ანდრომედაშ გალაქტიკა
ანდრომედაშ გალაქტიკა (თაშნეშე: Messier 31, M31, ვარდა NGC 224, ორდოიანი ჯოხოდვალა რდჷ ანდრომედაშ ნირსეული) — სპირალური გალაქტიკა, ნამუშ დიამეტრი 46.56 კილოპარსეკი რე (152,000 სინთეშ წანა). თინა მეშხურეშ შარაშ გალაქტიკაშ უხოლაში გალაქტიკა რე დო იდვალუაფჷ დიხაუჩაშე დოხოლაფირო 2.5 მლნ. სინთეშ წანაშ (770 კილოპარსეკი) მაშორას. გალაქტიკაშ ჯოხოდვალა მოურს ცაშ ნორთიშე (ანდრომედაშ მურიცხეფიშ ბუნა), სოდეთ თინა მუკმორჩქინდუ. ანდრომედა ბერძნული მითოლოგიური პრინცესაშ, პერსევსიშ ალმასქუშ სახელი რდჷ.
ანდრომედაშ მასაშ კალკულაცია რთული პროცესი რე. მენცარეფიშ აზრით ანდრომედა მეშხურეშ შარას გალაქტიკაშე 25-50 %-ით უმოსი დიდი რე.
ასტრონომეფიშ ვარაუდით მეშხურეშ შარა დო ანდრომედა ართიანს ქარაგუნა დოხოლაფირო 4-5 მილიარდი წანაშ უკული დო თინეფიშ აკოართაფათ იფორმირებუ ართი, ელიპტიკური გალაქტიკა.
ანდრომედაშ გალაქტიკა მესიეშ ობიექტეფიშე არძაშე უმოსო ბარჩხალა რე დო თინა ტელესკოპიშ უმუშო ხოლო იძირე.
რკვიებეფიშ ისტორია[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
964 წანას სპარსალი ასტრონომი აბდ ალ-რაჰმან ალ-სუფი რდჷ პირველი მენცარი ნამუქჷთ ეჭარჷ ანდრომედაშ გალაქტიკა. ალ-სუფი მუში "ფიქსირებული მურიცხეფიშ წინგის" ანდრომედას იშინუანს მუჭოთ ჭიჭე ნირსეულს.
უკულიანი პერიოდეფიშ მურიცხეფიშ კატალოგეფს ანდრომედა რჩქინელი რე ჯოხოდვალათ "ჭიჭე ნირსეული". მაართა ასტრონომი ნამუქჷთ ანდრომედა ტელესკოპით გიმირკვიუ რდჷ ზიმონ მარიუსი. თიქ 1612 წანას ზიმუ ანდრომედაშ დიამეტრი. 1764 წანას ფრანგი ასტრონომიქ შარლ მესიექ ანდრომედა მუში კატალოგიშა გემშეღჷ მუჭოთ ობიექტი M31. მარა მესიექ მეჩირთუ დო გალაქტიკაშ პირველ მაძირაფუო მარიუსი გეგმაცხადჷ. ასტრონომი უილიამ ჰერშელის ანდრომედა არძაშე უმოს ხოლოს მადვალუ ნირსეულო მიოჩქუდჷ.
ასტრონომი უილიამ ჰაგინსიშ აზრით ანდრომედაშ სპექტრი გვალო შხვანერი რდჷ დო თინა ნირსეულეფიშ სპექტრის ვამოგენდჷ. ანდრომედაშ სპექტრი იხასიათებუ გოგინძორაფილი სიხშირათ დო უჩა, სპექტრული ღოზეფით ნამუთ მურიცხეფიშ სპექტრის უმოსო მოგენს. 1885 წანას ანდრომედას ქიძირჷ სუპერნოვაქ.
1888 წანას ისააკ რობერტსიქ გინიღჷ ანდრომედაშ პირველი ფოტო.
არძო თე პერიოდეფს მენცარეფს ანდრომედა მიოჩქუდეს ნირსეულო, ნამუთ ჩქინი გალაქტიკაშ დინახალე იდვალუაფუდჷ.
1912 წანას ვესტო სლაიფერიქ სპექტროსკოპიშ გიმორინაფათ ზიმუ ანდრომედაშ რადიალური სიჩქარე, ბჟაშ სისტემაშ მეჯინათ.
