტყარი დო კულტურული გვარობა არსებენს. კულტურას მუთმოჸუნა უმენტაშო 2 მოჯგირე გვარობა: ანდიური კარტოფილი (Solanum andigenum) დო ჩილური კარტოფილი (Solanumtuberosum). ფართოთ რე გოფაჩილი ზჷმიერჰეერამ ქიანეფს. კარტოფილიშ ბართვიშ სიმაღალა 50-80 სმ ანჭუ, აკმოდირთუ 3-6 ღერშე, კვირკვი ღერიშ დიხაშგიმენი სახეთირუა რე. თიშ ჟინპიჯის ენორღომეფს 3-4 გვიგვილამი თოლეფი ენოხე. კვირკვიშ ფორმა შილებე ორდას მორგვალე, წაგჷნძებული, ოვალური დო შხვა. გალენური ფერი — ჩე, ჸვინთელი, ვარდიშფერი, ჭითა დო ლენი. კარტოფილიშ ჯინჯი ქუჩჩა რე, დაღარას გოვითარაფილი, ფურცელი ცანდფსუაშობურდორველი რე, უღუ ნოკვათეფი დო ნოაკვათურეფი, ფერო მოწვანე-მოჸვინთალე ვარდა რუმე წვანე რე. პიორი ხუთწვანდამი რე, ჩე, მოჭითე-იაიაშფერი ვარდა მოლენე-იაიაშფერი, გუმნაღელი სფეროშობური ვარდა ოვალური კანკარი რე, ძალამი ჭიფე თასეფი უღუ (1000 ცალი 0,5-0,6 გრამს იწონუ).

კარტოფილი იმიარებუ ვეგეტატიურო — კვირკვით (სელექციაშ ღანკით — თასით), ნამუთ ოშქაშეთ იკათუნას 76,3% წყარს დო 23,7% სქირე ნიბთიერებას, მ. შ. 17,5% ცაცლაბის, 0,5% შანქარს, 1-2% ცილას, 1%-შახ მინერალურ ჯიმუეფს, თაშნეშე C, B₁, B₂, B₆, PP დო შხვა ვიტამინეფსე

კარტოფილი კულტურაშა მიშეღეს ობჟათე ამერიკალ ინდიარეფქ დიო ხოლო 14 ვითოში წანაშ კინოხ. ევროპაშა (ესპანეთშა) მიღეს დოხოლაფირო 1565 წანას, უკული გიფაჩჷ მიარე ქიანას, რუსეთის კარტოფილიშ გოფაჩუას მეთმურსხუანა პეტრე I-ს, ნამუსჷთ XVII ოშწანურაშ ბოლოს კარტოფილით ეფშა ტომარე ჰოლანდიაშე ოდაბადეშა მოლუჯღონუნ. 1970 წანას, მოსოფელს კარტოფილი კარტოფილი თასილი რდჷ დოხოლაფირო 22,3 მლნ. ჰა-ს.

საქორთუოს კარტოფილიშ ნათასეფქ მაართათ 1820-იან წანეფს გორჩქინდჷ ქართიშ ოხოლუას, 1913 წანას კარტოფილიშ ნოთასეფქ უკვე 6800 ჰა-ს მიოჭირინუ. 1975 წანას კარტოფილიშ ოთასე ფართობი 28 ვითოშ ჰა-შე უმოსი რდჷ. საქორთუოს კარტოფილს თასჷნა უმენტაშო ხალქალაქიშ, ახალციხეშ, წალკაშ, დმანისიშ, თეთრიწყაროშ, ხულოშ, შუახევიშ მუნიციპალიტეტეფს. მოჸუნა გვალას ხოლო (ნინოწმინდაშ მუნიციპალიტეტი, შონე, რაჭა დო შხვა), სოდე ნათასეფიშ ფართობი ზუღაშ დონეშე 2200-2300 მ-შახ ონჭუ. 70-იან წანეფს ფაღტოთ გიფაჩჷ საადრიო კარტოფილიშ მოჸონაფაქ უმენტაშო ბოლნისიშ რაიონს. რესპუბლიკას კარტოფილიშ ოშქაშე მუნაწიებობა 120 ც/ჰა აკმადგინანს. ახალქალაქიშ, ახალციხეშ დო წალკაშ მუნიციპალიტეტეფს კარტოფილიშ მუნაწიებუ უმოსი რე - 174-178 ც/ჰა. საქორთუოშ რზენიშ ზონას კარტოფილს თასუნა ზარხულს ხოლო, დუდელამი ქობალობაშ ეჭოფუაშ უკული დო მაჟირა მუნაწიებუს ღებულენა. თე ზონას (ზუღაშ დონეშე 500 მ-შახ) საადრიო მუნაწიებუშ მიოღებელო კარტოფილქ შილებე დითასას დამორჩილს ხოლო - გერგობათუთას. საქორთუოს კარტოფილიშ ფართოთ გოგაჩილი გვარობეფი რე: მაჟესტიკი, თრიალეთური ოკათე, ლორხი, ეპიკური დო შხვა.

კვარჩხიშე მორჯგვიშა: პიორი, ფურცელი, გუმნაღელეფი, კვირკვი

ლიტერატურა

• ბადრიშვილი გ., კარტოფილის კულტურა საქართველოში, თბ., 1963;
• მისივე, მემცენარეობა, თბ., 1974;
• ჯაფარიძე ა., მემცენარეობა, თბ., 1975;
• Букасов С. М., Камераз А. Я., Основы селекции картофеля, М.-Л., 1959;
• Картофель, под ред. Н. С. Бацанова, М., 1970

• ბადრიშვილი გ., ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 5, ხს. 420-421, ქართი, 1980 წანა.