თხირი

გუმნაღელი

თხირი (Corylus) — ფურცელმაცჷმე ბართვეფიშ, ძალამ მერკეთ ჯალეფიშ გვარი თხირიშობურეფიშ ვარდა ფართო გაგებათ, ჭყერიაშობურეფიშ ფანიაშე. ტვერამეფამი პეულეფი უპეულოფორუე რე დო ჭკიდა პეულონეფით რე აკოშაყარელი, ბუტკამი პეულეფი გვიგვილს რე ინოტყობინელი დო გალე ხვალე ნიჩვეფი ეშაჩქჷ. ირი პეულიშ მუკი-მუკი ივითარებუ სუ-სუმი ართიანშამერდილი წოროპეულონი, ნამუთ გუმნაღელიშ მონდინაფაშ ბორჯის იდიდარებუ დო შხვადოშხვა ფორმაშ გიმნაღელ ოფორუს (გვიგვილს) აკმოქიმინჷნს. გიმნაღელი ართთასამი კაკალი რე. გვარი იკათუანს 20-შახ გვარობას, ნამუთ გოფაჩილი რე ევროპაშ, აზიაშ დო ოორუე ამერიკაშ ფურცელამი ტყალეფიშ ზონას. საქორთუოს ტყალეფს ზუღაშ დონეშე 1500-1800 მ-შახ ორთშობურო ჩანს თხირიშ 6 გვარობა: რჩქვანელობური თხირი (Corylus avellana) ბართვამი ვარდა 8-შახ სიმაღალაშ ჯა რე, გოფაჩილი რე ედომუშამ საქორთუოს. ირდუ გიმენტყა თხომურონეფს, ფართეფურცელამ დო და წიწვამ ესვარილ ტყალეფს, სუბალპურ მეჯღერს. ოროშ ემაჭოფუ დო ძალამ ჸინგარძე რე. პეულეფს ფურთუთა-მელახის, გუმნაღელი მონდიდუ მარაშინათუთა-ეკენიას. ართ ბართვიშე 3 კგ-შე უმოსი მუნაწი მუთმურს. იმიარებუ თასით, ძიკვით დო ჯინჯიშ ეშნაულაშე, ძალამ მერკეთ გინოჸონაფათ/დორშუაფათ. ჩანს 70-80 წანას.

დეკორატიული რე. გჷმირინუანა რობუეფიშ გატყარაფალო. ართ-ჟირწანიან ღერს — ღირეკო, კარაჩხეფიშ, გოდორეფიშ, ლახთეფიშ ობეჭალო. ტყარი თხირი დო პონტოური თხირი (Corylus pontica) ირდუ გურიას დო აჭარას; იმერული თხირი (Corylus imeretina), კოლხური თხირი დო კახური თხირი (Corylus cachetica) საქორთუოშ ენდემეფი რე.

თხირიშ გური იკათუანს 5%-შახ წყარს, 60-70% ციმუეფს, 15-16% ცილეფს. თის მაღალი ოჭკომალი ღირებულება უღუ, კალორიულობათ თინა 2-3-შა უმოსი რე ქობალკაკალს, 3-5-შა ხორცის. ფართოთ გჷმირინუაფუ საკონდიტრო რეწუალას დო ტექნიკას უმაღალაში ხარისხიშ ოლიფარი ზეთეფიშ მიოღებელო. თიშ სამეკონ-მოკონო-საექსპორტო პროდუქტიშ დადებითი კუნთხუ რე მორეობაშ ხანგჷრძე ხანი, მაღალი ტრანსპორტაბელურობა.

თხირიშ კულტურაშ გოვითარაფაშ ართ-ართ აბანო იკოროცხუ უჩა ზუღაშ წყარპიჯი, მოჩილ აზიაშ ქიანეფი. საქორთუოს თხირი მაღალ მუნაწის ირზენს კოლხეთიშ რზენიშ ზონას.

ლიტერატურა

• ლორია მ., ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 5, ხს. 33, ქართი, 1980 წანა.