გეორგ ვილჰელმ ფრიდრიხ ჰეგელი

გეორგ ვილჰელმ ფრიდრიხ ჰეგელი (გერმ. Georg Wilhelm Friedrich Hegel; დ. 27 მარაშინათუთა, 1770, შტუტგარტი – ღ. 14 გჷმათუთა, 1831, ბერლინი), გერმანალი ფილოსოფოსი, გერმანული კლასიკური ფილოსოფიაშ წჷმმარინაფალი. შტუტგარტიშ გიმნაზიაშ თებაშ უკული გურაფლენდჷ ტუბინგენიშ უნივერსიტეტიშ თეოლოგიური ფაკულტეტის. (1788-1793) ახალმორდუ ჰეგელქ დიდი ხიოლით აუხვადჷ საფრანგეთიშ რევოლუციას. 1793-1801 წანეფს დორხველური მაგურაფალო ხანდენდჷ დიო ბერლინს დო უკული მაინიშ ფრანკფურტის. თე პერიოდშო კილ-კილშა გურაფლენდჷ ფილოსოფიაშ დო თეოლოგიაშ პრობლემეფს. დო თე წანეფს დეინტერესჷ პოლიტიკაშ დო პოლიტეკონომიაშ ოკითხუეფით.

ნახანდეფი

1801 წანას ჰეგელი გჷმაბჟინუანს ნახანდის "შხვანერობა ფიხტეშ დო შელინგიშ სისტემეფს შქას", სოდეთ ჰეგელი ხუჯის არზენს ფ. შელინგიშ არზეფს. თე წანაშე ხანდას იჭყანს იენაშ უნივერსიტეტის. 1802-1803 წანეფს შელინგიწკჷმა ართო დორცხუაფილი „ფილოსოფიაშ კრიტიკული ჟურნალს“ გჷმაბჟინუანს სტატიეფს ნამუეფსჷთ რჩქჷ ნამდა თინა ანწჲ ვეზიარენს ფ. შელინგიშ არზეფს, ოდო 1807 გჷშაშქუმალირი „ჰონიაშ ფენომენოლოგიას“ უკვე არგამათ გჷთმუსხაპუნს თის. 1807-1808 წანეფს ჰეგელი „ბამბერგიშ გაზეთიშ“ რედაქტორი რდჷ, 1808-1816 წანეფს ნიურნბერგიშ გიმნაზიაშ ხემანჯღვერი რდჷ. 1812 წანას გჷმაბჟინუ მუში „ლოგიკაშ მენცარაფაშ“ I ტომი, 1816 წანას — II ტომი. თე წანასჷთ იჭყანს ღვაწაფას ჰაიდელბერგიშ უნივერსიტეტის. ართი წანაშ უკული გჷშმურს თიშ "ფილოსოფიური მენცარაფაშ ენციკლოპედია". 1818 წანას ჰეგელი დაპეჯეს ბერლინიშ უნივერსიტეტშა. ართ წანათ წოხოლე გჷმაბჟინუ „ფილოსოფიური მენცარაფეფიშ ენციკლოპედია“. 1820 წანას გჷმაბჟინუ „სამართალიშ ფილოსოფია.“ 1829-1830 წანეფს ჰეგელი რდჷ ბერლინიშ უნივერსიტეტიშ რექტორი.

