უდიური ნინა
| უდური ნინა Удин муз, Udin muz | |
| გოფაჩილი რე | რუსეთი, საქორთუო, აზერბაიჯანი, სომხეთი |
| მორაგადეეფიშ მუდანობა | 8 440[1] |
| ლინგვისტური კლასიფიკაცია | ნახურ-დაღესტანური ნინეფი
|
| ჭარალუაშ სისტემა | კირილიცა |
| ნინაშ კოდეფი | udi |
| ვიკიოფირჩა | |
უდური ნინა ხოლო უდიური ნინა, უდეფიშ ნინა (Удин Муз; Udin Muz) — ართ-ართი კავკაციური ნინა რე, ნამუთ ორხველჷ ნახურ-დაღესტანურ ნინეფიშ ლეზგიურ ბუნას. თინა ირთუ ჟირ დიალექტო — ნიჯურ დო ვართაშენულ (ოღუზურ) დიალექტეფო[2] [3]. უდურ ნინაშა იჩიებუ 8 440 ადამიერი.
უდური ნინა იკოროცხუ უჭარალუ ნინათ, მარა ამდღარშო რე ნინაშ ჭარალუაშ აკოქიმინუაშ ცადუეფი. თეჟამო, უდური ნინაშ გოფაჩუაშ არეალი აკმიხურგუ სუმი ოფუტეთ: ზინობიანით (საქორთუო, ყვარელიშ რაიონი), ოღუზით (ჸოფ. ვართაშენი) (აზერბაიჯანი, გაბალაშ (ჸოფ. კუტკაშენიშ) რაიონი), ნიჯით (აზერბაიჯანი, გაბალაშ რაიონი). უდური ნინა ჯინჯიერო გჷმირინუაფუ ჸუდეს — მარა არძა უდის ჯგირო უჩქჷ თი ქიანაშ ოფიციალური ნინა, სოდეთ ოხორანსჷნ — საქორთუოს უდეფი ხოლო იჩიებუნა ქორთულო, რუსეთის რუსულო, აზერბაიჯანს — აზერბაჯანულო.
უდური ნინა კავკაციაშ ალბანეთიშ უჯვეშაში ნინა რე. უდური ნინაშ ჭარალუაშო შანულამ ფაქტის პროფესორ ი. აბულაძეშე „ალბანურ ანბანშა“ მეგორაფა წჷმარინუანს. თიშ უკულიან გჷმორკვია ატარჷ აკაკი შანიძექ („Новооткрытый алфавит кавказских албанцев и его значение для науки“ („ენიმკის მოამბე“, IV, ნაკვ. I, თბილისი, 1938 წ.), მარა თე ოკითხიშ სხუნუა ამდღა ხოლო აბხვადუნა შხვადოშხვა ომენცარე ნახანდის (ქოძირით. ზ. ალექსიძე ”ალბანური ენის გრამატიკული და ლექსიკური აღწერა (წინასწარი შენიშვნები)” (ენათმეცნიერების ძიებანი, IV, თბილისი, 2001), „კავკასიის ალბანეთის დამწერლობა, ენა და მწერლობა“ (თბილისი, 2003), რ. ლოლუა „კავკასიის ალბანური ანბანის რიგის დადგენისათვის“ (თბილისი, 2007) და სხვ.)
დიალექტეფი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]უდურ ნინას გაჩქჷ ჟირი დიალექტი — ნიჯური და ვართაშენული (ოღუზური). ნიჯური დიალექტი ირთუ სუმ გიმენდიალექტო — თუდოლენ, შქა დო ჟიმოლენო, მარა სუმხოლო გიმენდიალექტიქ გინოხორაფეფიშ გეშა აკიწყორჷ ართიანწკჷმა. ვართაშენული დიალექტი ხოლო ირთუ ჟირ გიმენდიალექტო — იგურიშხონარებუ ვართაშენული დო ოქტომბერული. თინეფიშ გორთუალა უმოსო პიჯალობურიე, თიშენი, ნამჷ-და უდეფიშ გინოხორაფაქ ზინობიანშა (ჸოფილ ოქტომბერშა) მოხვადჷ ვართაშენშე 1922 წანას.
