ჰერეთიშ ომაფე

ჰერეთიშ ომაფე ჰერეთის სამეფო ომაფე
← 893 — 1020 →
კავკაცია 850 წანას
ნანანოღა	შაქი
ნინა	ქორთული კავკაციაშ ალბანური
რელიგია	საქორთუოშ მართლმადიდებელი ოხვამე მონოფიზიტი ქირსიანეფი
დუდალაშ ფორმა	ომაფე
მაფა
- 815 – 840	საჰლ იბნ სუნბატ ალ-არმანი
- 951 – 959	იოანე სენექერიმი
ასე თე ტერიტორიას იდვალუაფუ	ქიანეფი:  საქორთუო  აზერბაიჯანი  რუსეთი

ათე სტატია რე ნორთი სერიაშე საქორთუოშ ისტორია
უჯვეშაში ისტორია
დიაოხიშ ომაფე
კოლხეთიშ ომაფე
იბერიაშ ომაფე
ლაზიკა-ეგრისიშ ომაფე
ჯვეში დო ახალი ისტორიეფი
ტაო-კლარჯეთიშ ომაფე
აფხაზეთიშ ომაფე
ჰერეთიშ ომაფე
ქართლიშ ომაფე
კახეთიშ ომაფე
იმერეთიშ ომაფე
ქართლ-კახეთიშ ომაფე
სამცხე-საათაბაგო
ართოიანი ქორთული სახენწჷფო
რუსეთიშ იმპერიაშ აკოდგინალუას
უახალაში ისტორია
საქორთუოშ დრ
საქორთუოშ სსრ
საქორთუოშ რესპუბლიკა
საქორთუო
საქორთუოშ პორტალი

ჰერეთიშ ომაფე — ქორთული ფეოდალური სახენწჷფო (IX ოშწანურაშ დალია — XI ოშწანურაშ დაჭყაფუ). ჰერეთიშ ომაფეშ დჷმარსხუაფალი რე ჰამამი, ნამუქჷთ, მოსე კალანკატუელიშ ჩინებათ, 893 წანას მაფაშ ტიტული მიღჷ.

სახენწჷფოშ ჯოხოდვალა

IX-X ოშწანურეფს კახეთიშ სათაროშ მეძობელო ჸოფური ჰერეთიშ სახენწჷფოს ქორთულ დო ურცხოურ წყუეფს „შაქი“, „კამბეჩანი“ ჯოხოდჷ. თინა თაშნეშე მიშინუაფუ ჯოხოდვალათ „რანი“, „ალბანეთი“. ქორთულ შქაოშწანურაშ წყუეფს „რანეფო“ ართ-ართი ალბანური ტომჷთ ჯოხოიდვალუაფუ. ალბანური ტომეფი კინ თი წყეუფსი ჰერეფოთ ჯოხოიდვალუაფჷნა, თეშენი „რანი“ დო „ჰერეთი“ თე წყუეფიშ მეჯინათ, ართმანგური ჩინებეფი რე. ქორთულ წყუეფს თე ჯოხოდვალა მინ „ჰერეთო“ ჯოხოიდვალუაფუ დო მინით „რანო“, თეწკჷმა ქორთული „ჰერეთიშ ომაფე“ არაბული წყუეფიშ „შაქიშ ომაფეშ“ დო სომეხური დო ბიზანტიური წყუეფიშ „ალვანეფიშ ომაფეშ“ ართმანგურით რე. თე ომაფეშ ჯოხოდვალა ქორთუეფქ მუნეფიშ უახოლაში მეძობელი, ჯვეში ალბანეთიშ ართ-ართი ტომიშ, ჰერეფიშ აწარმეს, არაბეფქ სახენწჷფოშ ნანანოღაშ - შაქიშე, სომეხეფი დო ბიზანტიარეფი თის ალბანეთის უძახუდეს, თიშენ ნამჷ-და, თიქ ჸოფილი ალბანეთიშ ომაფეშ ტერიტორიას გჷმიქიმინჷ. ქორთულს ტერმინქ „ალბანეთი“ ვედიცადჷ. თინა მუსხირენშა მუთმოფხვადჷნა სომეხურიშე ნათანგა ნაჭარა წყუეფს, სოდე, მუჭოთ ჩქუ, თინა სომეხურშე მექანიკურო რე გჷნოღალირი. ალვანეთიშ ომანგეთ IX-XI ოშწანურეფიშ ქორთულ (მუჭოთ ორიგინალურ, თეშე სომეხურშე ნათანგამნ) წყუეფს მუთმოფხვადჷნაა „ჰერეთი“. IX-X ოშწანურეფს, ჰერეთი დო ალვანეთი რეალუროთ უხვადუდჷ ართიანს, თიშენ ნამჷ-და, ალვანეთი, ნამუთც I-V ოშწანურეეფს იფაჩუდჷ იბერიაშე კასპიაშ ზუღაშახ, სასანიანეფიშ დო არაბეფიშ პატჷნალაშ შედეგო, ტერიტორიულო დეჭიჭარუ დო მუში ჸოფაშ თე ბოლო ხანს ჰერეთიშ ფარგალეფს დეკუ. თაჸურეშე ქორთულ ნაჭარა წყუეფქ, ფაქტობურო, ალვანეთიშ ეიოშინალო შხვა ტერმინი ვაუჩქჷნა ჰერეთიშ მოხ, ნამუთ ირზენს ოსხირს ვარაუდიშო, ნამჷ-და „ჰერეთის“ ვა ხვალე IX-X ოო-ს, თაშნეშე დუდშე უღუდჷ ჟირნერი შანულობა: ინწრო - დორხველი ჰერეთიში დო ფართე - ედომუშამი ალვანეთიში.

