რუსეთ-ოსმალეთიშ ლჷმა (1877-1878)

რუსეთ-ოსმალეთიშ ლჷმა (1877-1878)
რუსეთ-ოსმალეთიშ ლჷმეფიშ ნორთი
ქორთუ მაჸვენჯეეფი (ჩავლადარეფი) ლჷმას
თარიღი 24 პირელი, 1877 - 3 მელახი, 1878 ორენი ბალკანეთი, კავკაცია შედეგი რუსეთიშ იმპერიაშ გომორძგუა, სან-სტეფანოშ ზება, ბერლინიშ ხეკულუა (1878) ტერიტორიული თირუეფი რუმინეთიშ, სერბეთიშ დო მონტენეგროშ ზოხორინალა ბულგარეთიქ ქიმკირსხუ მაკედონია დო მიღჷ ავტონომია რუსეთიქ ქიმკირსხუ არტაანი, ყარსი, ბაიაზეთი დო აჭარა
კუნთხუეფი
რუსეთიშ იმპერია	ოსმალეთიშ იმპერია
მადუდეეფი
მიხეილ რომანოვი მიხეილ ლორის-მელიქიშვილი	სულეიმან-ფაშა
ნძალეფი
737 355 კუჩხორი 500 ზარაზანი	281 000 კუჩხორი
ნოდინაფეფი
1=95 567 ჸვილირი 105 000 დოღამაკელი დო დინაფილი	120 000 ჸვილირი

რუსეთ-ოსმალეთიშ ლჷმა 1877-78 წანეფს — რუსეთიშ იმპერიაშით წჷმოჭყალი ოურდუმე კამპანია სქირონაშქა ზუღას გიშალიშ ოშიბელო დო ბალკანეთიშ ჩქონიშ ოსმალეთიშ იმპერიაშე მიდაღალარო. 1877 წანაშ 24 პირელს [ჯვ. სტ. 12 პირელი] კიშინიოვს მარენჯი რუსეთიშ იმპერატორ ალექსანდრე II-ქ ხე მაჭარჷ მანიფესტის ოსმალეთწკჷმა ლჷმაშ გეშა.

ოურდუმე ქიმინუეფი

ბალკანეთიშ ფრონტი

ოურდუმე ქიმინუეფქ დუდშე დიჭყჷ ჟირ ფრონტის – ბალკანეთის დო კავკაციას. ოსმალეთიშ არმია ლჷმაშ დაჭყაფუშო 450 ვიდოშ ადამიერს კოროცხუნდჷ, თაურეშე 338 ვითოშ ბალკანეთიშ ფრონტის რდჷ, 70 ვითოში – კავკაციაშ ფრონტის. რუსეთიშჸურე იბურჯუდჷ ბულგარეთი დო სერბეთიშ ომაფე. 1877 წანაშ პირელს, რუსეთიშ არმიაქ გინილჷ წყარმალუ პრუტი დო რუმინეთიშ ტერიტორიაშა გემშართჷ. 1877 წანაშ მეს-მანგის მიმალი კონწარი ბურჯაფეფიშ უკული, რუსეფქ ბულგარალ მოლესქერეეფწკჷმა ართო წყარმალუ დუნაი გინილეს დო დეკინეს სისტოვო. თეშ უკული, რუსეთიშ არმიაქ სუმ ნორთო გირთჷ: გენერალ იოსებ გურკოშ კორპუსის გეგმურთუმუდუკო ოკო ბალკანეთიშ გვალეფი დო გინურთუმუდუკო ოსმალეთიშ არმიაშ გუძუბაშა ადრიანოპოლიშ რაიონშა. გენერალ ნიკოლოზ კრიდერიშ კორპუსის უქიმინუდუკო ოკო რუსეთიშ არმიაშ მარძგვანი ფლანგის დო დუკბუდუკო შანულამი ზურგა პლევნა. ხვისტაშ მონძეშ ალექსანდრე ალექსანდრეშ სქიშ კორპუსის უქიმინუდუკო ოკო რუსეთიშ არმიაშ კვარჩხანი ფლანგის დო დუკებუდუკო შანულამი ზურგა რეშჩუკი. იოსებ გურკოშ კორპუსიქ ბიწორი მენტება ახორციელჷ, დეკუ ბულგარეთიშ ჯვეში ნანანოღა ტირნოვო დო ქემიოდირთჷ ბალკანეთიშ გვალეფიშ გინულას.

