სოხუმი

სოხუმი
	გერბი
ქიანა	საქორთუო
ავტონომიური რესპუბლიკა	აფხაზეთიშ არ
მუნიციპალიტეტი	სოხუმიშ მუნიციპალიტეტი
კოორდ.	43°00′12″ ოორ. გ. 41°00′55″ ელ. გ. /
ნოღაშ მერი	ადგურ ხარაზია
ორდოიანი ჯოხოეფი	სებასტოპოლისი, დიოსკურია,; ცხუმი, სუხუმ-ყალე
ნოღა	1848 წანაშე
ფართობი	27 კმ²
მახორობა	39 100 კოჩი (2010)
ტელ. კოდი	+995 442 / +7 840 22x-xx-xx
ოფოსტე ინდექსი	384900
ოავტომობილე კოდი	ABH
	სოხუმი
	სოხუმი

საქორთუოშ ოკუპირაფილი ნოღა

სოხუმი (აფხ Аҟәа აყუა,ქორთ. სოხუმი) — ნოღა საქორთუოს, აფხაზეთიშ ავტონომიური რესპუბლიკაშ ნანანოღა, სოხუმიშ მუნიციპალიტეტიშ ადმინისტრაციული ცენტრი. იდვალუაფუ უჩა ზუღაშ ბჟაეიოლ წყარპიჯის. ნოღაშ სტატუსიქ მიაჩჷ 1848 წანას. 1991 წანაშ კონფლიქტიშახ სოხუმი საქორთუოშ ართ-ართი მაჸონაფალი ოტრანსპორტე (ოზუღე პორტი, რკინაშარაშ ვაგზალი, აეროპორტი), კულტურული დო ოკურორტე-ტურისტული ცენტრი რდჷ. 1991 წანაშ მუნაჩემეფით, ნოღას ოხორანდჷ 120 000 კოჩი, 2010 წანაშ მუნაჩემეფით — 39 100 კოჩი.

1992-93 წანეფიშ რუსეთ-საქორთუოშ ლჷმაშ გეშა ნოღაქ მიოდინუ მუში შანულობა. 1993 წანაშ ეკენიას, რუსულ ჯარქ აფხაზ სეპარატისტეფწკჷმა, თექიან სომეხეფწკჷმა დო ოორუე-კავკაციარ მოხალისეეფწკჷმა ართო ნოღა შტურმით გეჭოფუ. მოხვადჷ ეთნიკური ქორთუეფიშ დო შხვა ნაციეფიშ ეთნიკური წიმინდუაქ. თხოზინელეფი ამდღა ხოლო ელჷნა მუნეფიშ ჸუდეეფშა დორთას.

სოხუმი გეკიდილიე უთარაშო წყარმალუეფიშ გუმისთაშ დო კელასურიშ თუდოლენი მალობეფიშ შქას დვალირ რზენ-დჷკის, ოდო თიში ობჟათე-ბჟაეიოლი ნორთი — წყარმალუეფიშ ბესლეთიშ დო კელასურიშ შქას დვალირი ინწრო ძგა რზენ-დჷკის. ნოღაშ დოხორინი იფაჩუ გა-სუკეფს, ნამუეფჷთ ზუღაპიჯიშ დჷკის ოორუე-ელახჷშე ომძღჷ. სოხუმიშ ფართობი 23,3 კმ².

ჯოხოდვალა

აფხაზურო ნოღას ჯოხო Аҟәа (აყუა), ნამუთ აფხაზურო ჯოხო „წყარს“. ქორთულო ნოღას ჯოხო „სოხუმი,“ ვარ და „აყუ“, მარგალურო – „აყუჯიხა“, რუსულო – Сухум, ვარ და Сухуми. ნოღაშ ეტიმოლგია რე სანირზო. შქა ოშწანურეფიშ ქორთული წყუეფს ნოღა მოშინაფილი რე, მუჭოთ „ცხუმი.“ მოგვიანაფილო, ოტომანეფიშ კონტროლიშ თუდო, ნოღას თურქულო ჯოხოდჷ სოხუმ-კალე. ინგლისურო, არძაშ უმოსო იხვარებაფუაფუ Sukhumi. Sokhumi რე შინელი უმოსო ჯვეშ წყუეფს, Encyclopædia Britannica-ს MSN Encarta-ს.

