პლინიუს უნჩაში
გაიუს პლინიუს სეკუნდუსი (ლათ.Gaius Plinius Secundus; 23 — 79) თაშნეშე ჩინებულიე მუჭოთ პლინიუს უნჩაში, მუში დასქუაშ პლინიუს უკულაშიშე გინორთათ — რომალი ორთაშული ფილოსოფოსი, „ორთაშ ისტორიაშ“ (Naturalis Historia) ავტორი.
ბიოგრაფია
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]პლინიუსიქ დებადჷ ნოღა კომოს (ციზალპური გალია) 23 წანას. 35 წანაშო მუამუშიქ რომშა მიდეჸონჷ განათებაშ ეიოჭოფალო. თიში რიტორიკაშ მაგურაფალი რდჷ პუბლიუს პომპონიუს სეკუნდუსი.
45 წანას, გურაფაშ თებაშ უკული, პლინიუსიქ ოურდუმე მოინალობა დიჭყჷ გალიას და ბელგიას, სოდეთ თინა ტრიბუნი რდჷ. ახალნორდი კოჩიშო თე ოინალუ რდჷ გჷნმალი ოკუჩხალე ცხენენდობაშა ვარა სენატორობაშა. 47 წანას თინა ოკათჷდჷ გერმანულ ტომს, ხავკეფწკჷმა ჩხუპეფც დო წყარმალუ რეინი დო მაასიშ შქას არხიშ კიდანჯუას. 50-ამ წანეფიშ დოჭყაფუს თინა აგჷნძორენდჷ გერმანულ ლეგიონც ინალუას, ოკათჷდჷ ბრელი შანულამ ჩხუპის. თე პერიოდის თიქ ჭარჷ მაართა ტრაქტატი ცხენენდიშით შუფიშ ჸოთამაშენი, ნამუსჷთ ჩქინდა ვამაჭირინუ. რეინიშ არმიას ინალუაბორჯის თიქ ჭარჷ ამდღარშო ჩინებული ნახანდი "გერმანალეფიშ ისტორია". თე პერიოდისჷნე თიქ გეჩინებაფუ დო დეხოლჷ ტიტუს ფლავიუსის, მუმალი იმპერატორიშ, ვესპასიანე ფლავიუსიშ ბოშის.
59 წანას პლინიუსიქ რომშა დირთჷ. თიშ უმკუჯინუო, ნამდა თინა უკვე დოინალაფირი ვეტერანი დო ჭარუ რდჷნ, თე პერიოდის თიშო კარიერული რდუალა ლექინი ვაჸოფე. იმპერატორ ნერონიშ მუკი-მუკი უმენტაშო ხელუანი კათა რდჷ დო ვართ ჸოფილი ცხენენდეფი. წორას თენა ოკო ორდას ართ-ართი ბაძაძი თიშ, მუდგაშენით ვადიჭყჷ პლინიუსიქ ოჯარალუ ინალუან. თე პერიოდის ედომუშამი ბორჯის პლინიუსი წინგეფც უჯღუნანდჷ. თინა ირო კითხულენდჷ ვარა ჭკორეფც ოკითხირაფუანდჷ, სადილობაბორჯის, შარას დო ობონუსჷთ. მუჭოთ მუში დასქუაშ ნაჭარეფშე რე ჩინებულინ, პლინიუსი ფუჭეთ დინაფილო მირჩქინანდჷ ირი მერქას, მუჟამცჷთ მუდგენი ახალც ვაგურაფულენდჷნ. ირი კითხირელი წინგშე თინა ეშნაჭარეფც დო მერჩქინუეფც ორთჷდჷ. თე პეროდის თიქ ბრელი წინგი გჷმაბჟინუ შხვადოშხვა თემაშე.
62 წანას პლინიუსიშ დას ქაშუ ბოშიქ - გაიუს კეცილიუს სეკუნდუსიქ. პლინიაქ მალასჷნე დერქვიუ, მუდგაშ უკულით, თიშ გეშა, ნამდა თის დორხველი ჩილსქუა ვაჸუნდჷნ, პლინიუსიქ დასქუა ქისქუალუ.
