წანმოწანაშ ბორჯეფი
წანმოწანაშ ბორჯეფი (აფუნი, ზარხული, დამორჩილი, ზოთონჯი) — წანმოწანაშ პერიოდეფი, ნამუთ დჷნადგინა რე ცაშ თაღის ბჟაშ ოძირე ყარაფიშ დო ორთას სეზონურ თირუეფიშ მეჯინათ. წანმოწანაშ ბორჯეფიშ თირუას გჷთმოპიჯალანს თინა, ნამჷ-და დიხაუჩაშ რთაფაშ ლირე, ნამუთ 66° 33′ კუნთხუთ რე გერთელი დიხაუჩაშ ორბიტაშ სიბირტყაშჸურე, ოფირჩას მუშ დუდიშა დახე კონწარას პარალელურო გინმურს ბჟაშ ელმოლ დიხაუჩაშ ორბიტული ჸარაფიშ ბორჯის. თეშ გეშა თინა, წანაშ გოძვენას ბჟაშჸურე გერთელი რე კანკალეშა ართ, კანკალეშა მაჟირა ბოლოთ. თეშნერო, ბჟა უჯგუშო ოტიბუანს დიხაუჩას კანკალეშე ოორუე დო კანკალეშა ობჟათე გვერდოსფეროს.
თეჯგურა მოლინა გჷთმოპიჯალანს დღაშ ხანგჷრძობაშ პერიოდულ თირუეფს. თაჸურეშე გიშნაველი, მუჟამსჷთ ოორუე გვერდოსფეროს ზარხული რენ, ობჟათე გვერდოსფეროს ზოთონჯი რე, დო პიჯერთელო.
ასტრონომიას წანმოწანაშ ბორჯეფიშ დაჭყაფუ გჷთმითანჯუ ცას ბჟაშ ოძირუე ყარაფით.
ოორუე გვერდოსფეროს აფუნიშ დაჭყაფურო მერჩქინელი რე ბორჯიშ თი მომენტი, მუჟამსჷთ ბჟაშ ცენტრი ეკლიპტიკას ყარაფიშ ბორჯის გჷნმოჭკირუნს ცაშ ეკვატორს აფუნიშ ბუნიობაშ ჭურჭულს დო ობჟათეშე ოორუე გვერდოსფეროშა გჷნმურს (20 ვარდა 21 მელახის); თე ბორჯის ედომუშამ დიხაუჩას (პოლუსეფიშ არეეფიშ გჷმორკებათ) დღა-სერიშ მანგობა (დღა ომანგჷ სერს); ოორუე პოლუსის იჭყაფუ გვერდ წანაშ ხანგჷნძობაშ დღა, ოორუე პოლუსის - თაშნეშე გჷრძე სერი. ეკვატორს შქა დღაშ ბორჯის ბჟა ზენიტშა ეშმურს.
ზარხულიშ დაჭყაფუს ბჟა რე ცაშ ეკვატორშე არძაშე ოორუეჸურე, ზარხულიშ ბჟაბუდობაშ ჭურჭულს (21 ვარდა 22 მანგი, დიხაუჩაშ ოორუე გვერდოსფეროს უგჷრძაში დღა რე, ობჟათე გვერდოსფეროს – უგჷრძაში სერი);
თე დღას ბჟა შკა დღაშ ბორჯის ზენიტშა ეშმურსოორუე ტროპიკის, შქა სერიშ ბორჯის ჰორიზონტის ოწაწჷ ოორუე პოლარულ წირეს (წირეშ დინოხოლე პოლარული დღა რე, ბჟა ვენმურს), შქა დღაშ ბორჯის - ობჟათე პოლარულ წირეს (წირეშ დინოხოლე პოლარული სერი რე, ბჟა ვეშმურს).
