ვენეციაშ რესპუბლიკა
|
ვენეციაშ რესპუბლიკა | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| დევიზი Viva San Marco | |||||||||
 ვენეციაშ რესპუბლიკა 1789 წანას | |||||||||
| ნანანოღა | ერაკლეა (697-742) მალამოკო (742-810) ვენეცია (810-1797) | ||||||||
| ნინა | ოფიციალური: იტალიური, ვენეციური, ლათინური შხვა ნინეფი: ფრიულური, ლომბარდული, ლადინური, ისტრორომანული, დალმაციური, ალბანური, ბერძენული, სერბულ-ხორვატული, სლოვენური | ||||||||
| რელიგია | კათოლიციზმი (სახენწჷფო რელიგია) | ||||||||
| ფარაშ ართური | ვენეციური დუკატი, ვენეციური ლირა | ||||||||
| დუდალაშ ფორმა | უნიტარული ნაკათა საპარლამენტო კლასიკური რესპუბლიკა მერკანტილური ოლიგარქიაშ მართუალაშ თუდო | ||||||||
| დოჟი | |||||||||
| - 697-717 | პაოლო ლუჩიო ანაფესტო (მაართა) | ||||||||
| - 1789-1797 | ლუდოვიკო მანინი (ეკონია) | ||||||||
.svg)
ვენეციაშ რესპუბლიკა (ვენეც. Serenìsima Repùblega de Venexia, იტალ. Serenissima Repubblica di Venezia) — სუვერენული სახენწჷფო დო ოზუღე რესპუბლიკა, ნამუთ 697 წანას დარსხუ მაართა დოჟიქ პაოლო ლუჩიო ანაფესტოქ. ჸოფაშ დოხოლაფირო 1100 წანაშ გოძვენას, ვენეციაშ რესპუბლიკაქ გინირთჷ ევროპაშ ართ-ართი უშანულამაში კომერციული დო ოზუღე ხეშულობათ. თიქ დუდშე გიჭყჷ დოგადოშ ტერორიას დო უკულ ექსპანსიური პოლიტიკათ გიფართინუ დო ქიდიჸუნუ ოორუე-ბჟაეიოლი იტალია, ისტრია, დალმაცია, თაშნეშე თეხანური მონტენეგროშ, ალბანეთიშ ნორთეფი, ადრიატიკაშ დო იონიაშ ზუღეფიშ კოკეფი. ტერიტორიული ექსპანსიაშ პიკის, მავითოსუმა-მავითობრუო ოშწანურეფიშ გოძვენას, ვენეციაშ რესპუბლიკაშ მართუალაშ თუდო რდჷ: პელოპონესი, კრეტა, კვიპროსი, საბერძნეთიშ კოკეფიშ უმენტაშობა, თაშნეშე კანკალე ნოღა დო ონიშოლი სქირონაშქა ზუღაშ ბჟაეიოლს.
მაშკვითა ოშწანურაშო ვენეციაშ ლაგუნაშ კოკეფი მიშმეშეს ბიზანტიაშ იმპერიაშ რავენაშ საეგზარქოსოშ მართუალაშა. რავენაშ საეგზარქოსოშ დონთხაფაშ დო ბიზანტიაშ დოდაღარაფაშ უკულ, ჭიეჭიეთ გენძალიერჷ ვენეციაშ ოჰერცოგექ, ნამუსჷთ დოჟი მართუნდჷ. ვენეციას ძალამს გევითარჷ ვაჭარუაქ დო ბიზანტიაწკჷმა ვაჭარუათ ვენეციაქ სერიოზული ეკონომიკური დო ფინანსურო წჷმოძინეფს მიოჭირინუ. მაჩხორა-მავითა ოშწანურეფს, წჷმოძინელი ლჷმეფით, ვენეციაქ გინირთჷ დომინანტური ხეშულობათ ადრიატიკაშ ზუღას. მავითოსუმა ოშწანურაშე ვენეცია მონაწილენდჷ ჯვაროსნული ლესქერობეფს დო ქირსიანი ჯვაროსანეფს გემეფით ოხვარუდჷ. მაანთხა ჯვაროსნული ლესქერობა ვენეციაქ მუში ინტერესეფიშო გეგმირინუ დო 1204 წანას, დოჟიშ ენრიკო დანდოლოშ ინიციატივათ ჯვაროსანეფქ გემშეჭკირეს დო გეჭოფეს კონსტანტინოპოლი. ბიზანტიაშ აკნაცჷმეფს ლათინეფიშ იმპერიაშ დორსხუაფაშ უკულ, ვენეციაქ ხოლო უმოსო გენძალიერჷ დო მიპალუ ადრიანოპოლი დო შხვა შანულამი ტერიტორიეფი მარმარილოშ ზუღაშპიჯის, პელოპონესის, კონსტანტინოპოლიშ ნორთი, კოკეფი: ევბეა, იონიაშ კოკეფი. თაშნეშე, ენრიკოქ გეგშეჸიდჷ კრეტა.