ჰერეთიშ („რანეფიშ“) მაფეფი

ჰერეთიშ მაფეფი
ჯოხო	მაფობაშ წანეფი	ტიტული
მაფა
საჰლ იბნ სუნბატ ალ-არმანი	815 – 840	ჰერეთიშ თარი
ადარნერსე	840 – 865	ჰერეთიშ თარი
გრიგოლ ჰამამი	865 – 893	ჰერეთიშ თარი
გრიგოლ ჰამამი	893 – 895	ჰერეთიშ მაფა
–	995 – 997	ოკუპირაფილი რე კახეთიშ სათაროშით
ადარნასე პატრიკი	997 – 943	ჰერეთიშ მაფა
იშხანიკი	943 – 951	ჰერეთიშ მაფა
იოანე სენექერიმი	951 – 959	ჰერეთიშ მაფა

XI ოშწანურაშ დაჭყაფუს, ჰერეთი უკვე ღარჷბი სახენწჷფოს წჷმარინუანდჷ, ნამუშ დოჸუნალაშო ართიანს ობურჯუდეს მეძობელი პოლიტიკური ართულეფი. 1008 წანას, ჰერეთის იკენს ართოიანი საქორთუოშ მაართა მაფა ბაგრატ III. 1010 წანაშე, ჰერეთიშ თარო დითმირინუაფუ კვირიკე III. 1020 წანაშე — ჰერეთიქ გეგშერთჷ ართოიანი საქორთუოშ ომაფეშე დო კახეთწკჷმა ართო აკოქიმინჷ კახეთ-ჰერეთიშ ომაფე (რანეფიშ დო კახეფიშ ომაფე).

დინოხპოლიტიკური ვითარაფა

ჰამამიშ ღურაშ უკული ჰერეთიშ ომაფე ხვისტაშა ეშმურს თიში ქომოლსქუა ადარნასე. ქორთული წყუეფიშ მეჯინათ („მატიანე ქართლისაჲ“, ვახუშტი ბატონიშვილი) ადარნასე პატრიკი. თიშ ბორჯის, დოხოლაფირო 915 წანას, კახეთიშ ქორეპისკოპოსიქ კვირიკე I-ქ (892—918) აფხაზეფიშ მაფა კონსტანტინე III-წკჷმა ართო ილექსერუ ჰერეთიშ სააწმარენჯოთ. მორსხუეეფქ გეჭოფეს დო გირთეს ჰერეთიშ შანულამი პუნქტეფი: არიში (ასეიანი მთისძირი), გავაზი (ასეიანი ახალსოფელი), ორჭობი. მუსხირენი ხანიშ უკული ადარნასე პატრიკქ ირგებუ კახეთიშ სათაროშ გალენური პოლიტიკური დგომარობაშ გორთულაფათ დო დინაფილი ტერიტორიეფი დირთინუ. ადარნასე პატრიკიშ უკული, ჰერეთიშ მაფა რდჷ თიში ქომოლსქუა იშხანიკი (დოხოლაფირო 943—X ოშწანურაშ 60-იანი წანეფი). თიწკჷმა ართო ჰერეთის მართჷნდჷ დიამუში — დინარ დიაფალი (ტაო-კლარჯეთიშ ბაგრატიონეფიშ ჸუდეშ წჷმმარინაფალი, ადარნასე II-აშ ცირასქუა დო ჩინებული გურგენ IV დიდიშ, ერიშდუდეფიშერიშდუდი, მაგისტროსიშ და).

