მარგალური ნინა
| მარგალურ ნინა | |
| გოფაჩილი რე | საქორთუო |
| მორაგადეეფიშ მუდანობა | 500.000 ადამიერ (1989) |
| ლინგვისტური კლასიფიკაცია | ქართველური ნინეფი
|
| ჭარალუაშ სისტემა | ქორთული ჭარალუა |
| ნინაშ კოდეფი | xmf |
მარგალურ ნინა (ქორთ. მეგრული ენა) — ოორუე-ბჟადალ საქორთუოშ ქართველური ნინა. თის ლაზურწკჷმა ართო, ართი ნინაშ — ზანურიშ დიალექტო ხოლო კოროცხჷნა. თეწკჷმა, მარგალური დო ლაზური უმოს ხოლოს რენა ქორთულწკჷმა, ვინდარო თე სუმი შონურწკჷმა.
1989 წანაშ მუნაჩემეფით, მარგალურს ოდაბადურ ნინათ კოროცხჷნს 500.000 ქორთუ, ნამუნეფიშ უმენტაშობა ოხორანს ბჟადალ საქორთუოს, სამარგალოშ მუხურც. მუხური აკმოდირთუ ოდიშიშ გაბარშე დო კოლხეთიშ რზენშე, უჩა ზუღაშ პიჯიშე შონეშ გვალეფშახ ოორუე-ბჟადალუშე დო წყარმალუ ცხენწყარშა ბჟაეიოლშე. მარგალურინინამ მახორობაშ გარკვიული მუდანობა (40.000-შე უმოს ადამიერი) ოხორანს აფხაზეთიშ მუხურსჷთ. მარგალურნინამ მახორობაშ ობაღინაფალო დიდი მუდანობა (100.000 ადამიერშე უმოსი) ოხორანს საქორთუოშ ნანანოღას. აფხაზეთიშ ლჷმაშ უკული მარგალურნინამ მახორობაშ ნორთიქ (მეხოლაფირო 50.000 კოჩიქ) მიდართჷ რუსეთშა დო ამუდღა ხოლო თექ ოხორანს. იუნესკოქ მარგალური ნქჷრაფაშ შარას გემარინჯი ნინეფიშ ერკებულშა გემშეჸონჷ.[1]
მარგალურ ნინას ჭარალუაშ სტანდარტი ვა უღჷ დო უმოსო გჷმირინუაფუ ფანიეფს დო ვაფორმალურ ჩიებას.
1930-38 წანეფს იბეშტუდჷ მარგალურნინამი გაზეთეფი - „ყაზაყიში გაზეთი“, „კომუნა“, „სამარგალოშ ჩაი“, „სამარგალოშ თუთუმი“, „მახორხალი“.
ოთარ ქაჯაიაქ გჷშაშქჷ მარგალურ-ქორთულ ლექსიკონ დო მარგალურ-გერმანულ ლექსიკონ (ფ. ჰენრიხწკჷმა ართო). გივი ელიავაქ გჷშაშქჷ მარგალურ-ქორთულ ლექსიკონ. მა-20 ოშწანურაშ 60-იან წანეფს იჸუ გჷშაშქუმალირქ კაკა ჟვანიაშ ნათანგა ჸილოშტყებამქ („ვეფხისტყაოსანი“). ლაშა გახარიაქ, გური ოტობაიაქ, გიორგი სიჭინავაქ გჷშაშქვეს მარგალურ პოეზიაშ წინგეფი. 2000 წანას გიორგი სიჭინავაშ რედაქტორობათ იბეშტჷ მარგალურ ლიტერატურულ ჟურნალქ - „ირიათონი“. 2006 წანას გჷშართჷ ჟურნალ „მაფშალიაქ“, ნამუსჷთ ხემანჯღვერენდჷ რამაზ კუპრავა.
მარგალურიშ ფონეტიკური აკოდგინალუა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]მარგალური ქორთული ანბანით იჭარუ დო გჷმირინუაფუ მხედრული ანბანიშ 33 ასო, ჸუნგა ასო „ჸ“ (სამანგოთ: ჸუდე - სახლი), ირაციონალური ხონარიელი „ჷ“. უჯვეშაში მარგალურნინამი ტექსტეფი უმოსო რე ეთნოგრაფიული ლიტერატურა.
| მხედრული ასოეფი | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ა | ბ | გ | დ | ე | ვ | ზ | თ | ი | კ | ლ | მ | ნ | ||
| ო | პ | ჟ | რ | ს | ტ | უ | ფ | ქ | ღ | ყ | შ | ჩ | ||
| ც | ძ | წ | ჭ | ხ | ჯ | ჰ | ჷ | ჸ | ||||||
ისტორია
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]მარგალური ნინა არძოშე უმოს ხოლოს გერე ლაზურწკჷმა, ნამუსჷთ ისტორიული პროცესეფიშ გეშა ბოლო 1000 წანაშ წოხოლე გჷმერთჷ.
