დინორეშა გინულა

აზერბაიჯანი

რსხილეფიშ რედაქტირაფა
ვიკიპედიაშე
თე ხასჷლა გვერდო თხილერი რე რედაქტირაფაშო
აზერბაიჯანიშ რესპუბლიკა
აზერ. Azərbaycan Respublikası
აზერბაიჯანი
აზერბაიჯანიშ
შილა
დევიზი: Odlar Yurdu
დაჩხირიშ ქიანა
ჰიმნი: აზერბაიჯანიშ სახენწჷფო ჰიმნი
აზერბაიჯანიშ მარში
აზერბაიჯანიშ ორენი
ნანანოღა ბაქო

40°22′ ოორ. გ. 49°53′ ელ. გ. / 

უკაბეტაში ნოღა ბაქო
ოფიციალური ნინა(ეფი) აზერბაიჯანული
რელიგია [1]
თარობა უნიტარული გვერდო საპრეზიდენტო რესპუბლიკა[2] მონძალური დიქტატურათ
 -  პრეზიდენტი ილჰამ ალიევი
 -  ვიცე-პრეზიდენტი მეჰრიბან ალიევა
 -  პრემიერ-მინისტრი ალი ასადოვი
ფართობი
 -  გვალო 86.600 კმ2 (112-ა)
 -  წყარი (%) 1.6
მახორობა
 -  2022 ფასებათ 10,353,296 (90-ა)
 -  მეჭედალა 117 ად/კმ2 (99-ა)
ედპ (ჸუპ) 2024 ფასებათ
 -  გვალო $199.195 მილიარდი[3] (78-ო)
 -  ართ მახორუშე $19,328 (82-ა)
აგი (2024) 0.760 (89-ა)
ვალუტა აზერბაიჯანული მანათი (₼) (AZN)
ბორჯიშ ორტყაფუ AZT (UTC+04:00)
Internet TLD .az
ოტელეფონე კოდი +994

აზერბაიჯანი,[კომ. 1] ოფიციალურო აზერბაიჯანიშ რესპუბლიკა,[კომ. 2] — ტრანსკონტინენტური დო ზუღაშ კარშა გიშალიშ უღვენი სახენწჷფო ბჟადალი აზიაშ დო ბჟაეიოლი ევროპაშ ხურგის.[5] მოლენკავკაციაშ რეგიონიშ ნორთი რე, ნამუსჷთ ბჟაეიოლშე ომძღჷ კასპიაშ ზუღა, ოორუეშე უხურგანს რუსეთიშ დაღესტანიშ რესპუბლიკა, ოორუე-ბჟადალშე — საქორთუო, ბჟადალშე — სომხეთი დო თურქეთი, ობჟათეშე — ირანი. ქიანაშ უკაბეტაში ნოღა დო ნანანოღა რე ბაქო.

თეხანური აზერბაიჯანიშ ტერიტორია პირველაშე კავკაციაშ ალბანეთიშ გაულაშ გიმე რდჷ, მოგვიანეთ — შხვადოშხვა სპარსული იმპერიეფიში. XIX ოშწანურაშახ, სქიდუდჷ ყაჯარეფიშ იმპერიაშ აკოდგინალუას, მარა რუსეთ-სპარსეთიშ 1804–1813 დო 1826–1828 წანეფიშ ლჷმეფქ ყაჯარეფიშ იმპერია აძვილჷ კავკაციაშ ტერიტორიეფი რუსეთიშ იმპერიაშა გეგნუჩამუდჷკონ; 1813 წანაშ გულისტანიშ დო 1828 წანაშ თურქმენჩაიშ ოთინჩალე ხეკულუეფით დიდგინჷ ხურგიქ რუსეთიშ დო ირანიშ შქას[6][7] წყარმალუ არაქსიშ ოორუეშე მადვალუ ტერიტორია ირანიშ ტერიტორია რდჷ, სოიშახ რუსეთიქ XIX ოშწანურას დიჸუნჷნ,[8][9] ნამუთ იმართუდჷ მუჭოთ კავკაციაშ ხენწჷფეშ საგამეშ ნორთი.