კოკიშობური ოქიანუ[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
1755 წანას გერმანალი ფილოსოფოსი იმანუელ კანტიქ წჷმარინუ ჰიპოთეზა, ნამუშ მეჯინათ მეშხურეშ შარაშ გალაქტიკა შხვა, ბრელი გალაქტიკეფიშე ართ-ართი რდჷ. კანტიშ აზრით ჩქინი გალაქტიკას შილებე უღუდუკონ ცირკულარული ფორმა ჟიშეშე ქიგნაჯინედინ დო ელიპტიკური ფორმა კუნთხუშე ქიმკაჯინედინ. კანტიშ ზიტყვეფით, ანდრომედაშ ელიპტიკური ნირსეული შილებედჷ ზოხორინელი გალაქტიკა რდუკო.
1917 წანას ჰებერ კერტისიქ ანდრომედაშ დინახალე ნოვას მიოგორუ. უკულიანი რკვიებეფიშ ბორჯის, იძირუ ხოლო 11 ნოვაქ. კერტისიქ დადგინჷ ნამდა ჸათე ნოვეფი რდჷ 10 მაგნიტუდათ მურუჟი ნოვეფი, ვიდრე თინეფი ნამუეფით ცაშ შხვა ნორთეფს მუთმოხვადუდჷ. კერტისიქ ჸათე ობიექტიშახ დოხოლაფირი დისტანცია ხოლო ზიმუ (თიში გჷმოთვალუათ 500 00 სინთეშ წანა). ჸათე პერიოდიშე გორჩქინდჷ ჰიპოთეზაქ "კოკიშობური ოქიანუ"-შ გეშა, ნამუთ ანტკიცენდჷ ნამდა სპირალური ნირსეულეფი რდეს ზოხორინელი გალაქტიკეფი.
1920 წანაშ 26 პირელს სმიტსონიშ ინსტიტუტის იტარინჷ ასტრონომეფიშ ჰარლოუ შეპლიშ დო ჰებერ კერტისის მენცარული დებატიქ, ნამუსჷთ დიდი დებატის უძახჷნა. შეპლი-კერტისიშ დებატეფი ორხველუდჷ ოქიანუშ ზომას დო გალაქტიკურ სტრუქტურას, გიშაკერზაფილო სპირალურ ნირსეულეფს. შეპლიშ აზრით ჸათე ნირსეულეფი ზომათ ჭიჭე რდჷ დო თინეფი მეშხურეშ შარაშ დინახალე იდვალუაფუდჷ. კერტისიშ აზრით ნირსეულეფი ზომათ დიდი რდჷ დო თინეფი ზოხორინელი გალაქტიკა რდჷ. უკულიანი პერიოდეფიშ ერნსტ ეპიკიშ დო ედუინ ჰაბლიშ რკვიებეფით (გიშაკერზაფილო ცეფეიდური მურიცხეფიშ ზომაშ კალკულაციათ) დენტკიცინჷ ნამდა ანდრომედა ჩქინი გალაქტიკაშ გალე იდვალუაფუდჷ დო თინა რდჷ ზოხორინელი გალაქტიკა.
1950-იან წანეფს მენცარეფქ რობერტ ჰენბერი ბრაუნიქ დო სირილ ჰაზარდიქ დაფიქსირეს ანდრომედაშ რადიოჩხორიეფი. გალაქტიკაშ პირველი რადიო რუკეფი აკადგინჷ ბრიტანალი ასტრონომი ჯონ ბოლდუინქ დო თიშ კოლეგეფქ. 2009 წანას ასტრონომეფქ მიოგორეს პირველ პლანეტას ანდრომედაშ გალაქტიკაშ დინახალე.
ფორმაციაშ პროცესი[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
ანდრომედაშ გალაქტიკაქ იფორმირჷ დოხოლაფირო 10 მილიარდი წანაშ წოხოლე ჭიჭე პროტოგალაქტიკეფიშ გოართოიანაფათ.
რესურსეფი ინტერნეტის[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
- Andromeda Galaxy at SolStation.com
- Andromeda Galaxy at The Encyclopedia of Astrobiology, Astronomy, & Spaceflight
- M31, the Andromeda Galaxy at NightSkyInfo.com
- Than, Ker. “Strange Setup: Andromeda's Satellite Galaxies All Lined Up“, Space.com, 23 January 2006.
- Hubble Finds Mysterious Disk of Blue Stars Around Black Hole Hubble observations (20 September 2005) put the mass of the Andromeda core black hole at 140 million solar masses
- M31 (Apparent) Novae Page (IAU)
- Andromeda Project (crowd-source)
- M31 – Andromeda Galaxy. Deep Sky Videos. Brady Haran.
- Andromeda Galaxy (M31) at Constellation Guide
- APOD – 2013 August 1 (M31's angular size compared with full Moon)
- Hubble's High-Definition Panoramic View of the Andromeda Galaxy
- Creative Commons Astrophotography M31 Andromeda image download & processing guide