ზოგადი ინფორმაცია

სოხუმი იდვალუაფუ უჩა ზუღაშ ელახ წყარპიჯის, სოდეთ რე ონიშოლი, რკინაშარაშ ნოსქვი დო მასვანჯებელი კურორტი. ნოღა ჩინებული რე მუშ წყარპიჯეფით, სანატორიუმეფით, მინერალური წყარეფით დო გვერდოტროპიკული კლიმატით. ნოღას ასქვამენს ბოტანიკური ბაღი, ნამუთ 1840 წანაშე ფუნქციონირენს. რე ართ-ართი არძაშე უმოს ჯვეში ბოტანიკური ბაღი თელი კავკაციას.

ისტორია

ნოღაშ ისტორია იჭყაფუ ჯვ.წ.ე. მა-6 ოშწანურაშ შქა ხანეფშე, მუჟამშეთ დიხორეს თაქ კოლხური ტომეფქ. ნოღა ჯვეშ ბერძნული წყუეფს მოშინაფილი რე, მუჭოთ „დიოსკურია“ (ბერძნ. Διοσκουριάς), ნამუსჷთ მიორცხუანა არგონავტეფიშ ურდუმუაშ მაკათური ნაჟირა ჯიმალეფიშ - კასტორიშ დო პოლიდევკეშ (დიოსკურეფიშ) ჯოხოს. ართგანეფიშ არზით, „დიოსკურია“ აბანობური კოლხური (ლაზ-მარგალური) ტოპონიმი რე - „დიო-/დია-“ დიდა, დიდაღორონთი, „სკური“ - წყარი, წყარმალუ, „წყარიშ დიდა, წყარმალუშ დიდაღორონთი“. ჯვეშ ქორთული წყუეფს მოშინაფილი რე, მუჭოთ „ცხომი“, „ცხუმი“. ოეგებიეთ, ეტიმოლოგიურო ცხუმი მოურს „ცხიმურშე“ (შონურო „ცხჳიმრა“, „ცხჳიმ“), ვარ და „ჩხომიშე“. „ცხუმიშე“ რე მეღებული თურქიზაფილი ფორმა „სუხუმ“ (თურქ. Suhum), ნამუქჷთ უკული ფართო გოფაჩუა ძირჷ შხვადოშხვა ნინეფს, თენეფი შქას ქორთულს დო მარგალურს. ნოღას ამდღა აფხაზურო ჯოხო აყუა (აფხ. Аҟәа), მუთ გვიანიშ მონახვამილა რე.

ჯვეში დო უკულიან ბჟადალ ევროპულ წყუეფს ნოღა მოშინაფილი რე შხვადოშხვა ჯოხოეფით: სებასტოპოლი, სავასტოპოლი, სავატოპოლი, სანატოპოლი, ფავასტა, პორტო მეგრელო, ისგაური დო შხვა, მუჭოთ ონიშოლი კოლხას დო უკული მუჭოთ სამარგალოშ ქიანას, საქორთუოს. XVIII ოშწანურაშ ფრანგული გეოგრაფიული გჷმოჩამეფს სოხუმი სამარგალოშ ნანანოღათ რე მოშინაფილი (ჟან ბაპტის ლუი კლუე, ნიკოლ დელაკრუა დო შხვ.).