XIX ოშწანურაშ დალიას, გიჭყჷ აზერბაიჯანიშ ერუანული იდენტობაქ, მუჟანსჷთ 1918 წანას აზერბაიჯანიშ დემოკრატიული რესპუბლიკაქ ზოხორინალა გჷმაცხადუ მოლენკავკაციაშ დემოკრატიულ ფედერაციულ რესპუბლიკაშე, რუსეთიშ იმპერიაშ აკოცჷმაშე ართ წანაშ უკული დო გჷნირთუ პირველი მუსლიმი უმენტაშობამი სეკულარული დემოკრატიული სახენწჷფოთ. 1920 წანას, ეჭოფილქ დო მიშაჸონაფილქ იჸუ სხუნუეფიშ რსხუშ აკოდგინალუაშა მუჭოთ აზერბაიჯანიშ სსრ.[8][10] 1991 წანაშ 30 მარაშინათუთას, სხუნუეფიშ რსხუშ აკოცჷმაშახ ჭიჭე ხანით კინოხ, თეხანური აზერბაიჯანიშ რესპუბლიკაქ გჷმაცხადუ ზოხორინალა[11][12]. 1991 წანაშ ეკენიას, გვალამი ყარაბაღიშ რეგიონს მახორუ ეთნიკური სომეხური უმენტაშობაქ გაჭყჷ მუშით აღიარაფილი არწახიშ რესპუბლიკა,[13] ნამუქთ ქუდოსქიდჷ დე ფაქტო ზოხორინელო 1994 წანაშ გვალამი ყარაბაღიშ პირველი ლჷმაშ დალიას, მარა რეგიონი დო შკვითი მოხურგე რაიონი ერეფოშქაშეთ აღიარაფილი რდჷ აზერბაიჯანიშ ტერიტორიათ.[14][15][16][17] 2020 წანას, გვალამი ყარაბაღიშ მაჟირა ლჷმაშ უკული, შკვითი რაიონქ დო გვალამი ყარაბაღიშ ნორთიქ აზერბაიჯანიშ კონტროლს დართჷ.[18] 2023 წანას, აზერბაიჯანიშ მენტებაქ გათჷ დე ფაქტო რესპუბლიკაშ ჸოფა, ნამუქჷთ გჷმიჭანუ გვალამი ყარაბაღიშე სომეხეფიშ ნტება.[19]

აზერბაიჯანი რე უნიტარული გვერდო საპრეზიდენტო რესპუბლიკა.[2] ამშვი თურქული სახენწჷფოშე ართ-ართი დო თურქული სახენწჷფოეფიშ ორგანიზაციაშ დო TÜRKSOY-შ აქტიური მაკათური რე. აზერბაიჯანს დიპლომატიური ურთიართობეფი უღჷ 182 ქიანაწკჷმა დო ოკათუ 38 ერეფოშქაშე ორგანიზაციას,[20] თინეფს შქას გოეროს, ევროპაშ სხუნუს, უგინობირაფუობაშ ყარაფის, ეუწო-ს, ნატო-შ PfP პროგრამას. სუამიშ, ზოხორინელი სახენწჷფოეფიშ წორომაჸალობაშ[21] დო ქავო-შ ართ-ართი დჷმარსხუაფალ-მაკათური ქიანა რე. აზერბაიჯანი რე მოსოფელიშ ოვაჭრე ორგანიზაციაშ დჷმაკვირაფალი.

ქიანაშ მახორობაშ აბსოლუტური უმენტაშობა (97%) ნომინალურო მუსლიმი რე.[22] აზერბაიჯანიშ კონსტიტუციათ ვა რე გაცხადებული ოფიციალუირ რელიგია, თეშნერო ქიანაშ არძა ჯინჯიერი პოლიტიკური ნძალა რე სეკულარული. აზერბაიჯანი რე წჷმმაძინუ ქიანა დო ადამიერიშ გოვითარაფაშ ინდექსის 89-ა აბანს იკენს. პოლიტიკური ხემანჭუაფას 1993 წანაშე დუდენს პარტია „ახალი აზერბაიჯანი“, ჰეიდარ ალიევიშ დო თიში ქომოლსქუა ილჰამ ალიევიშ პრეზიდენტალაშ ბორჯის აბრალენდეს ავტორიტარიზმის, ქიანას ადამიერიშ ნებეფიშ სიტუაციაშ გაუფრაშებას, თინეფს შქას ომენოღალე დუდიშულეფიშ გოხურგუას, გიშაკერძაფილო პრესაშ დუდიშულას დო პოლიტიკური რეპრესიეფს[23]

ქიანაშ ჯოხოდვალა

[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
  • ოფიციალური — აზერბაიჯანიშ რესპუბლიკა
  • ოდაბადური — Azərbaycan, Azərbaycan Respublikası.