69 წანას პლინიუსიშ რინაქ ედომუშამო დითირუ. მაართა რანწკის, 68 წანაშ ბოლოს იმპერატორ ნერონც სენატიქჷთ დო პრეტორიანელეფქჷთ ეარყჷ. თეშ გეშა იმპერატორქ დუდი დიჸვილჷ. კჷნე თი წანას ართმაჟირაშ მეჸუნაფილო ოხვენჯიშა ეშართჷ დო უკული ჸვილეს 3 იმპერატორი. რანწკით მაანთხა იმპერატორო გჷნირთჷ პლინიუსიშ მაჸალეშ მუმაქ ვესპასიანექ. წორას თექ გაპიჯალუ პლინიუსიშ კარიერული წჷმიულა. 70 წანას თიქ გჷნირთჷ პროკურატორო გალიას, 72 წანას აფრიკას, 73 წაანს ესპანეთის დო 75 წანას ბელგიურ გალიას.
რომც ვარინელობაბორჯის თიქ დასქუას მორდუთ ვერგინიუს რუფუსი მეურჩქინჷ, მუში ვარენჯობა გლახათ ვესახელედჷკო მორდუშ ერდუალა-განათებაშენ. გალიაშე დორთაშ უკული თიქ შანულამი პოსტი დეკჷნჷ უმეშქაშალეთ იმპერატორწკჷმა. მუ მიშმეშჷ თიშ ფუნქციეფშან უჩინებუ რე, მორო, მუჭოთ უკულაში პლინიუსი მოგვიანაფილო ჭარუნდჷნ, უნჩაში პლინიუსი ძალამი უჩოლამე რდჷ.
პლინიუსიშ კარიერას გეჸვენჯი ბიჯგი რდჷ მისენუმიშ ნიშუობაშ მადუდეთ დორინაფა. ასე ინა უკვე ბჟადალ სქირონაშქა ზუღაშ უშქურანჯალაშენ რდჷ გამამინჯე.
79 წანაშ მარაშინათუთას პლინიუსი, მუში და დო დასქუა მისენიუმც ორდეს. 24 მარაშინათუთას პლინიაქ ქოძირჷ ზუღაშ მელე ვეზუვიშ გვალას ედგინელი ფსქელი კუმაშ სჷმეტი დო ჯიმას ქჷდოუძახჷ. თი ბორჯის რომალეფს დიო მუთუნი ვა უჩქუდეს ვულკანეფიშ გეშა. თეშნერი უმურჩქვანუ ჸოფირებაქ პლინიუსიშ თოჸუჯით ქჷმკიჭოფჷ, ნამუსჷთ, უჩოლამობუობაშ უმკუჯინუო, ჭარილი აფუდჷ ფუნდამენტალური ნახანდი „ორთაშ ისტორია“. თე ჸოფირებაშა ხოლოშე თოჸუჯიშ მიორინაფალო თიქ ფეიკარას ხვამარდიშ გახაზირება ზოჯჷ. პლინიუსის დასქუაშ ჸონაფა ხოლო ოკოდჷ, მორო თე ეკონიაქ გურაფა ისხუნუ. თე ბორჯის ქჷმორთჷ ჩინებაქ ნამდა პომპეიშ მახორობას ვულკანშე გლახა მელუდჷნ, ათეშენ პლინიუსიქ ხვალე ვეშარჷ ვეზუვიჸურე, ვარინ ნიშუობა ხოლო გოუტუ მახორობაშ ევაკუაციაშო. ბორიაშ გეშა თის პომპეიშა ვა მიაჭირინუ დო გაჩენდჷ სტაბიას, სოდეთ მაჸალეშ ჸუდეს გითისერუ. მაჟირა დღას თიქ ეშაგორგოთუაშ ზონას მიახოლჷ, უჯგუშო გეუჭარუდჷკო თინან დო ქოთ ქიგიოღურჷ, ორჩანიეთ მუმაწამალარი გაზეფიშ გეშა.
ნახანდეფი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]მაართა ნახანდი პლინიუსიქ აკოქიმინჷ გერმანულ ლეგიონც ინალუაბორჯის 51 წანას. თენა რდჷ ტრაქტატი ცხენენდიშით შუფიშ ჸოთამაშ გეშა. მუჭოთ რჩქჷნ თინა ოკვირჷდჷ მუჭო ორთჷდეს თეს გერმანალეფინ დო გეჭარჷ, რომალ ჯარიშკოჩეფსჷთ ქუდუგურუაფუდესკონ შუფიშ ჸოთამაშ გერმანული ტექნიკან.
მაჟირა ნაწარმონები პლინიუსიქ 52 წანას ჭარჷ მუში მაგურაფალიშ დო უკული ოურდუმე მადუდეშ პომპინიუს სეკუნდუსიშ რინაშენი (De vita Pomponii Secundi), მუჭოთ რჩქჷნ თე ეკონიაშ ღურაშ გეშა.