ჰეგელიშ დაბადებაშ აბანი - შტუტგარდის, სოდეთ ამდღა ჰეგელიშ მუზეუმი რე

ჰეგელიშ ფილოსოფია

ჰეგელიშ ფილოსოფიათ გეთუ გერმანული კლასიკური ფილოსოფიაშ თი ტომბა გორუეფქ, ნამუეფით დიჭყჷ ი. კანტიქ დო გაგინძორჷ ი. ფიხტექ დო ფ. შელინგიქ. ი. კანტიშ დო ი. ფიხტეშ ნოარზებუს ჰეგელი გჷშაკერძაფილო დიდი შანულობას არზენდჷ დვალირობას თიშ დინოხოლე, ნამდა არზუანობა აკოქიმინჯალურიე, აქტიურიე, მარა თინა ვა ალჷ თე კონცეფციეფშო დუჷახასიათებელ სუბიექტივიზმის. ჰეგელშო არზუანობა, გონება, ხვალე სუბიექტიშ უნარი ვა რე, ვარინ რე ოქიანუშ ოსხირს დვალირი აბსოლუტი, ღორონთიე. ი. კანტიშ დო ი. ფიხტეშ სუბიექტივისტური არზით, გაღიერობა ხვალე დიოთარსიე, დო ჰეგელშო გაღა ვარე თიშნეროთ დაღარი,ნამდა ხვალე დიოთარსიშ სფეროთი იფარგალუდასინ, თინა ოხვამერიე, აბსოლუტური ძალიერობა რე დო, თაშ ნამდა, სინანდულეშ მაღვენჯითიე. ფ. შელინგწკჷმა ართო ჰეგელქ ობიექტური იდეალიზმიშ პოზიციას ქიგედირთჷ, მორო ჭიეჭიეთ არგამაქ იჸუ, ნამდა თე ჟირი მოარზეშ შქას ანდა პრინციპული ხასიათიშ უალებუობა ორდჷ. ჰეგელი გჷშაკერძაფილო ვაუხუჯანდჷ ფ. შელინგიშ მეჯინალას ფილოსოფიური მონძღვარუაშ ეგაფაშ დო დოსაბუთაფაშ დინოხოლე. თიშ არზით, ინტელექტუალური ინტუიცია თი სახეთ, მუნერით თინა ფ. შელინგიშ კონცეფციას რდჷნ, ვეჸუაფუდჷ დოსაბუთაფაშ ანჯარი, რახან თეშნერი კონცეფცია თვითკორინს დო ოგურიობას აპატჷნენს ფილოსოფიას. ჰეგელიშ მეჯინალათ, ობიექტური იდეალიზმიშ თარი პრინციპი — დვალირაფა ჸოფიერებაშ დო არზუანობაშ იგივეობაშ დინოხოლე — ფ. შელინგიშე ოწმოხ რე მეღებული კონწარი დოსაბუთაფაშ უმუშო. თელი წჷმემალი ფილოსოფიური მონძალაშ, უპირველაშ ირიშო, ი. კანტიშ, ი. ფიხტეშ დო ფ. შელინგიშ დიალექტიკური ნაარზებუშ ემუშორაფაშ დო ტომბა გინომუშებაშ ქვინჯის ჰეგელქ დარსხუ დიალექტიკური მეთოდი, ნამუთ მუში არზით, ფილოსოფიური დოსაბუთაფაშ ხვალე ართი ოშქარუობა რე. თე მეთოდი მოღეთ ირინუანს ცნებეფს: რახან ოქიანუშ ჯინჯი არზიე, ცნება რე, თიში ჭირინაფაშ ანჯარით ცნება ოკო რდას. ფილოსოფია, ჰეგელიშ არზით, წორეთ ცნებეფიშ სისტემა რე, ნამუთ ცნებეფიშ გოვითარაფაშ ქვინჯის ეთმომჭარჷნა გაღაშე, იდეაშე საკუთარი დუდიშ რეალიზაციაში დო შემეცნებაშ პროცესის. თე გოვითარაფაშ ეშალუ რე უმარტივაში, უღარიბაში, არძაშე უმოს აბსრაქტული ცნება. დიალექტიკაშ ალებათ, სისტემა თე დუდშეიანი ცნებაშ გავითარაფა რე, თიშ უოშქარუობაშ, უდუსაბუთუობაშ, ვარსულჸოფილობაშ მონწყჷმა რე. ცნებეფიშ გოვითარაფა გოპიჯალაფირიე თით, ნამდა ირი თინეფშეიანი ვარაფაშ მომენტიშ მაკათაფუე. არზი პირველი უმარტივაში ცნებაშე უციოობათ გინმურს მოპიჯური ცნებაშა, თეზისშე — ანტითეზისშა. თე დაპირისპირება ცნებეფიშ შქას ვა სპუნს თინეფს: კილმარჩქინდუ, ნამდა ართიანიშმოპიჯე ცნებეფი ხვალე ვევარანანი, ვარინ ხოლო თხულენა ქორთ ართიანს, მუჭოთ მასმა, უმოსი მაღალი ცნებაშ მომენტეფი. თე მონკა ოკუჩხური ვარაფაშ ვარაფა რე, თეზისი დო ანტითეზისურ გოართიანაფა-სინთეზიშ ქვინც. თით ითებუ̂ ჩჷნაფაშ ყარაფიშ ართი ციკლი დო დაჭყაფუ ერზიებუ ახალ ციკლის. ახალი ცნებეფი დიალექტიკურო ეთმონწყუნს ჯვეშეფს, თ.ნ. (თაშ ნამდა) ივარანა მუნეფიშ პრეტენზიას უნივერსალურობაშე, თე ბორჯსით იჩუანა დო ამაღალენა თინეფს — მომენტიშ სახეთ მიშმაჸუნა თინეფი დორხველური დინორეშა. აზჷრიშ ყარაფი ფილოსოფიურ სისტემას დოჭყაფური ცნებაშ გადინდარება რე, აბსტრაქტულიშ კონკრეტულშა ულა რე, დოჭყაფურშე მოშორება რე, მარა თინა, მუჭოთ ქვინჯიშა ულა, დოჭყაფურიშ დოსაბუთაფა რე, თე არზით დოჭყაფურშა უკახლე დორთათიე. დოჭყაფური ცნება სისტემაშ ლიას მუწმოდირთუ მუჭოთ გამართლებული თი უციო მერსხილობეფით, ნამუეფით აკმოდირთუ მუშ დო არძა შხვა ცნებაშ შქას. ფილოსოფიური სისტემა, ჰეგელიშ არზით, რე წირე, სოდეთ წიმულა უკახლე დორთათიე, ოდო დოჭყაფური კინე თე შვანც დათებუთი რე.