ჭარალუა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]ამდღა უდურ ნინას ვაგაჩქჷ ჭარალუა, მარა ისტორიულო კავკაციურ ალბანურ ნინას (ნამუშ არხო მოჯგირე რე ჯვეშუდიური ნინა) უღუდჷ 52 ასოშე აკოდგინელი ანბანი. თე ანბანიშ გჷმორინაფათ ითანგჷ ბიბლიაქ, ალბანურ ნინაშა მიშჷ ღორონთიშსახურება, მარა უკული ნინაქ დო ჭარალუაქ გოქჷრჷ.
ჭარალუაშ ვარიანტეფი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]კირილიცაშ გჷმორინაფათ
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]| A | Аъ | Аь | Б | В | Г | Гъ | Гь | Д | Дж |
| ДжӀ | Дз | Е | Ж | ЖӀ | З | И | Й | К | Ҝ |
| КӀ | Къ | Л | М | Н | О | Оь | П | ПӀ | Р |
| С | Т | ТӀ | У | Уь | Ф | Х | Хъ | Ц | Ц' |
| ЦӀ | Ч | Ч' | ЧӀ | Чъ | Ш | ШӀ | Ы |
ლათინურიშ გჷმორინაფათ
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]| A a | B b | C c | Ç ç | D d | E e | Ə ə | F f |
| G g | Ğ ğ | H h | X x | I ı | İ i | Ҝ ҝ | J j |
| K k | Q q | L l | M m | N n | O o | Ö ö | P p |
| R r | S s | Ş ş | T t | U u | Ü ü | V v | Y y |
| Z z | Ц ц | Цı цı | Eъ eъ | Tı tı | Əъ əъ | Kъ kъ | Pı pı |
| Xъ xъ | Şı şı | Öъ öъ | Çı çı | Çъ çъ | Ć ć | Jı jı | Zı zı |
| Uъ uъ | Oъ oъ | İъ iъ | Dz dz |
ქოძირით თაშნეშე
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]სქოლიო
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- ↑ http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=udi
- ↑ Языки мира: Кавказские языки. М., 1999. (Е. Ф. Джейранишвили. Удинский язык (сс. 453—458).)
- ↑ Панчевидзе В. Н., Джейнарошвили Е. Ф. — Удинский язык//Языки народов СССР. Т.4, Иберийско-кавказские языки М., 1967 г.
ლიტერატურა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- გ. ვოროშილი, გ. გუქასიანი. უდიურ-აზერბაიჯანულ-რუსული ლექსიკონი. ბაქო, 1997
- ა. მ. დირი. უდიური ენის გრამატიკა // СМОМПК. თბილისი, 1904, გამ. 30
- ევგ. ჯეირანაშვილი. უდიური ენა // მსოფლიოს ენები. კავკასიური ენები. მოსკოვი, 1999
- ი. ვ. კუზნეცოვი. „აგვანური (კავკასიურ-ალბანური) ანბანის შესწავლისთვის“
- ბ. ბ. ტალიბოვი. „უდიური ენა“. რუსეთის ფედერაციისა და მეზობელ ქვეყანათა ენების ენციკლოპედია. ტომი 3. მოსკოვი, 2005, გვ. 178—187
- Schiefner, A. Versuch über die Sprache der Uden. St. Petersburg, 1863. (ა. შიფნერი. უდიების ენის აღწერა (გერმანულ ენაზე)
- ა. მ. დირი. უდიური ენის გრამატიკა. თბილისი, 1903
- ვ. ლ. გუქასიანი „უდინთა სამენიანოობისთვის“. მოსკოვი, 1972, გვ. 286-295 Archived 2009-02-09 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- ე. ჯეირანიშვილი, უდიური ენა. გრამატიკა. ქრესტომათია. ლექსიკონი. თბილისი, 1971
- ვლ. ფანჩვიძე, უდურის გრამატიკული ანალიზი. თბილისი, 1974
- მ. ქურდიანი, ალბანური ასომთავრული (გრაფიკული სტრუქტურა და გენეზისის პრობლემა). არნ. ჩიქობავას სახ. ენათმეცნიერების ინსტიტუტის 52-ე სამეცნიერო სესია, თბილისი, 1993
- И.К. Абуладзе, "К открытию алфавита кавказских албанцев". Известия института языка, истории и материальной культуры им. Акад. Н.Я. Марра, №4, Тбилиси, 1938