ოსმალეთიშ სარდალობაქ ღანკო ეჭოფჷ რუსეთიშ არმიაშ ობჟათე ბალკანეთშე გინორაჸუა. ოსმალეთიშ არმია სულეიმან-ფაშაშ სარდალობით, 1877 წანაშ ზარხულს დიდი მონდომათ მეთმიანტუდჷ შიპაიშ ჸალაიბონს გომანგარაფილ რუსეფიშ რაზმის. მარა რუსეთ-ბულგარეთიშ ართობურ არმიაქ ვეგნაშქუ ოსმალეთიშ არმია ოორუე ბალკანეთშა. 1877 წანაშ გერგობათუთას, პლევნაშ გარნიზონიშ ოსმალურ სარდალობაქ კაპიტულაცია გჷმაცხადჷ. პლევნაშ ეჭოფუაქ გჷნმაჭყვიდირე გოლინა იღვენუ ლჷმაშ მალობაშე. 1878 წანაშ ღურთუთას, იოსებ გურკოშ კორპუსიქ სოფია დეკუ, მუსხირენი დღაშ უკული — თურქეფს გიორჯგინჷ ფილიპოლწკჷმა, რუსეთიშ არმიაშ მაჟირა კორპუსიქ 1878 წანაშ 8 ღურთუთას ადრიანოპოლი დეკუ.

კავკაციაშ ფრონტი

ოურდუმე ქიმინუეფი მიშჷ კავკაციასჷთ, კერზოთ საქორთუოს. ქორთუეფს იმენდიქ ქემიაჩეს, ნამჷ-და აჭარა დო ედომუშამი ობჟათე-ბჟადალი საქორთუო ანწი იშენით დართუდჷ ნანაოდაბადეს.

ოურდუმე ქიმინუეფი კავკაციაშ ფრონტის დიჭყჷ 1877 წანაშ 30 პირელს. თიმ წანაშ მესის, რუსეფქ გეჭოფეს ბაიაზეთი დო არტაანი. რუსეთიშ არმიაქ ვერგებუ შიბული უმოსობათ ბათუმიშ მანგიორო რზა ყარსიშა გეჭოფეს, ბათუმშა მენტება — ოზურგეთიშე დიჭყეს. თე სტრატეგიული ჩილათაშ ჭყოლოფუათ რუსეთიშ სარდალობაქ ინიციატივა ხეშე გუტუ. რუსეთიშ არმიას ყარსი ვეიაჭოფინჷ, ხანგჷრძე ქართაქ ოხვილურქ იჸუ. თექ ოსმალეთიშ სარდალობას საშუალება მეჩჷ ჯარეფიშ მობილიზაფა გუკეთებუდესკონ. რუსეთიშ სარდალობაქ ქემეხვადჷ დორხველ ჩილათას დო არზრუმიშჸურე ქჷდიჭყეს მენტება. დოგეგმილი მენტებაქ დეგვიან დო ასეთ ხეშე გუტეს უმოსობაშ შიბაშ შელებუამობა. 1877 წანას, ოსმალეფქ კონწარო გიორჯგინეს ერევანშე ბაიაზითიშჸურე მენტებაშა გინულირი რუსეთიშ ჯარეფი, კინ თიმ წანაშ 25 მანგის — ზივინწკჷმა გინოღალირი მარცხიშ უკული, რუსეფქ ქიდიტუეს ლჷმაშ დაჭყაფუს დაკებული ტერიტორიეფი. 1877 წანაშ მანგიშე ეკენიაშა რუსეთიშ არმიაშ დგომარობა მორჩილ აზიაშ ფრონტის მონკა რდჷ. რუსეფქ მარცხი გინიღეს თაშნეშე აჭარაშ ტერიტორიასჷთ. თაშნეშე რუსეფქ დემარცხეს აფხაზეთსჷთ. 1877 წანას, ოსმალეთიქ გუდაუთაწკჷმა დესანტი გეგნიჸონჷ დო სოხუმიშჸურე ეყარეს. რუსეფქ სოხუმი უბურჯეთ ქჷდიტუეს. თურქეფქ დახე გვერდი აფხაზეთი დეკჷნეს. აფხაზეთის გენერალ იაკობ ალხაზიშვილიშ სარდალობათ ბიწორას მიდაჯღონეს მახვარე ჭყანა, ნამუთ რუსეთიშ რეგულარული ჯარიშ დო ქორთული ოკათე ლესქერშე აკმოდირთუდჷ. გჷნმაჭყვიდირე ბურჯაფიქ ოქუმწკჷმა თურქეფიშ მარცხით გეთუ დო უკახალე დიკინეს. 1877 წანაშ 2 ეკენიას, რუსეთიშ ჯარეფქ სოხუმშა დირთჷ. მალას თურქეფქ აფხაზეთი ედომუშამო ქჷდიტუეს.