ახალი ისტორია

[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]

გვალამი ყარაბაღიში გეშა მეძობელ სომხეთიწკჷმა კონფლიქტით ქიანას იჸუუ ბუძოლიაქ 1988—89 წანეფს. აზერბაიჯანი 1991 წანაშა ორდ სხუნუეფიშ რსხუშ ართ-ართ მაკათური. 1991 წანაშ უკულ დუდიშული სახენწჷფო დო დსთ-ში მაკათური რე. 1992 წანაშ უკული — გაეროში მაკათური. 1992 წანას აზერბაიჯანს ხეახალშო დიიჭყუ ყარაბაღიშ ლიმაქ. თე ლიმაშ გეშა ამდღა ქიანას 800 თხოზინელ ჸუნს. 2001 წანას აზერბაიჯანქ ევროპაშ სხუნუშ მაკათურო გინირთჷ.

კომენტარეფი

[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
  1. ↑ ბრიტ. Listeni/ˌæzərbaɪˈdʒɑːn, -ˈdʒæn/ AZ-ər-by-JA(H)N, ამერ. Listeni/ˌɑːzərbaɪˈdʒɑːn, ˌæz-/ A(H)Z-ər-by-JAHN;[4] აზერ. Azərbaycan az
  2. ↑ აზერ. Azərbaycan Respublikası az; აზერბაიჯანული რესპუბლიკა კანკალეშა გჷმირინუაფუ ოფიციალურო.