იბნ ჰაუკალიშ თხობელუაშ მეჯინათ, იშხანიკიშ მაფობაშ ბორჯის ჰერეთი დეილამიშ თარობაშ - სალარიდეფიშ სახენწჷფოშ ვასალი რდჷ. X ოშწანურაშ 50-იან წანეფს, იშხანიკიქ ირგებუ სალარიდეფიშ სახენწჷფოს დინოხფეოდალური ლჷმეფით დო ხარკიშ მეჩამა მიოტუ. ქორთული წყუეფიშ მეჯინათ, იშხანიკიშ დო დინარ დიაფალიშ მართუალაშ ბორჯის, ჰერეთიქ ივარუ მონოფიზიტალა დო აღიარჷ ქალკედონური რწუმა. თე დიდშანულამი კულტურულ-ისტორიული აქტით იხორციელჷ ჰერეფიშ საბოლა გოართოიანაფაქ ართამი ქორთულ (მცხეთაშ) ოხვამეწკჷმა.

იშხანიკიშ უკული მაფენდჷა იოანე სენექერიმი (დოხოლაფირო X ოშწანურაშ დალია). ალბანეთიშ დო კახეთიშ ომაფეშ ხარჯიშა, მუშ გეშა წინარეფიშ მაფაშ ტიტული მიღჷ. XI ოშწანურაშ დაჭყაფუშე ოისტორიე წყუეფს ჰერეთიშ მაფა ვეშინუაფუ. მუჭოთ ჩქჷნ, თე ბორჯიშ ჸოფა მიოტუ ჰერეთიშ მაპალუეფიშ დინასტიაქ.

XI ოშწანურაშ დაჭყაფუს, გოართოიანაფილი საქორთუოშ მაფა ბაგრატ III დო კახეფიშ ქორეპისკოპოსი დავითი (976—1010) იბურჯანდეს ჰერეთიშ ეიოჭოფალო. XI ოშწანურაშ ეჩიან წანეფს, კახეთიშ მაფა კვირიკე III (1010—1037) დიდიქ გეჭოფუ ჰერეთიშ ომაფე, ნამუშით გეთუ კახეთ-ჰერეთიშ პოლიტიკური მესვარუაშ პროცესიქ. ანწიანშე ჰერეთიშ ომაფექ მიოტუ ზოხორინელი ჸოფა დო გემშართჷ ახალო აკოქიმინელი პოლიტიკური ართულიშ - "რანეფიშ დო კახეფიშ" ომაფეშ აკოდგინალუაშა.

ლიტერატურა

• პაპუაშვილი თ., ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 11, ხს. 629, ქართი, 1987 წანა.
• პაპუაშვილი თ., ჰერეთის ისტორიის საკითხები, თბ., 1970;
• მისივე, რანთა და კახთა სამეფო (VII-XI სს.), თბ., 1982;
• მ. ლორთქიფანიძე, დ. მუსხელიშვილი, რ. მეტრეველი., საქართველოს ისტორია, ტ. 2 - საქართველო IV საუკუნიდან XIII საუკუნემდე, 2012 წელი.

თაშნეშე ქოძირით

• ყველაფერი ჰერეთის (საინგილო) შესახებ // hereti.org - განათლება, პოლიტიკა, კულტურა, ლეგენდები და სხვა Archived 2015-09-26 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.