დამორჩილიშ დაჭყაფუს (23 ეკენია) ბჟა ეკვატორს კვათჷნს დამორჩილიშ ბუნიობაშ ჭურჭულს დო გჷნმურს ობჟათე გვერდოსფეროშა (დღა კინე სერს ომანგჷ),
ზოთონჯიშ დაჭყაფუს - (21 ვარდა 22 ქირსეთუთა) ბჟა ცაშ ეკვატორშე არძაშე ობჟათეშე რე, ზოთონჯიშ ბჟაბუდობაშ ჭურჭულს. ოორუე გვერდოსფეროს თე ბორჯის უკუნტაში დღა რე, ობჟათე გვერდოსფეროს - უკუნტაში სერი. თე დღას ბჟა შქა სერიშ ბორჯის ობჟათე ტროპიკისე ზენიტშა ეშმურს, შქა სერიშ ბორჯის ჰორიზონტის ოხუ ობჟათე პოლარულ წირეს (წირეშ დინოხოლე პოლარული დღა რე, ბჟა ვენმურს), შკა დღაშ ბორჯის - ოორუე პოლარულ წირეს (წირეშ დინოხოლე პოლარული სერი რე, ბჟა ვეშმურს). ობჟათე გვერდოსფეროს წანმოწანაშ ბორჯიშ თირუა ანალოგიურ რე.
დიხაუჩაშ ორბიტაშ ელიფსურობაშ გეშა დიხაუჩაშ სიჩქარე მათირეფონი რე, თეშენ ასტრონომიულო წანმოწანაშ ბორჯიშ ხანგჷნძობა ვაწორი რე . დიხაუჩაშ უდიდაში სიჩქარე უღუ პერიჰელიუმშა გჷნულაშ ბორჯის (ღურთუთას), თეშენ ოორუე გვერდოსფეროს ზოთონჯი უკუნტარაში რე წანმოწანაშ ბორჯეფს შქას (89 დღა დო სერი), ზარხული - უგინძარაში (93,6 დღა დო სერი).
კლიმატური, სინოპტიკური თუ ფენოლოგიური შანეფიშ ოორუე გვერდოსფეროს ოშქაშე განედეფს 4 წანმოწანაშ ბორჯი (კლიმატური სეზონი) გჷშმერთუ.
- ზოთონჯიშ თუთეფი რე - ქირსეთუთა, ღურთუთა, ფურთუთა;
- აფუნიშ თუთეფი რე – მელახი, პირელი, მესი;
- ზარხულიშ თუთეფი რე – მანგი, კვირკვე, მარაშინათუთა;
- დამორჩილიშ თუთეფი რე – ეკენია, გჷმათუთა, გერგობათუთა.
წანმოწანაშ ბოეჯეფი (სეზონეფი) გჷთმითანჯუ ატმოსფერული (სინოპტიკური) პროცესეფიშ ხასიათიშ, მეტეოროლოგიური ელემენტეფიშ მიარეწანიანი ულაშ მუშობურობეფიშ თუ ფენოლოგიური მოლინეფიშ თარიღეფიშ გოთოლიშწორაფათ.
სამანგათ: ბჟაეიოლ საქორთუოშ ტერიტორიას კლიმატური ზოთონჯი იკენს პერიოდის, მუჟამსჷთ ჰავაშ ოშქაშე დღა-სერული ტემპერატურა 0-იშ გიმე რე, აფუნი დო დამორჩილი – 0-შე 15-შახ რენ, ზარხული – 15-იშ ეშე.
დიხაუჩაშ შხვადოშხვა განედის დო კუნთხუს წანმოწანაშ სეზონეფო დორთუალა დო თინეფიშ ხანგჷნძობა იშხვავებუ. ოორუე განედეფს თახმი ზარხული ვა უჩქუ.
თაქ რე სუმი წანმოწანაშ ბორჯი:
გორკვიაფილ თოლწონუათ, წანმოწანას ჟირ (ტიბუ დო რგილი) პერიოდო ხოლო რჷთჷნა. ტროპიკული მუსონეფიშ კუნთხუს - გიშმაგორჷნა სქირე დო ჭვემამ პერიოდეფს.
რესურსეფი ინტერნეტის
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- Australian Weather and Seasons Archived 2010-04-16 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- When do the Seasons Begin?
- Solstice does not signal season's start
- Why the Earth has seasons
- Aboriginal seasons of Kakadu
- Indigenous seasons (Australian Bureau of Meteorology)
- Mt Stirling Seasons Archived 2012-03-02 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- The Lost Seasons
- Melbourne's six seasons Archived 2009-09-19 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- The Lengths of the Seasons (numerical integration analysis)
ლიტერატურა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 11, ხს. 303-304, ქართი, 1987 წანა.
- Полянский И. И., Сезонные явления в природе, 6 изд., Л., 1956;
- Шиголев А. А., Шиманюк А. П., Изучение сезонных явлений, М., 1962;
- Lastowski W., Podzial roku na fenologiczne sezony, Poznań, 1951.
| |||||||||||||
