ადიღეური ნინა

ადიღეური ნინა (адыгабзэ, adygabze, adəgăbză) — კავკაციურ ნინეფიშ აფხაზურ-ადიღური ბუნაშ ახალჭარალუამ ნინა. გოფაჩილიე რუსეთიშ ფედერაციაშ რესპულიკა ადიღეს დო კრასნოდარიშ აკანიშ ტუაფსეშ დო ლაზარევსკაიაშ რაიონეფც.

ადიღეურ ნინაშა რაგადანც დოხოლაფირო 500 000 კოჩი, თინეფ შქას რუსეთიშ ფედერაციას 125 000 (1993), თურქეთის 278 000 (2000), იორდანიას 44 300 (1986), სირიას 25 000.

უღუ ოთხი დიალექტი: ჭემგუური, აბძახური, ბჟედუღური დო შაფსუღური. ოლიტერატურე ნინაშ ოსხირიე ჭემგუური დიალექტი, ნამუსუთ ალაზიმაფათ ძაკი კონსონანტური სისტემა ახასიათენც.

ადიღეური ნინაშ ხონარიელეფიშ სისტემა ძაკი რე. გჷმირთუ სუმი ხონარიელი ა, გჷნძე ა დო ჷ. თე ხონარიელეფი ჲ დო უ̂ სონანტეფწკჷმა აკმოქიმინჷნც დიფთონგეფც. წოროხონარიელეფიშ სისტემა რთულიე. კილერეფი სუმელობური სისტემათ რე წჷმორინაფილი. უმოსი ჯვეში — ოთხურობური სისტემა კინოჩუალირი აფუ ბჟედუღურც დო შაფსუღურ კილოეფც. შირშინა სიბილანტეფც გჷმირთუ მანგარი დო ვამანგარი ფონემეფი. სპეციფიკური ფონემეფიე: სისინ-შირშინა სპირანტეფი, ლაბიალიზაფილი წოროხონარიელეფი, შქანინაშიერი სპირანტეფი, ლატერალეფი, ფარინგალური დო ლარინგალური წოროხონარიელეფი. ნერჩეფც რსულხონარიელობა ახასიათენც.

ადიღეურ ნინას ჯოხოეფიშ სისტემა ძაკი რე, კილოთაშ — რთული. ჯოხოსქილედის უღუ რთაფაშ, რიცხუშ, გოხურგაფაშ დო რხველაფაშ კატეგორიეფი. დორხველი ჯოხოეფი, მუჭოთ წესინ, ვა გირთანც ჯოხობურიშ დო ერგატივიშ რთაფეფიშ აფიქსეფც. რიცხული ჯოხოეფი 30-შახ ვითურობური სისტემაში რე, ოდო უკული ეჩურობურიშ. კილოთა შილებე რდას მონოპერსონალურით დო პოლიპერსონალურით. პიჯი პრეფიქსეფით რე გჷმოხანტილი. ისხუნუ ჟირი რანწკიშ პიჯიშ აფიქსეფი ნომინატივიშ რანწკიში სჷ- (ჷ-თ გოხონარიელაფირი) დო ერგატივიშ რანწკიში ს- (უგუხონარიელაფირი). პოლიპერსონალურ კილოთას მაართა აბანი უკინებჷ ნომინატივიშ რანწკიშ პიჯიშ პრეფიქსის. დინამიკურ კილოთეფც უღუ ბორჯი-კილოეფიშ რთული სისტემა. პრევერბეფიშ სისტემა რთული რე. კილოთური ზიტყვაწარმებაშ ართ-ართი ბუნა რე ინკორპორაცია. გინმალი კილოთა ერგატიული კონსტრუქციაშ რე. ჰიპოტაქსი ვა რე გოვითარაფილი. მიკობუნაფილი ზიტყვასქვილიშ ფუნქციას ორთჷ კილოთაშ ინფინიტივური ფორმეფი.

ლექსიკას იძირე ჯვეშო აკომუშორაფილი ზიტყვეფი ქორთული, ოსური, თურქული დო არაბული ნინეფშე. თეჟამო ოლიტერატურე ნინაშ ლექსიკა გოდინდარაფილიე რუსულიშე მიშულირი ზიტყვეფით. 1918 წანას აკოდირთჷ ადიღეური ანბანქ არაბული გრაფიკაშ ოსხირშა; 1927 წანაშე გიფაჩჷ ლათინურ ანბანქ; 1938 წანაშე ჭარალუა გითმიარსხუაფუ კირილიცას.

ორთოგრაფია

ოლიტერატურე ნინას გჷმირინუაფუ გეჸვენჯი ასოეფი.

А а	Б б	В в	Г г	Гу гу	Гъ гъ	Гъу гъу	Д д
Дж дж	Джъ джъ	Дз дз	Дзу дзу	Е е	Ё ё	Ж ж	Жъ жъ
Жъу жъу	Жь жь	З з	И и	Й й	К к	Ку ку	Къ къ
Къу къу	КI кI	КIу кIу	Л л	Лъ лъ	ЛI лI	М м	Н н
О о	П п	ПI пI	ПIу пIу	Р р	С с	Т т	ТI тI
ТIу тIу	У у	Ф ф	Х х	Хъ хъ	Хъу хъу	Хь хь	Ц ц
ЦI цI	Ч ч	ЧI чI	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ь ь
Э э	Ю ю	Я я	I

ლიტერატურა

• გ. როგავა, ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. I, ხს. 96, ქთ., 1975 წანა.

რესურსეფი ინტერნეტის

• (ინგლისური) Ethnologue

1. კოროცხუაფონი ერკებულიშ ელემენტი

{{ქიანაშ მუნაჩემეფი {{{1}}} | country flaglink2 | variant = | size = | name = | altlink = მორაგბეეფიშ ერუანული ნაკორობა | altvar = rugby }} Говорим по адыгейски