რეინიშ არმიას ინალუაბორჯის გერმანულ ტომეფიშენ ეჭოფილი რჩქინა დო გომორსაფილობა პლინიუსიქ აკოძინჷ ნახანდის გერმანალეფიშ ისტორია, ნამუქჷთ 20 ტომო გჷშეშქვინჷ. თი ბორჯიშო თე ნაწარმონების უდიდაში შანულობა უღუდჷ, თის მოგვიანაფილო ირინუანდჷ პუბლიუს კორნელიუს ტაციტუსი, ნამუთ თაშნეშე ჭარჷნდჷ გერმანალეფიშ ისტორიას.
59 წანას რომშა დორთელ პლინიუსის ნერონიშ ბორჯიშ პოლიტიკური სიტუაცია ვა უნწყუნდჷ ხეს ოჯარალუ ინალუაშო, ათეშენ დოსქილადირ დუდიშულ ბორჯის თინა წინგეფიშ კითხირც ოკორინუანდჷ. თე პერიოდის თიქ გეჸვენჯი ახალი წინგეფი გჷმაბჟინუ: რიტორიკაშ ოხემანჯღვერეეფი სუმ წინგო (Studiosi), 8 წინგი გრამატიკული პრობლემეფიშ გეშა (Dubii Sermonis) დო ისტორიული ნახანდი 31 ტომო, ნამუეფსჷთ აუფიდიუს ბასუსიშ ისტორიაშ გოგინძორაფა გიოდჷ. (A fine Aufidii Bassi), თიშ გეშა, ნამდა თიში ისტორია იჭყაფუ თი პერიოდიშე, სოდეთ ითებუ ბასუსიშ ისტორიან.
არძო ჟიმოშინელი ნახანდიქ მედინჷ დო თინეფიშ გეშა ჩინებეფი ხვალე თი ბორჯიშ ავტორეფშე დო უმენტაშო პლინიუს უკულაშიშ ნაჭარეფშე მიპალუაფუ. აკა კაკალია კჷნოჩუალირი რე "ორთაშ ისტორია" (Naturalis Historiae) 37 ტომო. თენა რე ენციკლოპედიური სახეშ ნახანდი, სოდეთ ეჭარილიე თიმ ბორჯის აკოშაყარელი რჩქინა ორთაშ გეშა.
- 1 ტომც რე მიშალუ, ნამუთ ტიტუსის ეჯღუნებუ დო თი ავტორეფიშ გჷმნაკოროცხი ნამუეფუშ ნახანდეფიშეთ თიქ ირგებუნ,
- 2 ტომი ეჯღუნებუ ასტრონომიას,
- 3 დო 4 დიხაუჩაშ ეჭარუას დო ჩინებეფც ევროპაშ კათეფიშ გეშა,
- 5-6 - აზია-აფრიკაშ გეოგრაფიას,
- 7 - ანთროპოლოგიას დო ადამიერიშ ფიზიოლოგიას,
- 8-11 - ზოოლოგიას,
- 12-19 - ბოტანიკას,
- 20-27 - მასქილიდაფარი ჩანარეფც,
- 28-32 - ნოტყური გოჭყაფაშ ოსქილიდაფარი მეშქაშალეფც,
- 33-37 - მინერალოგიას, მეტალურგიას დო თინეფიშ პრაქტიკულ გჷმორინაფას.
ლექინი მიოხვამილაფარიე, ნამდა ათეშნერი სახეშ ენციკლოპედიურ ნახანდის თი ბორჯის უდიდაშ შანულობა აღვენუდჷ. თე ნახანდი ამდღათ ინტერესუანიე თით, ნამდა მარზიენა პრაქტიკულო ეშმაწირალ ინფორმაციას თიბორჯიშ ორთაშულ მენცარობაშ გოვითარაფაშ გეშა. თე ბორჯისჷნე თენა აკა კაკალია წყუ რე ანტიკურ ფარანც ლითონეფიშ დო დიდფასი ქუეფიშ დამუშებაშენ, თეწკჷმა ართო, პლინიუსიშით გჷმოკოროცხილი ავტორეფიშ ნახანდეფიშ უმენტაშობა დინაფილიე, თეშენ თინეფშე შხირას აკა კაკალია ინფორმაცია ხვალე თე წინგის აფხვადუნა.
რესურსეფი ინტერნეტის
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]