ჰონიაშ ფენომენოლოგია

დიალექტიკური მეთოდიშ გჷმორინაფაშ გოსოფური მინუში რდჷ „გონებაშ ფენომენოლოგია“, ნამუთ ჰეგელიშ დუდშეიანი ლამებათ ფილოსოფიური სისტემაშ პირველი ნორთი ოკო ჸოფედჷკო. არსებითო თე ნახანდა დაჭიჭარებული სახეთ იკათუანს ჰეგელიშ დახე არძა უჯინჯიერაშ მომენტის, ათეშენ, მუჭოთ კ. მარქსი მითმიოწურუანდჷ, თინა მუწმარინუანს ჰეგელიშ ფილოსოფიური თახმი წყუს დო ონოფულეს. „ჰონიაშ ფენომენოლოგია“ გვიხასიათენა მეწურაფეფს სუბიექტიშ დო ობიექტიშ, ცნობიერებაშ დო თიშ საგანი შქას. დუდშენო საგანი აწმუდირთუ არზის მუჭოთ ურცხო, თიშე არსებითო გოშხვანერაფილი მუდგარენი. ცნობიერებაშ დიალექტიკური გოვითარაფაშ პროცესი თე გოურცხოაფაშ მონწყჷმა რე. თე შარა იჭყაფუ ცნობიერებაშ უმარტივაში ფორმათ — „გინაფადი არგამალათ“, ნამუშ დინოხოლენი წინანდეგობეფიშ გჷმოარგამაფათ ცნობიერება გინმურს გვალო უმოს რთულ ფორმეფშა. ინდივიდუალური ცნობიერებაშ გოვითარაფაშ ეტაპეფიშ ანალიზიშ უკულ ჰეგელი ახასიათენს კათობუობაშ ისტორიაშ გურ ეტაპეფს დო აბსოლუტური ჰონიაშ წიმულაშ გურ ოკუჩხეეფს, მუკმარჩქინანს თი ტომბა რცხუაფას, ნამუთ რე ინდივიდუალური ცნობიერებაშ დო კათობუობაშ ისტორიაშ შქას: ინდივიდი მუში გოვითარაფაშ პროცესის კუნტას მუკმურს თი შარას, ნამუთ კათობუობაქ მუკორთუნი. ცნობიერებაშ გოვითარაფა, თიში ყარაფი ცნობიერებაშ უმოს რთული დო რსულჸოფილი ფორმეფშა თე შვანსჷთ ამაღალება რე მუწოძირაფადი, ორთაშობური რჩქინშე აბსოლუტურ რჩქინაშა — ფილოსოფიაშა. ცნობიერება დორხველური დინოხოლენი წინანდეგობეფიშ რჯგინაშ შარათ იმაღალებუ თვითცნობიერებაშა, თე ეკონია, გაღაშ ოკუჩხურს მითმიოჭირინუანს, გაღა მუში ქვინჯის ჰონიაშ დინოხოლე შიბულენს. „ჰონიაშ ფენომენოლოგიაშ“ ლია „აბსოლუტური რჩქინაშ“ ოკუჩხურს ეშარჩქინდუ, ნამდა ობიექტი, ნამუთ აიშახ სუბიექტშო ურცხო რდჷნ, სინანდულეს სუბიექტიშ იგივეობრივიე: სუბიექტით დო ობიექტით არზუანობა რე, გაღა რე.