სქოლიო

[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
  1. ↑ CIA World Factbook – Azerbaijan. კითხირიშ თარიღი: 23 January 2021.
  2. ↑ 2.0 2.1 LaPorte, Jody (2016). "Semi-presidentialism in Azerbaijan", Semi-Presidentialism in the Caucasus and Central Asia. London: Palgrave Macmillan, 91–117 ხს.. DOI:10.1057/978-1-137-38781-3_4. ISBN 978-1-137-38780-6. OCLC 6039791976. „LaPorte examines the dynamics of semi-presidentialism in Azerbaijan. Azerbaijan's regime is a curious hybrid, in which semi-presidential institutions operate in the larger context of authoritarianism. The author compares formal Constitutional provisions with the practice of politics in the country, suggesting that formal and informal sources of authority come together to enhance the effective powers of the presidency. In addition to the considerable formal powers laid out in the Constitution, Azerbaijan's president also benefits from the support of the ruling party and informal family and patronage networks. LaPorte concludes by discussing the theoretical implications of this symbiosis between formal and informal institutions in Azerbaijan's semi-presidential regime.“ 
  3. ↑ World Economic Outlook Database, April 2024 Edition. (Azerbaijan). ერეფოშქაშე სავალუტო ფონდი (April 2024). კითხირიშ თარიღი: 21 April 2024.
  4. ↑ Wells, John C. (2008). Longman Pronunciation Dictionary, 3rd, Longman. ISBN 978-1-4058-8118-0. ; Roach, Peter (2011). Cambridge English Pronouncing Dictionary, 18th, Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-15253-2. 
  5. ↑ While often politically aligned with Europe, Azerbaijan is generally considered to be at least mostly in Southwest Asia geographically with its northern part bisected by the standard Asia–Europe divide, the Greater Caucasus. The United Nations classification of world regions Archived 17 April 2010 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. places Azerbaijan in Western Asia; the CIA World Factbook places it mostly in Southwest Asia [1] Archived 27 January 2021 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. and Merriam-Webster's Collegiate Dictionary Archived 9 April 2023 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. places it in both; NationalGeographic.com Archived 24 November 2023 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. , and Encyclopædia Britannica Archived 29 May 2015 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. also place Georgia in Asia. Conversely, some sources place Azerbaijan in Europe such as Worldatlas.com Archived 15 August 2010 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. .
  6. ↑ Harcave, Sidney (1968). Russia: A History, 6th, Lippincott, ხს. 267. 
  7. ↑ Mojtahed-Zadeh, Pirouz (2007). Boundary Politics and International Boundaries of Iran: A Study of the Origin, Evolution, and Implications of the Boundaries of Modern Iran with Its 15 Neighbors in the Middle East by a Number of Renowned Experts in the Field. Universal, ხს. 372. ISBN 978-1-58112-933-5. 
  8. ↑ 8.0 8.1 Swietochowski, Tadeusz (1995). Russia and Azerbaijan: A Borderland in Transition. Columbia University Press, 69, 133 ხს.. ISBN 978-0-231-07068-3. 
  9. ↑ L. Batalden, Sandra (1997). The newly independent states of Eurasia: handbook of former Soviet republics. Greenwood Publishing Group, ხს. 98. ISBN 978-0-89774-940-4. 
  10. ↑ Pipes, Richard (1997). The Formation of the Soviet Union: Communism and Nationalism 1917–1923, 2nd, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 218–220, 229 ხს.. ISBN 978-0-674-30951-7. 
  11. ↑ Азербайджан. Восстановлена государственная независимость (ru). კითხირიშ თარიღი: 2021-09-24.
  12. ↑ King, David C. (2006). Azerbaijan. Marshall Cavendish, ხს. 27. ISBN 978-0-7614-2011-8. 
  13. ↑ Zürcher, Christoph (2007). The Post-Soviet Wars: Rebellion, Ethnic Conflict, and Nationhood in the Caucasus ([Online-Ausg.. ed.)]. New York: New York University Press, ხს. 168. ISBN 978-0-8147-9709-9. 
  14. ↑ ჩილათა თანგიშ გჷმოძახებაშვანს: cite web: პარამეტრეფქ url დო title უციოთ ოკო მიაწურუას. (ru). United Nations. კითხირიშ თარიღი: 4 January 2011.
  15. ↑ ჩილათა თანგიშ გჷმოძახებაშვანს: cite web: პარამეტრეფქ url დო title უციოთ ოკო მიაწურუას. (ru). United Nations. კითხირიშ თარიღი: 4 January 2011.
  16. ↑ ჩილათა თანგიშ გჷმოძახებაშვანს: cite web: პარამეტრეფქ url დო title უციოთ ოკო მიაწურუას. (ru). United Nations. კითხირიშ თარიღი: 4 January 2011.
  17. ↑ ჩილათა თანგიშ გჷმოძახებაშვანს: cite web: პარამეტრეფქ url დო title უციოთ ოკო მიაწურუას. (ru). United Nations. კითხირიშ თარიღი: 4 January 2011.
  18. ↑ Kramer, Andrew E.. “Facing Military Debacle, Armenia Accepts a Deal in Nagorno-Karabakh War“, 10 November 2020. 
  19. ↑ “Defeated by force, Nagorno-Karabakh government declares it will dissolve“, 28 September 2023. კითხირიშ თარიღი: 28 September 2023. 
  20. ↑ Azerbaijan: Membership of international groupings/organisations. British Foreign & Commonwealth Office. კითხირიშ თარიღი: 26 May 2007.
  21. ↑ Europa Publications Limited (1998). Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States. Routledge, ხს. 154. ISBN 978-1-85743-058-5. 
  22. ↑ Cornell, Svante E. (2010). Azerbaijan Since Independence. M.E. Sharpe, 165, 284 ხს.. „Indicative of general regional trends and a natural reemergence of previously oppressed religious identity, an increasingly popular ideological basis for the pursuit of political objectives has been Islam.... The government, for its part, has shown an official commitment to Islam by building mosques and respecting Islamic values... Unofficial Islamic groups sought to use aspects of Islam to mobilize the population and establish the foundations for a future political struggle.... Unlike Turkey, Azerbaijan does not have the powerful ideological legacy of secularism... the conflict with Armenia has bred frustration that is increasingly being answered by a combined Islamic and nationalist sentiment, especially among younger people... All major political forces are committed to secularism and are based, if anything, on a nationalist agenda.“ 
  23. ↑ Human Rights Watch: Azerbaijan. Human Rights Watch. კითხირიშ თარიღი: 6 March 2014.


wikistub ათე სტატია მერკე რე.
თქვა შეგილებუნა ქიმეხვარათ ვიკიპედიას დო გაგშათინათ დო გახვეიანათინ.
გორილი რე "https://xmf.wikipedia.org/w/index.php?title=აზერბაიჯანი&oldid=237659"-შე