არძოშ უმოსი ჯვეში მარგალურნინამი ტექსტეფი ორხველჷ მა-19 ოშწანურას. 1880 წანას პეტერბურგიშ უნივერსიტეტიშ პროფესორქ, ალექსანდრე ცაგარელქ გჷმაბჟინუ მუში მენცარული ნახანდი „მარგალური ეტიუდეფი“. ათე ნახანდიშ ართ-ართ დუდს ჯოხო „მარგალური ნინაშ ფონეტიკაშ ანალიზი“. ალექსანდრე ცაგარელიშ საქვარი გაგინძორჷ მუშ მოგურაფე პროფესორ იოსებ ყიფშიძექ, ნამუქჷთ 1914 წანას „მარგალური (ივერიული) ნინაშ გრამატიკა“ გჷშაშქჷ სანქტ-პეტერბურგის.
მარგალური ნინაშ დიალექტეფი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]მარგალურ ნინას რე ჟირი დიალექტი:
- ზუგდიდურ-სამურზაყანული:
- სანაკური:
ლიტერატურა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- ძაძამია, მამანტი: მეგრული ენის ლექსიკა და სიტყვათწარმომავლობა : [7 ტომად] / მამანტი ძაძამია, ცირა ძაძამია, ვლადიმერ ვახანია ; [ლექსიკონის შედგ. მონაწილეობდნენ: შაში ჭითანავა და სხვ. ; რედ.: ტიტე მოსია (მთ. რედ.), ირაკლი ხაჭაპურიძე] ; საქ. ეროვნ. და სოც. ურთიერთ. აკად., ფაზისის მეცნ. აკად., საქ. მეცნ. აკად. "აია", აფხ. ა/რ მეცნ. აკადემია - თბ., 2007.
- კარტოზია, გურამ: მეგრული და ლაზური ტექსტები / გურამ კარტოზია ; [რედ. იზაბელა ქობალავა] - თბ. : ნეკერი, 2008.
- ძაძამია, მამანტი:მეგრული დიალექტი [2 ტომად] - თბ. : მერანი, 1991.
- მეგრული თქმულებები - თბ. : ლომისი, 1998 - (კავკასიის სერია) - გერმ. თარგმნა ჰაინც ფენრიხმა კორნელი დანელიასა და აპოლონ ცანავას მიერ 1991 წელს გამოცემული ტომეულიდან „ქართული ხალხური სიტყვიერება, მეგრული ტექსტები, ტ. 2.-ზღაპრები და მცირე ჟანრები“. ცალკე წიგნად გამოცემა განახორციელა ჯამბულ წულაიამ.
- შანავა, ალექსანდრე: ეტიუდები მეგრული ენის შესახებ - თბ., 1998.
- მეცხვარე მეგრელი: წმინდა მეგრული ლექსები და აფხაზური სცენები / შედგენილი მეცხვარე მეგრელისაგან - თბილისი : გამოცემა ა. შახ-ბარათოვისა, 1913.
- იმნაძე, ნათელა: ზანური ენის მეგრული დიალექტის ბგერითი შემადგენლობა : (ექსპერიმენტული გამოკვლევა) / ენათმეცნიერების ინ-ტი - თბ. : მეცნიერება, 1981.
- ბჟა დო თუთა : ამონარიდები მეგრული სიტყვიერებიდან / [შემდგ.-გამომც.: კახმეგ კუდავა ; რედ.: მურმან თავდიშვილი] - თბ. : ოქროსკვეთა, 1994
- მეგრული ზღაპრები და მითები / [შეადგინეს... აპოლონ ცანავამ და გურამ გვერდწითელმა ; რედ.: მანანა სანადირაძე ; მხატვ.: ჯემალ ზენაიშვილი] - თბ. : მერანი, 1994.
- ფაზისელი ი.: მახარია : მეგრული ლირიული ლექსები / ი. ფაზისელი ; ს. ქობულაძის ნახატები] - თბ.: წყარო, 1991 : „სამშობლოს“ სტამბა.
- ხალხური სიბრძნე / შემდგ.: რ. შეროზია, ო. მემიშიში ; [რედ.: ქ. ლომთათიძე] - თბ. : მსგეფსი, ტ. 1 : მეგრული და ლაზური ანდაზები - , 1994.
- ლოლა ნანა [ლოლა ჯგერენაია]: [მეგრული ენის მასალები 3 ტომად / შემდგ.-რედ. ლილი ბასილაია (მთარგმნ.) ; წიგნზე მუშაობდნენ: მაგალი თოდუა, ლილი ბასილაია ; ფოტ. მარინა თაბუკაშვილი (გამომც.)] - თბ. : [ფონდი ტასო], 2007 : სტ. „გლობუსი“ - ; 22სმ. - (ქალთა მეხსიერება/სერიის ლოგოს მხატვ. ნანა ჭურღულია). [ტ. 1] - , 2007.
- მეგრული ჯადოსნური ზღაპრები / შემდგ.: ა. ცანავა - თბ. : გეა, [2005] - ; 20სმ. - (ქართული ხალხური ზღაპრები. სერია 1) ორ წიგნად - , 2005.
რესურსეფი ინტერნეტის
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- ARMAZI ნაჭარეფიშ კოლექცია: მარგალური ლექსიკონი. ოთარ ქაჯაია
- აჯამ ჯიუშთიშ დო ჯინუა ნჯალაგარიშ არიკი
- მარგალური პროექტი, ლუნდიშ უნივერსიტეტი, შვედეთი
- მარგალური ნანინა - ნანაში ნინა
- პეული * მარგალური პოეზია
- მარგალური მედია
სქოლიო
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
| ქართველური ნინეფი | |
| ქორთული | მარგალური | ლაზური | შონური | |