ეშანილი ფაქტიშ უკული, ვითარაფაქ რადიკალურო დითირჷ, რუსეფქ მენტებაშა გეგნორთეს არზრუმიშ დო ყარსიშჸურე. 18 გერგობათუთას, რუსეთიშ ჯარეფქ ქორთული ოკათე ლესქერიშ მოხვარათ ყარსი გეჭოფეს, ნამუთ თურქეფიშ დიდი მარცხი რდჷ. 1877 წანაშ ქირსეთუთას, რუსეფქ დეკჷნეს ხერთვისი, არტანუჯი დო ბათუმშა გეგნორთეს, მარა აჭარალი ბეგეფიშ პოზიციაშ გორკვიაფაშახ, ბურჯაფაშ დოჭყაფას ურიდანდეს, თეჯგურა ვიტარაფას შერიფ ხიმშიაშვილქ რუსეფს აჭარაშა მიშულა ქოთხუ, თინეფქჷთ ვეჯინეს დო ახალციხეშე რუსეთიშ ჯარეფქ აჭარაშა ეუარეს. თურქეთი — დუდგინოდვალირო თხილანდჷ არზრუმს.

რუსეთიშ წჷმოძინაფეფქ აშონთუ ევროპული სახენწჷფოეფი, თინეფი სულთანს ზებაშ დოდვალა ელუჩეს. ევროპაშ ქიანეფწკჷმა გორთულაფაშ დუდშე ეჩილათაფაშ ღანკით, ალექსანდრე II-ქ სულთნიშ პიჯალა მიღჷ დო 1878 წანაშ 19 (31) ღურთუთას ადრიანოპოლს ქუდოდჷ რუსეთ-ოსმალეთიშ ობორჯე ზება.

ლჷმაშ შედეგეფი

ობორჯე ზებაქ გეახალჷ 19 ფურთუთას. სტამბოლიშ ბჟადალშე 12 კმ-იშ მოჩილათათ ქჷდიდჷ სან-სტეფანოშ ოზებე ხეკულუაქ, ნამშ მეჯინათ სერბეთიქ, მონტენეგროქ დო რუმინეთიქ ზოხორინალა მიღეს, ბულგარეთიქ ქიმკიესხუ მაკედონია დო ოსმალეთშა მიშმალჷ ავტონომიურ ოთარეთ გჷნირთჷ. ოსმალეთიშ ჯარეფი ბულგარეთის ვადოსქილადედკონ ოკო, ჯიხაზუგეფი — აკურღვაფუდესკო ოკო. თიშ უმკუჯინალო, ნამჷ-და ბულგარალეფი ფორმალურო ოსმალეთიშ მართუალაშ გიმე დჷთმოსკიდუდეს 1908 წანაშახ, თინეფს გორკვიაფილი დუდმართუალა უღუდჷ შიბული ოსმალეთშე. ლჷმას შედეგო მაჸუნჷ ბულგარეთის მუსლიმეფიშ ეთნიკური წიმინდუა.

რუსეთიქ თე ზებათ მიღჷ ობჟათე ბესარაბია. კავკაციაქ რუსეთიშ აკოდგინალუაშა გემშართჷ: არტაანი, ყარსი, ბაიაზეთი, აჭარა ბათუმიშამო.

ლიტერატურა

• საქართველოს ისტორია, XIX საუკუნე, თბ., 2004 წ. გვ., 185-187
• «Сборник материалов по Русско-Турецкой войне 1877-78 гг. на Кавказско-малоазиатском театре.» - Санкт-Петербург: издание Военно-исторической комиссии Главнаго штаба, 1903.
• «Сборник материалов по Русско-Турецкой войне 1877-78 гг. на Балканском полуострове.» - Санкт-Петербург: издание Военно-исторической комиссии Главнаго штаба, 1898-1911

რესურსეფი ინტერნეტის

• Материалы для описания русско-турецкой войны 1877-1878 гг.