ადიღე

ადიღეშ რესპუბლიკა
ადიღეშ რესპუბლიკა Республика Адыгея; Адыгэ Республик; ადიღე
	ადიღეშ ორენი
ნანანოღა; (დო უკაბეტაში ნოღა)	მაიკოპი
ფართობი
მახორობა
ვალუტა	რუბლი
ბორჯიშ ორტყაფუ	(UTC +3)

ადიღეშ რესპუბლიკა (ადიღ. Адыгэ Республик) — რუსეთიშ ფედერაციაშ სუბიექტი, ნამუთ ობჟათეშ ფედერალურ ოკრუგშა მიშმურს, ნანანოღა — ნ. მაიკოპი. რესპუბლიკას უხურგანს კრასნოდარიშ აკანი. რესპუბლიკაქ დირსხუ 1922 წანაშ 27 კვირკვეს, მუჭოთ ადიღეშ (ჩერქეზეთი) ავტონომიური ოლქიქ.

გეოგრაფიული ორენი

რესპუბლიკაშ ოორუე ნორთი — რზენს, ობჟათე — გვალაშ წიმი დო დიდი კავკაციონიშ გვალეფს უკებჷ. ტერიტორიაშ დოხოლაფირო 40% ტყალეფს უკებჷ, სოდეთ ფართეთ რე გოფაჩილი ფართეფურცლამი ტყალეფი (წიფური, ჭყონი, ცხიმური, ლაკინჩხა, ლანჯი). ჰავა ზომიერო ტიბუ დო ლენჭყამი რე. ღურთუთაშ ოშქაშე ტემპერატურა −2 °C, კვირკვეს - +22 °C. ნოლექეფიშ ოშქაშე წანმოწანური მუდანობა დოხოლაფირო 700. რესპუბლიკაშ თარი წყარმალუეფი: ყუბანი, ლაბა, თეთრი.

ისტორია

ადიღეშ ტერიტორიას მეგორაფილი ადამიერიშ უჯვეშაში ნოქური ჯვ. ქუაშ ხანას ორხველჷ. რჩქინელი რე გიმენ დო ჟილენ პალეოლითიშ ხანაშ ნოხორეფი. ჯვ. წ. III ვითოშწანურას ადიღეშ ტერიტორიას გოფაჩილი რდჷ მაიკოპიშ კულტურა. ადიღეეფი მეოტეფიშ ჯოხოთ ხოლო რდეს რჩქინელი; მეოტეფი აკმაართიანენდეს კერკეტეფს, ზიხეფს, ფსესეფს, სინდეფსო დო შხვა ტომეფს. ჯვ. წ. V ოშწანურას სინდეფქ ზოხორინელი ომაფე ქუდარსხუეს, მარა ჯვ. წ. IV ოშწანურაშე თინეფი ბოსფორიშ ომაფეშ პოლიტიკურ გოლინაშ თუდო რდეს. მუმალ ოშწანურეფს ადიღეეფქ გჷნიცადეს სკვითეფიშ დო სარმატეფიშ ეთნიკურ-კულტურული ჟიგოლინა. I ოშწანურას ადიღეს ალანეფქ ქუგაღვაღვეს, IV ოშწანურას — ჰუნეფი. I ოშწანურას გენძალიერჷ ზიხეფიშ ტომქ, ნამუთ V-X ოშწანურეფს ადიღურ ტომეფიშ რსხუშ ოდუდეს რდჷ. „ზიხი“ ქორთულ წყუეფს მოშინაფილი „ჯიქიშ“ მოგე რე. ძჯვ. ქორთულ წყუეფიშ „ჯიქეთი“ ედომუშამ ადიღეს ხოლო გურიშხონარენდჷ. ადიღეეფი საქორთუოს „ქაშაგეფიშ“, „ქაშქეფიშ“ ჯოხოთ რენა რჩქინელი, შონეფს თინეფშა ამდღა ხოლო „ქაშქეფი“ უჯოხონა.