ვენეციაშ თარი ოვაჭარე კონკურენტი რდჷ გენუაშ რესპუბლიკა, ნამუწკჷმა ვენეციას კონფლიქტური ურთიართალა უღუდჷ. თინეფს შქას, ეკონია მაანთხა ლჷმა იბურჯანდჷ 1378-1381 წანეფს. ჸათე ლჷმას ვენეციაქ გემორძგუ დო მიპალუ სქირონაშქა ზუღას ოვაჭარე მარშრუტეფიშ კონტროლი.
ვენეციაშ ექსპანსიური პოლიტიკა ვამოწონდჷ ევროპაშ შხვა სახენწჷფოეფს. თინეფქ (საღორონთო რომიშ იმპერია, ესპანეთიშ იმპერია, საფრანგეთიშ ომაფე) 1508 წანას გაჭყეს კამბრეშ რსხუ ვენეციაშ მეხჷ. 1509 წანას ანიადელოშ ლჷმას ფრანგეფქ ორჯგინეს ვენეციაშ აკოანჯარაფილი ნძალეფს. ვენეციაქ დემარცხჷ მარა ქასქიდჷ ტერიტორიეფიშ უმენტაშობაქ. უკულიანი პერიოდეფს ვენეცია ოცადუდჷ ტერიტორიული ექსპანსიას ბჟაეიოლიშ მიმალობათ. ვენეციაშ ჸათე ცადებეფქ გიმიჭანუ კონფლიქტი ოსმალეთიშ იმპერიაწკჷმა. რომიშ პაპიშ პიუს V-შ ინიციატივათ 1571 წანას იფორმირჷ წიმინდე ლიგაქ, ოსმალეთიშ მეხჷ. ჸათე კოალიციური ლიგაშ ართ-ართი შანულამი მაკათური ვენეციაშ რესპუბლიკა რდჷ. წიმინდე ლიგაშ კოალიციაქ 1571 წანაშ 7 გჷმათუთას, ლეპანტოშ ლჷმას კონწარო დამარცხჷ ოსმალეთიშ ფლოტი. ვენეცია-ოსმალეთიშ კონფლიქტური ურთიართალა იგინძორებუდჷ მავითობრუო ოშწანურაშახ. 1718 წანას დოდვალირი პოჟარევაციშ ზეთ ვენეციაქ დათმუ მორეია დო ეგინაშ, ტინოსიშ კოკეფი. ვენეციას ქუდასქიდჷ ხვალე იონიაშ კოკეფქ.
ვენეციაშ რესპუბლიკაქ ჸოფა გასურჷ 1797 წანას, მუჟამსჷთ ნაპოლეონ ბონაპარტიქ ვენეციაშა გემშეჭკირჷ. თე წანაშ 17 გჷმათუთას, ნაპოლეონქ ჰაბსბურგეფიშ მონარქიაწკჷმა (ავსტრია) ხე ქუმაჭარჷ კამპოფორმიოშ ზეს, ნამუშ ნძალათ თინეფქ ვენეციაშ რესპუბლიკაშ ტერიტორიეფი გირთეს.
ვენეციაშ რესპუბლიკაქ ბიზანტიაშე მონძეობათ მიპალუ ადმინისტრაციული სტრუქტურეფი. რესპუბლიკაშ მადუდე რდჷ დოჟი, ნამუთ გიშეგორუდჷ. თეშ მოხ, არსებენდჷ შხვადოშხვა პოლიტიკური ორანოეფი: კაბეტი სხუნუ (ნამუსჷთ კანონმადვალუ ფუნქციეფი ხოლო უღუდჷ), თაშნეშე ჭიჭე სხუნუ დო სენატი.
ლიტერატურა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- Chambers, David S. The Imperial Age of Venice, 1380–1580. New York: Harcourt Brace Jovanovich, 1971.
- Martin, John, and Dennis Romano, eds. Venice Reconsidered: The History and Civilization of an Italian City-State, 1297–1797. Baltimore, Md.: Johns Hopkins University Press, 2000.
- Norwich, John Julius. A History of Venice. New York: Vintage Books, 1989.