გურია

გურია — საქორთუოშ ისტორიულ-გეოგრაფიული აკანი, ჯინჯიერო ქორთუეფიშ ეთნოგრაფიული ბუნა გურულეფით რე დოხორელი.

გეოგრაფია

ისტორიულო გურიას ოორუშე ოხურგანდჷ რიონი, ობჟათეშე - ჭოროხი, ბჟაეიოლშე ჭოროხ-აჭარისწყალიშ აკორცხუალაშე მესხეთიშ ქჷნდჷრიშ გოჸუნაფილო აჭარას უხურგანდჷ.

თაშინ, გურიაშ ტერიტორიაშა მიშეშჷ ამდღანერი ოზურგეთიშ, ლანჩხუთიშ დო ჩოხატაურიშ მუნიციპალიტეტეფიშ ტერიტორია, თაშნეშე, ნორთობურო ქობულეთიშ, ხელვაჩაურიშ, აბაშაშ, სანაკიშ, ხობიშ მუნიციპალიტეტეფიშ დო ნოღეფიშ, მინშა ფუთიშ დო ბათუმიშ ტერიტორიეფი.

გურია ირთუდჷ სუმ რეგიონო: ჟინ გურია (ტერიტორია ათე წყარმალუეფს შქას: რიონი დო სუფსა), თუდოლენი გურია (ჸურე ჭოროხი დო ჩოლოქიშ შქას) დო შქა გურია (ტერიტორია ჩოლოქიშ დო სუფსაშ შქას). თეშ მეჯინელო არსებენდჷ სუმი ჭყოინდარი: ჯუმათიშ (ჟიმოლენი გურია), შემოქმედიში (შქა გურია) დო ნინოწმინდაშ (თუდონი გურია).

ისტორია

ეტიმოლოგია

მაართათ ზიტყვა გურია იშინუაფუ ისტორიულ წყუეფს VIII ოშწანურას, მურვან ჸუნგაშ ლჷმაშ ბორჯის. მუჭოთ მემატიანე ჭარუნსჷნი, "მურვან-ჸუნგაქ გილჷ გურიაშ შარა".

ტოპონიმ გურიაშ ჯინჯიშენ ვა არსებენს ეკონია დო ზუსტი აზრი. თედო სახოკიაშ აზჷრით, გურია შილებე გურს შანენდასჷნ (მარგალურო გური). გეოგრაფიულო გურია ბჟადალი საქორთუოშ გურს იდვალუაფუ.

ნიკოლოზ ბერძენიშვილიიშ არზით გურიაშ ჯოხო შილებე მიშას ნამდგა იჸინი დოხორელი პუნქტიშე. ბერძენიშვილს თეშნერო მიოჩქუდჷ ოფუტე გურიანთა.

არსებენს შხვა არზეფი ხოლო, ნამუშ მეჯინათ გურია რე ჯვეში წანეფიშეკოროცხუაშ VIII ოშწანურაში ურარტუშ ისტორიულ წყუეფს მოშინაფილი ქიანა "კურიანთა". ვახუშტი ბატონიშვილი ჭარუნდჷ, ნამდა თე აკანს "გურამეფი" (ქორთულო "გურიანნი"), ანუ ფიცხი და გურმუმაჸუნაფალი კათა ოხორანდჷ დო თაჸურეშე მოურს ჯოხო გურია.

გურიაშ სათარო

ფეოდალურ პერიოდის გურიაქ იფორმირჷ, მუჭოთ საქორთუოშ ართ-ართი საერისთავოქ. ერისთავეფი რდეს გურიელეფი, ნამუეფუქჷთ ვარდანისძეეფიშ საგვარეულო ნოჸელაშე წჷმოდირთეს. საერისთავოშ ცენტრი რდჷ ოფუტე გურიანთა.

XV ოშწანურაშ მაჟირა გვერდიშე საქორთუოშ ართიანი სახენწჷფოშ აკოციმაშ უკული ზოხო გეშარჩქინდჷ გურიაშ სათაროქ. თე სათაროს გურიელეფი დუდენდეს. თინეფს რეზიდენცია უღჷდეს ალამბარს, უკულიან ბორჯეფს ოზურგეთის, თაშნეშე ლიხაურს. მაფასქირიშ მამულს წჷმარინუანდჷ ოფუტე ლესა.

გურიაშ ოთარე ირიათო ლჷმას რდჷ იმერეთიშ ომაფეწკჷმა დო ოსმალეთიშ იმპერიაწკჷმა. გურიაში ოთარეში ჯინჯიერი მოკავშირე რდჷ ოდიშიშ ოთარე. გურიაშ კანკალე თარქ მახერხუ იმერეთიში მაფაშ ხვისტაშ კუნტახანურო დომინჯაფა. ოსმალეთიშ იმპერიაწკჷმა ირიათონი ლჷმეფიშ მოღალუობათუ გურიაშ ოთარექ მიოდინუ თუდონი გურია.