ლოგიკა

არზუანობას თიში წიმინდე სახეთ ლოგიკა გურაფულენს. ჸოფიერებაშ დო არზუანობაშ გოიგივაფაშ ოსხირს თე ფილოსოფიურ დისციპლინას ჰეგელიშ მონძღვარუას ოსხირდუმადვალუ შანულობა ერზიებუ. მუდგაზმათრენ ჸოფიერებაშ არგამუობეფი ემანგებუ არზუანობაშ არგამალეფს, ლოგიკას ოვალჷ ონტოლოგიაშ ფუნქციეფი. ლოგიკა იკინენს ტრადიციულ მეტაფიზიკურ აბანს: თინა კილმაგორუნს ოქიანუს ჟიგინაფადი სქჷლედის. მუდგაზმათრენი თე დოჭყაფური — უგუთებუ გაღა — იგივე ღორონთიე, ლოგიკა თე შვანსჷთ რე მონძღვარუა ღორონთშე თ. ნ. თეოლოგია: თი მუში კატეგორიეფიშ ოშქარუობათ მითმიოჭირინუანს ღორონთიშ ირიათონ არსებას, ახასიათენს ოხვამერს თიში წიმინდე — ორთაშ დო ჰონიაშე გჷშართილი სახეთ. ლოგიკაშ კატეგორიეფიშ დიალექტიკური გოვითარაფა მარტივშე რთულშა გვალო უმოს მაღალი ღირებულებაშ არგამალეფშა გინულა ხოლო რე, თეშენ ლოგიკა აქსიოლოგია ხოლო რე. ჰეგელიშ „ლოგიკაშ მენცარობა“ მოღეშ სიდინდარეთ, ანალიზიშ სიტომბეთ დო დასაბუთებაშ მუშობურობათ სრულაშე გჷშაკერძაფილი ფილოსოფიური კილაგორუა რე. თე თხზულებაშ სუმხოლო ნოწილი — მონძღვარუა არსშე, არსება დო ცნებაშე — ფილოსოფიაშ კატეგორიეფიშ დიალექტიკური ერებამი მაგალითიე. ჰეგელქ ცადჷ კატეგორიეფიშ გინულეფი ლოგიკაშ სფეროს ქიმურცხუაფუდუკო ფილოსოფიური არზიშ ისტორიაშ გოვითარუაშ პროცესშა: ლოგიკაშ კატეგორიეფი მუშობურო გჷმოხანტუნა ისტორიულო რსაფილი ფილოსოსფიური სისტემაშ ძირითად პრინციპეფს. კატეგორიეფიშ ლოგიკურ წორომეთხოზინელობას თე პრინციპეფიშ წორომეთხოზინელობა რე უკუფინელი. თაშნეშეს, ჰეგელიშ ფილოსოფიური ისტორია ჩილათეფიშ გალერეა ვა რენი, ვარინ რე აბსოლუტიშ აკომეცნებაშ პროცესი, ნამუთ მონწყჷმილი სახეთიე ჩუალირი „ლოგიკაშ მენცარობას“. ლოგიკაშ კატეგორიეფიშ სისტემა ჸოფიერებაშ, ირი რინელიშ უზოგადესი სტრუქტურეფიშ დახასიათებას ირზენს. ათეშენ ლოგიკა, ჰეგელიშ ალებათ, ფილოსოფიური სისტემაშ მაართა ნორთი რე. ლოგიკა შილებე წერმიბდგინათ მუჭოთ გეგმა, პროექტი, ნამუთ იხორციელებუ ორთაშ დო გონებაშ სფეროეფს.

