ჯონ არჩიბალდ ვილერი

ჯონ არჩიბალდ ვილერი
	ჯონ არჩიბალდ ვილერი
	ინგლ. John Archibald Wheeler
	; ჯონ არჩიბალდ ვილერი 1985 წანას
დაბადებაშ თარიღი:	9 კვირკვე, 1911
დაბადებაშ აბანი:	ჯექსონვილი, ფლორიდა, ააშ
ღურაშ თარიღი:	პირელი 13, 2008 (96 წანერი)
ღურაშ აბანი:	ჰაიტსტაუნი, ნიუ-ჯერსი, ააშ
მენოღალობა:	ააშ
ომენცარე სფერო:	ფიზიკა
სამუშაშ აბანი :	ოორუე კაროლინაშ უნივერსიტეტი; ფრინსთონიშ უნივერსიტეტი; ტეხასიშ უნივერსიტეტი (ოსტინი)
ალმა-მატერი:	ჯონს ჰოპკინსიშ უნივერსიტეტი
ომენცარე ხემანჯღვერი:	კარლ ჰერცფელდი
ჯოხოშინელი მოგურაფეეფი:	იაკობ ბეკენშტეინი; დიმიტრიოს ქრისტოდულუ; ჰიუ ევერეტი; რიჩარდ ფეინმანი; კენეტ ფორდი; ჩარლზ მიზნერი; გილბერტ პლასი; კიპ თორნი; უილიამ უნრუ; რობერტ უოლდი
ჯილდოეფი დო პრემიეფი:	რიხტმაიერიშ მემორიალური პრემია (1954); ალბერტ აინშტაინიშ პრემია (1965); ენრიკო ფერმიშ პრემია (1968); ფრანკლინიშ მენდალი (1969); მენცარობაშ ერუანული მენდალი (1970); ნილს ბორიშ საირქიანო ორქოშ მენდალი (1982); ერსტედიშ მენდალი (1983); რობერტ ოპენჰაიმერიშ მემორიალური პრემია (1984); ალბერტ აინშტაინიშ მენდალი (1988); მარსელ გროსმანიშ პრემია (1989); ოსკარ კლეინიშ მენდალი (1992); მატეუჩიშ მენდალი (1993); ვოლფიშ პრემია (1997)

ჯონ არჩიბალდ ვილერი (ინგლ. John Archibald Wheeler; დ. 9 კვირკვე, 1911, ჯექსონვილი, ფლორიდა, ააშ — ღ. 13 პირელი, 2008, ჰაიტსტაუნი, ნიუ-ჯერსი, ააშ) — ამერიკალი ფიზიკოსი. მიშეღჷ დიდი თია ფარდობითობაშ თეორიაშ პოპულარიზაციაშა ამერიკას, მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმაშ თებაშ უკულიან პერიოდეფს. ვილერიქ ნილს ბორიწკჷმა ართო ენწყუ ბირთვული რღუაფაშ თარი პრინციპეფი, გრეგორი ბრეიტიწკჷმა ართო აკიმუშუ ბრეიტი-ვილერიშ ფიზიკური პროცესი. თაშნეშე, ჯონ არჩიბალდ ვილერი შინელი რე ვილერი-დევიტიშ განტოლებათ, ვილერი-ფეინმანიშ ბორჯი-სიმეტრიაშ თეორიათ, ართი-ელექტრონიშ ოქიანუშ პოსტულატით, რეჯე-ვილერ-ზერილიშ განტოლებეფით დო შხვა.

ჯონ არჩიბალდ ვილერი რდჷ უჩა რხვილიშ ტერმინიშ პოპულარიზატორი. ვილერიქ მიშეღჷ ტერმინეფი: კვანტური ქაფი, ნეიტრონიშ მოდერატორი, ჭიაშ რხვილი დო შხვეფი.

ჯონ არჩიბალდ ვილერი გურაფულენდჷ ბალტიმორიშ სიტი-კოლეჯის, უკულ გურაფა გაგინძორჷ ჯონს ჰოპკინსიშ უნივერსიტეტის, სოდეთ თხილუ ოდოქტორე დისერტაცია კარლ ჰერცფელდიშ ხემანჯღვერობათ, 1933 წანას. 1933-1934 წანეფს გურაფულენდჷ ნიუ-იორკიშ უნივერსიტეტის გრეგორი ბრეიტიშ ხემანჯღვერობათ დო 1934-1935 წანეფს კოპენჰაგენს, ნილს ბორიშ ხემანჯღვერობათ. გურაფაშ თებაშ უკული ვილერი მუშენდჷ შხვადოშხვა ომენცარე ინსტიტუტეფს. მაართა მენცარული ნახანდეფი 1930 წანას გჷმაბჟინუ.

მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმაშ ბორჯის ვილერი ოკათუდჷ მანჰეტენიშ პროექტის დო მუშენდჷ ჩიკაგოშ მეტალურგიულ ლაბორატორიას. ჸათაქ თინა ბირთვული რეაქტორეფიშ ართ-ართი დიზაინერი რდჷ. 1950-იან წანეფიშ დაჭყაფუს ვილერი ოკათუდჷ წყარბადიშ ბომბიშ ეგაფაშ დო დიზაინიშ პროექტის ხოლო.

ფრინსთონიშ უნივერსიტეტიშ მუშობაშ ბორჯის (1938-1976) ვილერი რდჷ 46 დოქტორანტიშ ომენცარე ხემანჯღვერი.

ჯონ არჩიბალდ ვილერი რდჷ შხვადოშხვა პრემიეფიშ დო ჯილდოეფიშ ლაურეატი. 1965 წანას მიპალუ ალბერტ აინშტაინიშ პრემია, 1968 წანას ენრიკო ფერმიშ პრემია, 1969 წანას ფრანკლინიშ მენდალი, 1970 წანას მენცარობაშ ერუანული მენდალი, 1983 წანას ერსტედიშ მენდალი, 1984 წანას რობერტ ოპენჰაიმერიშ მემორიალური პრემია, 1988 წანას აინშტაინიშ მენდალი, 1993 წანას მატეუჩიშ მენდალი, 1997 წანას ვოლფიშ პრემია ფიზიკას. ვილერი რდჷ ამერიკაშ ფილოსოფიური ჯარალუაშ, ომაფე აკადემიაშ დო დეი ლინჩეიშ ერუანული აკადემიაშ მაკათური.