მუშ სისქვამაშ გეშა, ოსმალეფი სოხუმს „მაჟირა სტამბოლს“ უძახჷდეს. სოხუმი აფხაზეთის ოსმალეფიშ პატჷნობაშ გიობიჯალი რდჷ. 1724 წანას ოსმალეფქ თაქიან ჯიხა ხოლო უმოსო გაბერჯეკეს დო სუხუმ-კალე (სოხუმიშ ჯიხა) ქიგიოდვეს. 1725 დო 1728 წანეფს თაქ ანტიოსმალური არყაფეფს უღუდჷ აბანი, მარა ნოღა ოსმალეფიშ ხეს სქჷდუდჷ. 1771 წანაშ არყაფაშ უკული სოხუმქ ოსმალეფშე გიჩოლჷ, მარა ჭიჭე ხანით. მალას ნოღა კინ ოსმალეფქ ქჷდეკჷნეს. XVIII ოშწანურაშე ეკონიას სოხუმი აფხაზეთიშ თარიშ რეზიდენციათ გინირთჷ. ოსმალეფიშ პატჷნობაშ ბორჯის ნოღაქ ჭკორეფით ვაჭრუაშ ართ-ართი პუნქტო გინირთჷ. 1810 წანას სოხუმი რუსეთიშ ჯარქ გოჩოლუ ოსმალეფშე. XIX ოშწანურაშ 30-ამ წანეფშე დიიჭყჷ სოხუმიშ აწოკჷნაქ. 1832 წანას გიინწყჷ ოზჷრუქ (ქორთ. საბაჟო). 1846 წანაშე სოხუმს რე ონიშოლი. 1847 წანაშე ოფიციალურო მიაჩჷ ნოღაშ სტატუსიქ.

1993 წანაშ 27 ეკენიაშე ნოღა ოკუპირაფილი აფჷ რუსეთის.

ფრაგმენტი ანტონიო ლაფრერიშ (1512–1577) რუკაშე
გერჰარდ მერკატორი, ამსტერდამი, 1630 წ.
გერჰარდ მერკატორი (1512–1594), 1609 წ.
ჯაკომო გასტალდი (1500–1566). ფრაგმენტი
ნიკოლას ვისხერი, 1690, ამსტერდამი. ფრაგმენტი
ჰენდრიკ ჰონდიუსი, 1636. ფრაგმენტი
ჯაკომო გასტალდი (1500–1566). ფრაგმენტი
რობერტ გრინი, 1686. ფრაგმენტი
ჟან ბაპტის ლუი კლუე, ფრაგმენტი „Géographie Moderne“-შე, პარიზი, 1787.
ჟან ბაპტის ლუი კლუე, ნაჭყვედი ტექსტიშე. პარიზი, 1787.
ჯონ სპიდი, ლონდონი, 1676. ფრაგმენტი
F. Élie de la Primaudaie, 1848
The new encyclopaedia or Universal Dictionary of arts and sciences. ტომი XIX. ლონდონი, 1807. ფრაგმენტი
Dictionaire geographique portatif ou description des royaumes, republiques, villes, eveches, duches, comtes, marquisats, ports, et fortresses des quatre parties du monde. Laurent Eschard, Paris, 1806.
Geographie Moderne, tome second, Nicolle de la Croix, Paris.
გილერმო სოლერიშ პორტოლანიშ ფრაგმენტი (1385 წ.). ჭითა ფონს გჷმოსილი ხეთ მეწურაფილიე დადიანიშ სოხუმი (სევასტოპოლი) – დადიანიშ ოთარეშ ნანანოღა. პორტოლანი თხილერიე პარიზიშ ნაციონალურ ბიბლიოთეკას

ოქინაფუეფი

ბაგრატიონეფიშ ფარანიშ (XI ო.) აკნაცჷმეფი, ბოტანიკური ბაღი, სტალაქტიტური ფოქვეფი ოფუტე შრომაწკჷმა, უნიკალური ფერმა-ლაბორატორია — პრიმატორიუმი. სოხუმს რე ცხუმ-აფხაზეთიშ ეპარქიაშ კათედრა დო რეზიდენცია.