ორთაშ ფილოსოფია

ჰეგელიშ ფილოსოფიური სისტემაშ მაჟირა ნორთი „ორთაშ ფილოსოფია“ კილმაგორუნს ჰონიაშ რეალიზაციას ვაორგანული დო ორგანული ორთაშ სფეროს. ორთა ჰეგელშო ღორონთიშ ვარსულჸოფილი, ვაადეკვატური გჷმოლინაფა რე. გაღა, ღორონთი მუშით ვა რე თიშნერი, მუნერით რჩქუ ორთას: ღორონთი დუდიშულობა რე, ოდო ორთას უციოობას დო ოგურიობას ფხვადუთ. ორთა, ჰეგელიშ ზიტყვეფით, იდეაშ „შხვათჸოფა“ რე, „გოურცხოაფა“ რე. თე სფეროს იდეა მუშ მიმართ გალენური რე, თითონ ორთაშ ოკუჩხურეფით ართიმაჟირაშ მიმართ გალენურო სქიდუ. მარა ორთაშ დინოხოლენი დო დოფორილი არსება იდეა რე, ორთას კილმარჩქინდუ იდეაშ ნჭუაფა მუში დუდიშ აკომეცნებაშა, ათეშენ ორთა ჰეგელიშე გაგებულიე მუჭოთ არგამა ტელეოლოგიური სისტემა, ნამუშ ღანკით ჰონიარე. ორთაშ სფეროს იდეა კილმურს სუმ ძირითად ოკუჩხურს (მექანიკაშ, ფიზიკაშ დო ორგანიკაშ) დო იმაღალებუ ჰონიაშ ოკუჩხურეფშახ. თე ჭურჭულშე იჭყაფუ მუშობურო ახალი ოქიანუ — ჰონიაშ ოქიანუ, ნამუსუთ ჰეგელიშ ფილოსოფიური სისტემაშ მასმა ნორთი კილმაგორუნს. „ორთაშ ფილოსოფია“ იდეაშ „შხვათჸოფას“ გოურცხოაფას ქილკმაგორუნდჷ-და, „ჰონიაშ ფილოსოფია“ გურაფულენს თის, თუ მუჭო ართუ მუშ დუდის იდეა, მუჭო მითმინწყჷმუ ჭიეჭიეთ გოურცხოაფაშ პროცესი. რახანი იდეაშ არსება დუდიშალა რე, იდეაშ დორთა მუშ დუდწკჷმა ჰეგელიშე გაგებულიე მუჭოთ დუდიშალაშ რეალიზაციაშ პროცესი. თე რთული პროცესი, ჰეგელიშ არზით, იჭყაფუ თიწკმა, მუჟამსჷთ ასპარეზშა გჷშმურს გონით დაჯილდოებული არსება — ადამიერი. დუდიშალა შურს იდგჷნს ადამიერიშ დინოხოლე დო ადამიერიშ მოქმენდალათ. წორეთ თეშენ ადამიერი „ჰონიაშ ფილოსოფიაშ“ ცენტრალური ფიგურა რე. „ჰონიაშ ფილოსოფიაშ“ მაართა ნორთი „სუბიექტი გონი“ ეჭარჷნს დუდიშალაშ ჭიეჭიეთ რეალიზაციას ადამიერიშ „სუბიექტურობაშ“ ფარგალეფს. თინა მოძირანა, თუ ადამიერი მუჭო ირსხენს დუც ორთაშურიდოჭყაფურეფიშ პატჷნობაშე დო გინმირთუ მუში დუდიშ მინჯე. „ჰონიაშ ფილოსოფიაშ“ თე მუნაკვათი, ნამუთ იკათუანს სუმ ნორთის „ანთროპოლოგიას“, „ფენომენოლოგიას“ დო „ფსიქოლოგიას“ მარზენა უტომბაშ რჩქინას ადამიერიშ არსებაშე, უნარშე, სტრუქტურაშე. „ჰონიაშ ფილოსოფიაშ“ მაჟირა ნორთი „ობოექტური გონი“ ოხჲუ ადამიერიშ დუდიშული ნებაშ მოქმენდალათ ნაქიმინა ოქიანუს, „გასაგნებულ“ გონს. ობიექტურ გონს რინაშ გვალო მუშობური წესი უღჷ, თინა ვართ ფსიქიკურიე დო ვართ ფიზიკური. თე სფერო ადამიერიშ ღვაწაფაშ მოღალუ რე, მარა სინანდულეშ ფორმაშ მაღვენჯიე დო ინდივიდის ეპირისპირებუ მუჭოთ მიოჭირინაფალი, ომეცნებელი. ობიექტური ჰონიაშ ძირითადი სახეეფიე სამართალი, მორალი დო ზნეობა. ობიექტური ჰონიაშ გოვითარაფა ბორჯიშ დინოხოლე მუწმარინუანს მოსოფელიშ ისტორიას, ნამუთ ჰეგელს ოსახჷ მუჭოთ პროგრესი დუდიშალაშ გოცნობიერაფაშ შარას. „ჰონიაშ ფილოსოფიაშ“ ეკონია ნორთი „აბსოლუტური გონი“ ეთმოჭარჷნს თი ოკუჩხურეფს, ნამუთ ითებუ დუდიშალაშ რეალიზაციათ, იდეაშ დორთათ მუშ დუდშა, თ. ნ. ღორონთიშ მუშითმეცნებაშ დო მუშითგანხორციელებაშ პროცესით. თე ოკუჩხურეფიე ხელუანობა, რელიგია დო ფილოსოფია. ფილოსოფია რე წორეთ ოხვამერიშ მეცნებაშ არძაშე უმოს ადეკვატური ფორმა. თე სფეროს შიბულენს ღორონთი მუშ დუდის, თაქ გინმირთუ არზუანობა მუშ დუდიშ საგანო. ფილოსოფიურ ოკუჩხურს გოვითარაფაქ ოკო მითუას; თეს თხულენდჷ თიშნერი სისტემაშ ეგაფაშ უციობა, ნამუთ ღორონთიშ აბსოლუტური ძალიერებაშ პრინციპის გითმიანჯირუდუნ. მარქსიზმიშ კლასიკოსეფქ ჰეგელიშ ფილოსოფიაშ ართ-ართი თარ წინანდეგობათ მირჩქინეს წორეთ თე დაპირისპირება დიალექტიკურ ძირითადი ტენდეციაშ დო სისტემაშ მოთხუალაშ შქას. ჰეგელიშ ფილოსოფიაშ კრიტიკული გინოხანდაფა თინეფშე მითმირჩქინანდუ̂ დიალექტიკაშ გოდუდიშაფას იდეალიზმით განპირობებული <უმანგობუობებშე.

ლიტერატურა

ბუაჩიძე თ., ქსე, ტ. 11, გვ. 611-612, თბ., 1987

გეძინელი ლიტერატურა

Beiser, F.. Hegel (The Routledge Philosophers). New York: Routledge, 2005.
Pinkard, Terry. Hegel: A Biography. New York: Cambridge University Press, 2000.

რესურსეფი ინტერნეტის

სქოლიო