IV-X ოშწანურეფს ადიღეეფი ვაჭარენდეს ყირიმწკჷმა, ამიერკავკაციას, ირანწკჷმა, კიევიშ რუსეთიშ დო ბიზანტიაწკჷმა. VI-X ოშწანურეფს ბიზანტიაქ ადიღეი მუშ გოლინას დოუჸუნუ დო თექ ქირსიანობაშ გოფაჩუა ქჷდიჭყჷ. XIII-XIV ოშწანურეფს ადიღეეფს გეგშერთჷ ყაბარდოალეფქ დო ოორუე კავკაციაშ ცენტრალურ ნორთის ქჷდიხორეს. დოხოლაფირო XIII ოშწანურაშე ბჟადალ ადიღეურ ტომეფქ ადიღარ კათათ გეგმიქიმინეს. კინე თე პერიოდის რჩქალი ტემპით ივითარებუდჷ ფეოდალური ურთიართობა. ადიღეალლეფი მეყუნდეს მეჩქოლარალას, დიხაშხანდას, მეჩხომალას, მესქალობას. ივითარებუდჷ მოხელობა — ორქოჭკადუალა, მეთუნობა, ლითონდამუშება, ჭკადუალა დო შხვა. მეურნობა თარო ნატურალურ ხასიათის ატარენდჷ. XIII-XIV ოშწანურეფს ადიღე ვაჭარენდჷ ოორუე უჩაზუღაპიჯეთიშ გენუაშ კოლონიეფწკჷმა. გინმუღუდეს უმენტაშო თოფური, სანთელი, ხილი, წილამურობა დო შხვა მეკონ-მოკონი.

ადიღე-საქორთუოშ ურთიართობას ხანგჷნძე ისტორია უღჷ. ლეონტი მროველიშ ჩინებათ, მაფეფიშ — აზორკიშ დო არმაზალეფიშ ბორჯის (I ო.) ქართლიშ ლაშქარს ჯიქეფი ხოლო ჸოფენა. ჯუანშერიშ ჩინებათ, 455 წანას, თე მხარე ლაშქარით გიშულებჷ ვახტანგ გორგასალს. 656 წანას, კონსტანტინოპოლიშ VI მოსოფელიშ საოხვამო შაყარუაქ ჯიქეთიშ ეპარქია მცხეთაშ საკათალიკოსოს დუჸუნუ. XII-XIII ოშწანურეფს ადიღე საქორთუოშ პოლიტიკური გოლინაშ თუდო რდჷ დო თაქ ასე ქირსიანობაშ გჷმაფაჩალო საქორთუო გიშმეშჷ.

XIII ოშწანურეფს ადიღეშ ნორთი ორქოშ ურდოქ დიჸუნუ. XVI ოშწანურაშე გჷნიცადენდჷ ოსმალეთიშ დო ყირიმიშ სახანოშ პოლიტიკურ ექსპანსიას. კინე თე ბორჯიშე გიფაჩჷ ისლამქ.

რესურსეფი ინტერნეტის

(ადიღეური) Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ театр Archived 2011-08-11 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
(ადიღეური) ცირკასიალეფიშ ხონარი
(რუს.) ადიღეშ რესპუბლიკაშ ოფიციალური საიტი Archived 2011-05-15 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
(ინგლ.) ადიღეშ ჯარალუაშ მოსხუნუა Archived 2007-01-06 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. (გაზეთი კომერსანტი)
(ინგლ.) ადიღეშ სახენწჷფო უნივერსიტეტიშ ოფიციალური საიტი Archived 2004-07-17 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
(რუს.) ადიღის რესპუბლიკის ეროვნული მუზეუმის ოფიციალური ვერდი
(ინგლ.) ადიღეშ რესპუბლიკაშ ორთაშ ფოტოეფი

ლიტერატურა

ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 1, ხს. 93—96, ქართი, 1975 წანა.