ოზურგეთიშ მაზრა

1828 წანას გურიაშ სათაროქ რუსეთიშ იმპერიაშა გემშართჷ. 1840 წანას სათაროქ გეუქვუ დო გურიაქ ოზურგეთიშ მაზრაშ სახეთ ქუთეშიშ გუბერნიაშა გემშართჷ. ოზურგეთიშ მაზრა ირთუდჷ 12 თემო. რუსეთიშ მართუალათ გიშაჭანაფილი უბაღინაფობა დიდი რდჷ, გჷშაკერძაფილო ყაზახეფს შქას, ნამუქჷთ გიშეხანტჷ 1841 წანაშ არყაფას. არყაფაქ კონწარო იჸუ შქირატილქ, მარა უბაღინაფობაქ ქჷდოსქიდჷ იშენი დო 1862 წანას ხოლო ართი ახნარებაქ ქჷმოხვადჷ პატონ-ყაზახალაშ წინაღმდეგ.

1877-1878 წანეფს გურიას გოჸუნდჷ რუსეთ-ოსმალეთიშ ლჷმაშ ფრონტი, მუდგაქ თე აკანი ხოლო უმოსო აგავალჷ. გლახა სოციალურ-ეკონომიკური პიჯალეფი ხეს უნწყჷნდჷ ყაზახეფშქას სოციალურ-დემოკრატიული იდეეფიშ გოფაჩუას. გურიალ სოციალ-დემოკრატეფქ გეაქტიურეს რუსეთიშ 1905 წანაშ რევოლუციაშ ბორჯის. დუდშე, ყაზახეფქ მუწარინეს მუნეფიშ მოთხუალეფი, მუდგა ჩინებული რე ბახვაშ მანიფესტიში ჯოხოთ, დო უკული დიჭყეს აკოანჯარაფილი ახნარება დო გჷმაცხადეს გურიაშ რესპუბლიკა. 1906 წანაშ 10 ღურთუთას პოლკოვნიკი კრილოვიშ ექსპედიციაქ ახნარება უცოდებუო დოშქირიტჷ.

1921 წანაშე საქორთუოშ რესპუბლიკაშ დორსხუაფაწკჷმა ართო გეუქვუ ოზურგეთიშ მაზრაქ დო თიშ მანგიერო დირსხუ ოზურგეთიშ, ჩოხატაურიშ დო ლანჩხუთიშ რაიონეფქ.

გურიაშ აკანი

საქორთუოშ ამდღანერი ადმინისტრაციული ტერიტორიული გორთუალათ გურიაშა მიშურს ოზურგეთიშ, ლანჩხუთიშ დო ჩოხატაურიშ მუნიციპალიტეტეფი.

კულტურა დო ტრადიციეფი

გურიაშ ტრადიციული ქორთული ოკათე სუმხონარამი ბირაშ გალე იბირდეს თაშ ხოლო ოთხხონარამ "ნადურს". ართი-ართი ხონარი კრიმანჭული რე. კრიმანჭული წკუმონტილი, ღვანჭკილი კრინს შანენს. კრინი კოჩიშ არძოშ უმოსი მაღალი ხონარი რე. კრინს ევროპას ფალტეცი, კრიმანჭულს ხოლო იოდლი ომანგჷ. ოკათე გინოჩამათ თე ხონარიშ ჸოფას ბაღანეფს ოკო უმარდჷდათ: ითამ, აკოსერილს ტიოზი აკანს ხვალე დოსქილადირი ბაღანეფი დუდიშ გაგურიანაფალო დო უბადო შურეფიშ ოშკურინაფალო თეშნერ ხონარს გიშაჩანდეს. კრიმანჭულს სამარგალოს დო იმერეთის ხოლო იბირა. გურიას დო თელ ბჟადალ საქორთუოს გოფაჩილი მიოგამუ რე ჩონგური. თის უღჷ ოთხი სიმი. სიმეფი რე აბრეშუმიშე ღოლამირი. თეშ გურშენი მიოგამუ გიშაშკვანს ნაზი ხონარს.

ჩონგურიშ აკომპანიმენტით არსულენა ოციგანებელ, ოჸოროფე, ოხანდე თუ წესიშეიოგაფალ ბირეფს.

ქუჩუჩი (ქორთულო ჩიჩილაკი ) რე თელარაშ ჯაშ ართი-ართი სახეობა. თის ახალი წანაშ წოხოლენ დღას თხირიშ ვარა იმერული ხეჭრელიშ ნოჸელეფშე ახაზირენა დო ასკვამენა კურკანტელათ, ირიათოწვანე სურუთ, რიტუალური ქობალით, კორობა ბაფთეფით დო ხილით. ქუჩუჩი გამნარყობაშ დო სიხვეიანეშ მუმაღალარო იკოროცხუდჷ. ქუჩუჩის ჩუანდეს წყარიშ კურთხიაშახ, უკული ჭუნდეს ვარა წყარს ოჸუნუანდეს.

გურიას გოფაჩილი ოხორუშ ჯინჯი ტიპი რე ოდა, ნამუთ თელ ბჟადალ საქორთუოშო რე დჷმახასიათებელინ. ოდა რე 3-6 თოლამი ფიცარული ჸუდე, ჯაშ გესვარონით დო აბარწათ. ოდაშ ოთხი კუჩხამი ორთვალი ღოლამირი რე კრამიტიშე ვარა ყავარშე. ლამე ჰავაშ გურშენი ჸუდე გერინაფილი რე ჯაშ, ვარა ქუაშ ძეკვენეფშა. ოდას ოტიბუანდეს ყებურით.

ლიტერატურა

"საქორთუოშ ატლასი მორდუეფშო - გურია", ქართი, გჷშმაშქუმალარი "დიოგენე", 2005 წ., ხასჷლა.44.